Jan Łysek
Ilustracja
porucznik porucznik
Data i miejsce urodzenia

7 lipca 1887
Jaworzynka

Data i miejsce śmierci

5 listopada 1915
Kościuchnówka

Przebieg służby
Lata służby

1914–1915

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier

Formacja

Legiony Polskie

Jednostki

Legion Śląski,
II Brygada Legionów Polskich

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa †

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Niepodległości Krzyż Walecznych (1920–1941, czterokrotnie)
Jan Łysek w mundurze porucznika II Brygady Legionów Polskich.
Pogrzeb Jana Łyska w Cieszynie w 1929 roku
Grób Jana Łyska na cmentarzu ewangelickim w Cieszynie

Jan Łysek (ur. 7 lipca 1887 w Jaworzynce, zm. 5 listopada 1915 w Kościuchnówce) – nauczyciel, działacz kulturalno-oświatowy, poeta związany z Cieszynem i Śląskiem Cieszyńskim, współzałożyciel Legionu Śląskiego oraz kapitan Legionów Polskich[1].

Życiorys

Był synem Jana i Ewy z Heczków. Jako dziecko wyróżniał się wśród rówieśników inteligencją. Zauważył go Jerzy Michejda, który nakłonił rodziców, by posłali chłopaka do szkoły w Cieszynie. Ukończył kolejno szkołę ludową w Istebnej i polskie gimnazjum Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego w Cieszynie. Po ukończeniu paralelki[uwaga 1] przy seminarium nauczycielskim w Cieszynie w 1908 roku, pracował jako nauczyciel w Datyniach Dolnych, Suchej Średniej i Jaworzu, gdzie od 1912 roku był kierownikiem szkoły[1].

Był działaczem Polskiego Towarzystwa Nauczycielskiego i Macierzy Szkolnej w Cieszynie, a także jednym z inicjatorów powołania skautingu na Śląsku Cieszyńskim. Był także prezesem regionalnego koła Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Jasienicy[2]. W 1913 roku ukończył szkołę oficerską[1].

I wojna światowa

Po wybuchu I wojny światowej w 1914 roku współorganizował Legion Śląski, do którego wstąpił jako ochotnik[3]. Legion został włączony w struktury Legionów Polskich, stając się częścią 3 pułku piechoty. Jan Łysek dowodził początkowo IV plutonem 2. kompanii 3. pułku II Brygady Legionów Polskich[4].

W trakcie działań wojennych przeciwko armii rosyjskiej brał udział w walkach na terenie Karpat, Bukowiny i w Besarabii, leżących na terenie obecnej Ukrainy, Rumunii i Węgier. 18 października 1914 roku mianowany został podporucznikiem. Chrzest bojowy przeszedł wraz z całą kompanią śląską 24 października 1914 roku podczas bitwy pod Nadwórną, gdzie oddziały polskie dostały się pod zmasowany ogień rosyjskiej artylerii[4]. 29 października wziął udział w całodniowej bitwie pod Młotkowem, w której legioniści kilkukrotnie bili się z żołnierzami rosyjskimi na bagnety[5]. Trzeci pułk zmuszony do odwrotu spod Młotkowa bronił przełęczy Pantyrskiej, gdzie zajął pozycje[5].

Na przełomie stycznia i lutego 1915 roku wziął udział w pięciodniowej bitwie pod Maksymcem, która odbywała się w 30 stopniowym mrozie i w której (1 lutego) został ranny w biodro[6]. Skierowano go na leczenie do szpitala polowego, z którego powrócił obejmując dowodzenie kompanii. W marcu 1915 roku awansowany na porucznika, w zastępstwie chorego kapitana Ignacego Zalewskiego, przejął dowodzenie I batalionu II Brygady Legionów prowadząc ofensywę od Prutu[7].

Zginął 5 listopada 1915, trafiony kulą w głowę, w trakcie ataku na jedno ze wzgórz podczas walk pod Kościuchnówką na Wołyniu[8]. Wraz z innymi poległymi żołnierzami 3 pułku pochowany został blisko miejsca śmierci na cmentarzu legionowym w Wołczecku, zaś w 1929 roku jego zwłoki zostały sprowadzone do Cieszyna i spoczęły na cmentarzu ewangelickim.

Pośmiertnie awansowany do stopnia kapitana i odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V kl., Krzyżem Niepodległości oraz Krzyżem Walecznych[1].

Działalność literacka

Zadebiutował w 1907 roku w regionalnym czasopiśmie Zaranie Śląskie, gdzie opublikował większość swoich utworów. Pisał monologi, wiersze, opowiadania oraz utwory dramatyczne. Tworzył pod wpływem polskiej poezji romantycznej i młodopolskiej, wykorzystując lokalny folklor oraz gwary beskidzkie. Piewca piękna przyrody oraz kultury góralskiej[9]. Jego najwybitniejszym dziełem jest dramat Śpiący rycerze, nawiązujący do starej regionalnej legendy o rycerzach śpiących w grotach Czantorii, którzy czekają na sygnał do walki[1].

Ze względu na tematykę utworów Kazimierz Nitsch nazwał go „śląskim Tetmajerem”[10]. Natomiast badacz literatury śląskiej Zdzisław Hierowski stwierdził, iż był „śląskim Orkanem”[1].

Utwory

W twórczości inspirował się lokalnymi wierzeniami ludowymi, legendami i baśniami wplatając w nią elementy patriotyczne: walkę o niepodległość Polski. Opublikował m.in. utwory[9]:

  • Jastyń (1909),
  • Dusza z ziemi (1909),
  • Śpiący zastęp (1910),
  • Śpiący rycerze[11] (1914).

Upamiętnienie

  • W 1915 roku Władysław Linca zadedykował Janowi Łyskowi wiersz pt. „Poległym w dniu 5 XI 1915 roku pod polską górą”[12].
  • Przed wojną na budynku szkoły w Jaworzu Średnim znajdowała się tablica pamiątkowa, zniszczona w 1939 roku przez Niemców[1].
  • Wiersz poety umieszczony został na płycie pamiątkowej autorstwa Jana Raszki umieszczonej na cokole Nike cieszyńskiej pomniku upamiętniającym śląskich legionistów odsłoniętym 28 października 1934 roku w Cieszynie, który w 1939 roku zniszczony został przez Niemców i zrekonstruowany w roku 2008,
  • Jego imieniem została nazwane są jedne z ulic w Cieszynie i Bielsku-Białej.

Uwagi

  1. ↑ Paralelka, gr., w szkolnictwie: klasa równoległa (zdwojona i rozmieszczona w dwu izbach), źródło „M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego”, Warszawa, 1916.

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 6 7 Orszulik 1989 ↓.
  2. ↑ Ogrodziński 1937 ↓, s. 44.
  3. ↑ Alicja Sęk: Szlakiem Legionu Śląskiego ziemi cieszyńskiej. gorkiwielkie.w.interiowo.pl. [dostęp 2016-06-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-11)]. (pol.).
  4. 1 2 Łakomy 1939 ↓, s. 2.
  5. 1 2 Łakomy 1939 ↓, s. 3.
  6. ↑ Mondalski 1916 ↓, s. 5.
  7. ↑ Mondalski 1916 ↓, s. 132.
  8. ↑ Łakomy 1939 ↓, s. 6.
  9. 1 2 Literatura ↓, s. 621.
  10. ↑ Kiereś K.. Jan Łysek – poeta i żołnierz. „Kalendarz Cieszyński”. 2008, s. 124, 2007.
  11. ↑ Jan Łysek, Śpiący rycerze [online], polona.pl [dostęp 2018-09-28].
  12. ↑ Dwudziestolecie 1934 ↓, s. 22.

Bibliografia

  • Jan Łysek. W: Literatura Polska. Przewodnik encyklopedyczny. T. I. Warszawa: PWN, 1984, s. 621. ISBN 83-01-01520-9.
  • Ludwik Łakomy: Komunikat nr 44. Seria III, Kompania śląska por. Jana Łyska w Legionach Polskich. Katowice: Instytut Śląski w Katowicach, 1939.
  • Wiktor Mondalski: Z 3 pułkiem legionów polskich. Kraków: Centralne Biura Wydawnictw NKN, 1916.
  • Dwudziestolecie wymarszu Legjonu Śląskiego w bój o niepodległość. Cieszyn: Nakładem własnym Komitetu Redakcyjnego, 1934.
  • Wincenty Ogrodziński: Dzieje Dzielnicy Śląskiej „Sokoła”. Katowice: TG Sokół w Katowicach, 1937.
  • Bolesław Orszulik. Poeta i legionista. „Kalendarz Cieszyński”. 1990, s. 125–127, 1989. Cieszyn. 

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.