Pragermański
Ilustracja
Zasięg geograficzny kultur Germanów w okresie wspólnoty pragermańskiej

     Kultura jastorfska – obszar Dolnej Łaby

     Strefa północnoeuropejskiego Barbaricum

Rekonstrukcja dla

języki germańskie

Obszar

Europa Północna, Środkowa

Przodek

język praindoeuropejski

Przodek dla

język pranordyjski (poświadczony)
język prazachodniogermański

Język pragermański – rekonstruowany wspólny język ludów germańskich, wywodzący się z języka praindoeuropejskiego. Prajęzyk rodziny języków germańskich.

Sytuacja językowa i etniczna Europy w okresie wspólnoty pragermańskiej

Wspólnota pragermańska, definiowana jako wspólnota języka i religii ludów germańskich, powstała około pięciu wieków przed naszą erą. Do początków IV w. n.e. używano stosunkowo jednolitego języka pragermańskiego[1]. Był to okres dominacji Rzymu i prawie na całym południu Europy i północy Afryki mówiono wówczas po łacinie. Wcześniej jednak Półwysep Iberyjski i tereny dzisiejszej Francji zamieszkiwały ludy posługujące się wczesnymi językami celtyckimi. Słowianie i Bałtowie mieli swoje siedziby na terenach dzisiejszej Białorusi i Ukrainy. Pozostała część Europy – północne tereny Niemiec, Półwysep Jutlandzki i południe Skandynawii – znajdowała się w większości we władzy Germanów.

Początki języka pragermańskiego

Początki języka pragermańskiego owiane są tajemnicą. Niektórzy językoznawcy wysuwają ostrożne hipotezy, że język ten powstał w wyniku nawarstwienia się późnych dialektów praindoeuropejskich[2] na bliżej nieokreślony substrat języków uraloałtajskich. Inne hipotezy wskazują raczej na substrat azjanicki. Dowodem takiego właśnie przebiegu wydarzeń ma być fakt występowania we współczesnych językach germańskich dużej liczby słów nieindoeuropejskiego pochodzenia – zwłaszcza tych związanych z morzem i żeglugą, np. niem. See, ang. sea, niderl. zee, szw. sjö (rekonstruowana forma pragermańska – *saiwi-, *saiwa-) obok indoeuropejskich nazw niem. Meer (por. pol. morze, łac. mare). Należy tu jednak jeszcze cały szereg wyrazów ogólnych, takich jak niem. trinken – ang. drink – szwedz. dricka (= pić; rekonstruowana forma pragerm. *drenk); niem. Weib – ang. wife (= kobieta, żona; rekonstruowana forma pragerm.: *wiba)[3].

Innowacje fonetyczne i fonologiczne

W języku pragermańskim pojawiło się w stosunku do praindoeuropejskiego kilka innowacji. Przede wszystkim zniknął ruchomy akcent wyrazowy, zastąpiony stałym akcentem padającym na samogłoskę tematyczną[4].

Co się tyczy spółgłosek, odkryto w języku pragermańskim tzw. pierwszą przesuwkę germańską (odkrycia dokonał Jakub Grimm). Polegała ona na regularnej zmianie artykulacji niektórych spółgłosek (zob. prawo Grimma).

Innowacje gramatyczne

Język pragermański zachował wiele praindoeuropejskich własności gramatycznych. Niektóre były systematycznie rozbudowywane, tak że praindoeuropejski przegłos stał się podstawą nieregularnej odmiany czasownika (por. niem. sehen – sah – gesehen, ang. see – saw – seen, szw. se – såg – sett). Jednak już w języku pragermańskim rozwinęła się obok tego odmiana regularna, oparta na dodaniu przyrostka dla form czasu przeszłego (por. niem. liebte, ang. loved, szw. älskade). Również w języku pragermańskim rozwinęła się regularna odmiana przymiotnika oparta na końcówce -n (por. niem. das blaue Haus : des blauen Hauses). Uproszczony został też praindoeuropejski system przypadków, z którego język pragermański zachował mianownik, dopełniacz, celownik, biernik oraz narzędnik (obecny we wczesnych stadiach rozwoju języków zachodniogermańskich) i wołacz (obecny później w języku gockim), z których jednak ostatnie dwa są rekonstruowane jedynie w liczbie pojedynczej. Redukcji uległ też system czasów, z którego zachowały się tylko formy czasu teraźniejszego i przeszłego trybów oznajmującego i łączącego.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Późne stadium języka pragermańskiego używanego na terenach Skandynawii między III a VII wiekiem n.e. określane jest jako język pranordycki.
  2. ↑ W kontekście początków języka pragermańskiego często zwraca się uwagę na zbieżności leksykalne z rodziną języków celtyckich, sugerujące istnienie językowej wspólnoty celto-germańskiej przed wyodrębnieniem się języka pragermańskiego.
  3. ↑ Wśród etymologów nie ma jednak zgody co do pochodzenia tych wyrazów. Istnieją teorie, że są to jednak wyrazy indoeuropejskie. Na przykład w przypadku wyrazów ang. wife : niem. Weib zwraca się uwagę na fonetyczną zbieżność z tocharskim wyrazem kwīpe (srom), rekonstruując praindoeuropejską formę ghwībh-.
  4. ↑ Obecności ruchomego akcentu wyrazowego w języku praindoeuropejskim dowodzą zaświadczone w językach historycznych opozycje: sanskr. pitár- (=ojciec) : bhráthar (brat); gr. férō (niosę) : éferon (niosłem) : eferétēn (nieśli we dwoje). W językach germańskich zaświadczony jest akcent stały, padający na sylabę rdzenia – goc. fádar, bróþar – niem. Váter : Brúder, ang. fáther : bróther.

Bibliografia

  • Zbigniew Gołąb, Adam Heinz, Kazimierz Polański, Słownik terminologii językoznawczej, PWN, Warszawa 1970
  • Indo-European Etymological Dictionary, Department of Comparative Indo-European Linguistics, Leiden University, url: https://web.archive.org/web/20040902040511/http://www.indo-european.nl/
  • Aleksander Szulc, Języki germańskie, [w:] Bednarczuk Leszek (red.), Języki indoeuropejskie, t. II, PWN, Warszawa 1988, str. 735-740.
  • Fausto Cercignani, Indo-European ē in Germanic, in Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung, 86/1, 1972, str. 104-110.
  • Fausto Cercignani, Indo-European eu in Germanic, in Indogermanische Forschungen, 78, 1973, str. 106-112.
  • Fausto Cercignani, Proto-Germanic */i/ and */e/ Revisited, in Journal of English and Germanic Philology, 78/1, 1979, str. 72-82.
  • Fausto Cercignani, Early Umlaut Phenomena in the Germanic Languages, in Language, 56/1, 1980, str. 126-136.
  • The American Heritage Dictionary of the English Language, Houghton-Mifflin, Boston 2000, url: http://www.bartleby.com/61/
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.