 Józef Zaremba według pastelu Ludwika Marteau, XVIII w. | |
 Zaremba | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec |
Tomasz Zaremba (zm. 1748) |
| Matka |
Magdalena z Łąckich (zm. 1767) |
| Żona |
Józefa z Grodzickich[1] |
| Dzieci |
Alojzy (ur. 1762) |
Józef Zaremba herbu Zaremba (ur. ok. 1731 w Libidzy, zm. 1774 w Rozprzy) – generał-major wojsk koronnych, generał-adiutant króla, konfederat barski, poseł sieradzki na Sejm Rozbiorowy 1773–1775[2].
Życiorys
Józef Zaremba był synem Tomasza (łowczy piotrkowski) i Magdaleny z Łąckich. Uczył się w Piotrkowie Trybunalskim u pijarów[3]. Służył w armii saskiej w latach 1751–1756, a później przeszedł do wojska koronnego i służył w pułku J. Potockiego. W latach 1759–1762 walczył z hajdamakami na Ukrainie[3].
15 stycznia 1769 roku jeden z czołowych dowódców oddziałów Konfederacji Barskiej. Regimentarz sieradzki, a w grudniu 1769 odznaczył się w bitwie pod Piotrkowem. Z I. Malczewskim w lutym 1770 ruszył na Warszawę, a po niepowodzeniu tej wyprawy i wycofaniu się Malczewskiego z ruchu działał dalej w Wielkopolsce, przyjmując tytuł komendanta generalnego wojsk prowincji wlkp. i Prus Królewskich (maj 1770)[4]. Marszałek Wielkopolski od 1770 roku. W grudniu 1769 odznaczył się w bitwie pod Piotrkowem. Jego prokrólewskie sympatie wywołały z czasem konflikt z Kazimierzem Pułaskim, który zakończył się w kwietniu 1772 spustoszeniem jego dóbr. Zdobył sławę w czasie obrony Częstochowy. Pobił 16 sierpnia 1770 wojska rosyjskie pod Kościanem, a 1 stycznia 1771 wydał w Kościanie manifest, w którym uzasadniał swe prawa do dowództwa. Napadł ok. 10 stycznia pod Bukiem na Malczewskiego i Jana Nepomucena Morawskiego. Wziął obu do niewoli i rozbroił ich oddziały, a następnie w dniach 23–30 stycznia szturmował Poznań. Odstąpił od oblężenia, gdy generał Rönne zwolnił aresztowanych konfederatów, a miasto uregulowało zaległe podatki. Wycofał się na Śląsk doznawszy 17 lutego klęsk pod Krotoszynem i Kobylinem, gdzie przy pomocy Żydów berlińskich organizował dostawy broni i zaopatrzenia dla swych oddziałów. Powrócił po 3 miesiącach i końcem czerwca 1771 rozbił wojska F. K. Branickiego w bitwie pod Widawą[4]. Jego sekretarzem był Jędrzej Kitowicz. 3 listopada na wieść o zamachu konfederatów na króla podał się do dymisji, ale nie została przyjęta. 7 grudnia 1771 we Wschowie na zjeździe szlachty został wybrany marszałkiem konfederacji wielkopolskiej. Na pograniczu polsko–śląskim spędził zimę, a żeby ochronić własne dobra porozumiewał się z wojskami pruskimi wkraczającymi do Wielkopolski[4].
22 marca 1772 roku pokonany pod Piotrkowem, a 12 maja rozpuścił swe wojsko. Zdał dowództwo i udał się do Warszawy, gdzie uzyskał przebaczenie króla, awans na generała majora wojsk koronnych oraz starostwo nowosielskie. Do czynnej służby jednak już nie wrócił. Członek konfederacji Adama Ponińskiego sejmie rozbiorowym w 1773 roku[5]. Posiadał m.in. w ziemi piotrkowskiej miasteczko Rozprza i wieś Kisiele, Libidzę k/ Kłobucka oraz Sokolniki w ziemi wieluńskiej[4].
Zmarł w końcu lutego 1774[4], wskutek odniesionych rozległych poparzeń w czasie kąpieli termicznej w nowej drewnianej, zamkniętej hermetycznie wannie.
Był żonaty z Józefą z Grodzickich, z którą miał córkę Teklę oraz synów Ignacego, Tomasza i Floriana[4].
Postać Józefa Zaremby w kulturze
Bohater pieśni Jacka Kowalskiego „Duet Iwana Drewicza z JW Józefem Zarembą, komendantem konfederacji wielkopolskiej.”[6]
Usiadł Zaremba przy starym dębie,
Bo Drewicz listy przysłał Zarembie;
Zaremba czyta - widać po minie,
Że wnet odpisze mu po łacinie.
Nie mogą spotkać się osobiście,
Zatem jedyny ratunek w liście:
Listy w rozłące są panaceum,
Czas by je wydać w Ossolineum.
(...)
W ten sposób Drewicz całe dwa lata
Poza Zarembą nie widział świata;
Lecz od zgrzytania stępiwszy zęby,
Zaprzestał listy słać do Zaremby.
Szwabom przekazał korespondencję;
Ci mieli niższą inteligencję,
Zaremba stracił więc motywację,
No i szlag trafił konfederację.
Zobacz też
- Jędrzej Kitowicz – jego sekretarz w czasie Konfederacji Barskiej
- Iwan Drewicz – dowódca wojsk rosyjskich, walczących z konfederatami
Przypisy
- ↑ Janina Kozłowska-Studnicka: Archiwum Zarembów w zbiorze rękopisów kórnickich. Kórnik: Biblioteka Kórnicka PAN, 1955, s. 11 (215).
- ↑ Ryszard Chojecki, Patriotyczna opozycja na sejmie 1773 r., w: Kwartalnik Historyczny, LXXIX, nr 3, 1972, s. 561.
- 1 2 Gąsiorowski i Topolski 1981 ↓, s. 863.
- 1 2 3 4 5 6 Gąsiorowski i Topolski 1981 ↓, s. 864.
- ↑ Actum in Curia Regia Varsaviensi Feria Tertia post Dominicam Conductus Paschae videlicet, die vigesima Mensis Aprilis Anno Domini Millesimo Septingentesimo Septuagesimo Tertio. [Inc. tekst pol.:] My Posłowie na Seym blisko następuiący [...], b.n.s.
- ↑ Jacek Kowalski DUET IWANA DREWICZA Z JW JÓZEFEM ZAREMBĄ MARSZAŁKIEM KONFEDERACJI WIELKOPOLSKIEJ. [dostęp 2021-07-08].
Bibliografia
- Jędrzej Kitowicz: Pamiętniki, czyli Historia polska. Warszawa: PIW, 2005, s. 807. ISBN 83-89700-24-7.
- Janina Kozłowska-Studnicka: Archiwum Zarembów w zbiorze rękopisów kórnickich. Kórnik: Biblioteka Kórnicka PAN, 1955, s. 22.
- Henryk Kosk, Generalicja polska. t. II, Pruszków 2001
- Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski [red.]: Wielkopolski Słownik Biograficzny. Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 863-864. ISBN 83-01-02722-3.