Józef Motyka

Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	23 marca 1900 Kąclowa
Data i miejsce śmierci	6 lipca 1984 Lublin
Profesor doktor habilitowany nauk przyrodniczych
Specjalność: lichenologia, botanika, florystyka, biogeografia
Alma Mater	Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Doktorat	1925 – botanika Uniwersytet Jagielloński
Habilitacja	1977 – biologia Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Profesura	1960
Polska Akademia Umiejętności
Status	członek
nauczyciel akademicki, badacz
Uczelnia	Uniwersytet Jagielloński
Okres zatrudn.	od 1925 do 1946
Odznaczenia

Józef Motyka (ur. 23 marca 1900 Kąclowej koło Grybowa, zm. 6 lipca 1984 w Lublinie) – polski naukowiec, botanik, lichenolog, profesor systematyki roślin i geografii roślin Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.

Życiorys

Józef Motyka rozpoczął naukę w wieku 6 lat Szkole Powszechnej w Kąclowej, następnie uczęszczał do Gimnazjum w Gorlicach^[1], od drugiej klasy gimnazjum uczęszczał do Gimnazjum w Tarnowie^[2], trzecią klasę gimnazjum kontynuował wI Gimnazjum w Nowym Sączu ^[3]. W sierpniu 1918 r. zgłosił się ochotniczo do Legii Studenckiej w której był cztery miesiące następnie wrócił do domu. Po zakończeniu I wojny światowej ukończył gimnazjum w Nowym Sączu, zdał maturę w 1920r. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej w sierpniu zgłosił się ochotniczo do wojska został przydzielony do 3 pułku strzelców Podhalańskich w Bielsku gdzie pełnił służbę w koszarach do listopada kiedy żołnierzom po maturze udzielono bezterminowy urlop na czas studiów^[4]. Studia rozpoczął na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego na kierunku biologicznym. Zainteresowania botaniką rozwijały się u Józefa już w czasie nauki w gimnazjum w Gorlicach, zbierał rośliny, robił zielniki na lekcje biologii (historia naturalna). W Gimnazjum w Gorlicach jego nauczycielem biologii był Feliks Mieszkowski^[5][6]. Motyka opisywał rośliny ze swoich zielników na podstawie PRZEWODNIKA DO OZNACZANIA ROŚLIN W POLSCE DZIKO ROSNĄCYCH Józefa Rostafińskiego^[7]. Studia ukończył w 1924, dalszą pracę naukową kontynuował na Uniwersytecie Jagiellońskim, będąc asystentem profesora Stanisława Sokołowskiego w Zakładzie Encyklopedii Leśnictwa. W czasie studiów uczęszczał na zajęcia i wykłady z botaniki gdzie wykładowcą był prof Władysław Szafer. Szafer zauważył zainteresowanie Motyki botaniką, skierował jego zainteresowanie w kierunku badania porostów, ponadto został członkiem Komisji fizjograficznej Polskiej Akademii Umiejętności^[8]. Motyka pracując jako asystent prowadził także badania botaniczne w Polsce poszukując nitrofilnych porostów w Tatrach, Górach Świętokrzyskich i Beskidzie Sądeckim^[9]. W 1925 Motyka uzyskał doktorat na podstawie rozprawy Gatunek nitrofilnych porostów występujących w Tatrach. W wyniku badań i wypraw terenowych Józef Motyka zgromadził bogaty zielników, w 1924 ogłosił dwie rozprawy naukowe: Studia nad florą porostów Tatr. (część I), Porosty zebrane w Dolinie Kościeliskiej, następne wyniki badań porostów Tatr przeprowadzonych przez Motykę opublikowano w „Sprawozdaniu Komisji Fizjograficznej Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie”^[10]. Działalność publikacyjną rozpoczął jednak już rok wcześniej, pisząc do „Rocznika Pedagogicznego” artykuł pt. „Ochrona przyrody w szkole”. W celach naukowych i poznawczych w 1926 roku udał się do Wiednia, Genewy oraz Paryża i Londynu, w 1929 wyjechał do Szwecji, Norwegii i Finlandii gdzie nawiązywał kontakty z botanikami, analizował materiały zielnikowe tamtejszych ośrodków naukowych. W 1929 objął stanowisko adiunkta w Ogrodzie Botanicznym we Lwowie gdzie zajmował się ogrodem oraz prowadził badania flory na Podolu. Jako botanik uzasadniał tworzenie rezerwatów przyrody którego obszary w tym czasie jeszcze nieliczne pozostały w stanie pierwotnym i były naturalnym siedliskiem roślin w Puszczy Karpackiej. W artykule prasowym na podstawie własnych badań i obserwacji flory i szaty roślinnej rezerwatów przyrody w pobliżu Nawojowej i w Gorcach, opisał je słowami: ..Tu się okazuje konieczność posiadania rezerwatów. Mają jeszcze rezerwaty jedną nadzwyczaj doniosłą rolę dla przyszłości lasów. Są one żyjącym magazynem nasion drzew i to nasion miejscowych ras, które natura wyhodowała w czasie wielu tysięcy lat i które bez żadnej wątpliwości są najbardziej dla naszych lasów odpowiednie... (cytat: "Znaczenie rezerwatu karpackiej puszczy w Gorcach"' czasopismo "Ochrona Przyrody" 10/1930)^[11]. Wtedy to Józef Motyka odkrył w rezerwacie im. Władysława Orkana pod Turbaczem wielkich rozmiarów gatunek grzyba (Lobaria pulmonaria) który zaliczany jest do porostów, ten rodzaj porostu obecnie w Polsce jest porostem zagrożonym wymarciem, Motyka odnalazł także brodaczkę najdłuższą (Usnea longissima) która obecnie jest uznana za wymarłą na terenie Polski^[12]. Józef Motyka w 1936r. jako pierwszy opisał dwa gatunki porostów (Lethariella, Usnea vainioi), które sklasyfikował według zasad nomenklatury botanicznej. W 1938 został powołany na stanowisko kierownika Ogrodzie Botanicznym we Lwowie gdzie pracował do września 1939. W tym czasie wydał rozprawę naukową pt.Lichenum generis Usnea studium monographicum (1938), w której szczegółowo przedstawił szczegółowe badania 451 gatunków, podgatunków, odmian i form porostów z rodzaju brodaczkaUsnea który występował także w Tatrach i Karpatach. Swoje opracowanie opublikował za własne pieniądze w języku łacińskim aby z jego badań naukowych mogli korzystać także botanicy z innych krajów^[3]. W czasie okupacji sowiewckiej we Lwowie Motyka pracował nadal w Ogrodzie Botanicznym we Lwowie, prowadził wykłady i ćwiczenia dla studentów sowieckiego wydziały geograficznego, prowadził także swoje badania naukowe^[13]. W 1944r. wyjechał ze swoją rodziną do Kąclowej. Po wyzwoleniu Grybowa przez Armię Czerwoną w 1945 pracował jako nauczyciel biologii w Gimnazjum w Grybowie. W październiku 1945 r. powołano na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowski na Wydziale Przyrodniczym w Lublinie Katedrę Systematyki i Geografii Roślin, na stanowisko kierownika zakładu powołano Józefa Motykę^[14]. W 1946 r. został mianowany został profesorem. W 1956 za namową botanika Władysława Szafera, wydał 4 tomy flory porostów obejmujące rodziny: Cladoniaceae, Parmeliaceae, Thelocarpaceae, Umbilicariaceae i Eusneaceae. Motyka był jednym z członków założycieli, współorganizatorów Oddziału Lubelskiego Polskiego Towarzystwa Botanicznego^[15]. W 1957 zostaje kierownikiem Pracowni Lichenologii Instytutu Botaniki im. Władysława Szafera, pełni to stanowisko do 1962 roku. Od 1964r. prowadził badania nad rodzinami porostów Lecanoraceae, których jednak nie ukończył. Przestudiował liczne materiały z zielników botanicznych ośrodków naukowych na świecie, przeanalizował typy nomenklatoryczne dla Lecanora i rodzajów pokrewnych, wyjaśnił rangę wielu taksonów^[16]. Z inicjatywy Józefa Motyki w 1965 utworzono Ogród Botaniczny Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, już w 1945r na pierwszym posiedzeniu Rady Wydziały Przyrodniczego przedstawił potrzebę utworzenia Ogrodu Botanicznego^[17]. Począwszy do 1946 r. Józef Motyka zainicjował gromadzenie zbiorów zielnikowych osób pracujących naukowo w Katedrze Systematyki i Geografii Roślin w Lublinie, zbiory te były początkiem utworzenia Zielnika Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. W 1970 przeszedł na emeryturę^[18]. Józef Motyka zmarł w Lublinie w 1984 roku. Józef Motyka wydał cztery podręczniki, sześć monografii, jest autorem 54 artykułów naukowych, był członkiem komitetu redakcyjnego Flora Polska – Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych. Badania Józefa Motyki Lecanoraceae ukończyła jego córka, botanik dr Maria Motyka-Zgłobicka^[19]. W 2023 roku ramach projektu „Cichy Memoriał" organizowanym przez stowarzyszenie „Grybowska Saga", w Kąclowej na ścianie,na deskach stodoły artysta Arkadiusz Andrejkow namalował mural upamiętniający Józefa Motykę^[20].

Książki

• Motyka, J.; Panycz, T. Rośliny lecznicze i przemysłowe w Polsce — Lwów, Warszawa (1936) — 334 s.
• Motyka, J. Lichenum generis Usnea studium monographicum — Lublin (1936—1947) — Tomy 1-4^[21],
• Motyka, J. Rozmieszczenie i ekologia roślin naczyniowych na północnej krawedzi zachodniego Podola — Lublin (1947) — 400 s. wyd. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
• Motyka, J. O zadaniach i metodach badań geobotanicznych — Lublin (1947) — 168 s.
• Motyka, J. Geobotanika — Warszawa (1953) — 410 s.
• Motyka, J. Wstęp do biologii. — Lublin (1955) — 265 s.
• Motyka, J. Wśród roślin wiecznego lata — Warszawa (1962) — 307 s. wyd. Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych
• Motyka, J. Ekologia roślin — Warszawa, (1962) — 454 s.
• Motyka, J. Hymenelia, Aspicilia, Lecanorella, Protoplacodium, Manzonia — Lublin (1995) — 384 s.
• Motyka, J. Pinacisca, Lecidorina, Urceolaria, Semilecanora, Paraplacodium, Koerberiella, Lecidora, Pseudoplacodium, Tephromela — Lublin (1996) — 627 s.
• Motyka, J. Lecanora — Lublin (1996) — 598 s.
• Motyka, J. Placodium, Squamarina, Harpidium, Trapelina, Mosigia — Lublin (1996) — 160 s.

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1970)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Złoty Krzyż Zasługi
• „Zasłużony dla Lubelszczyzny” - honorowa odznaka

Upamiętnienie

Na cześć Józefa Motyki nazwano gatunki porostów:

• Alectoria motykae - żyłecznik Motyki, rodzaj grzybów z rodziny tarczownicowatych (Parmeliaceae)
• Alectoria motykana- żyłecznik Motyki
• Ramalina motykana- odnożyca Motyki^[22],
• Usnea motykae - brodaczka Motyki, rodzaj grzybów z rodziny tarczownicowatych
• Usnea motykana - brodaczka Motyki
• Bryoria motykana - Bryoria włostka Motyki^[23].

Zobacz też

• Władysław Boberski
• Jan Bystrek
• Maria Olech

Przypisy

Bibliografia

• JózefJ. Motyka JózefJ., „Ostani wykład”, Lublin-Poznań: wyd. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2012, ISBN 978-83-63400-05-7 .

Linki zewnętrzne

• PROFESOR DR JÓZEF MOTYKA W 80 ROCZNICĘ URODZIN - PDF, dlibra.umcs.lublin.
• ZBIORY NAUKOWE WYDZIAŁU BIOLOGII I BIOTECHNOLOGII UNIWERSYTETU MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ W LUBLINIE