Józef Heller
ilustracja
Data i miejsce urodzenia

3 stycznia 1896
Lwów

Data i miejsce śmierci

24 maja 1982
Warszawa

Miejsce spoczynku

cmentarz komunalny Północny w Warszawie kw. W-VII-4, rząd 13, miejsce 5/6

Zawód, zajęcie

biochemik, entomolog

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Niepodległości Krzyż Walecznych (1920–1941) Złoty Krzyż Zasługi (II RP)
Grób Józefa Hellera na cmentarzu komunalnym Północnym w Warszawie

Józef Heller[uwaga 1] (ur. 3 stycznia 1896 we Lwowie, zm. 24 maja 1982 w Warszawie) – polski biochemik i entomolog, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, Uniwersytetu Wrocławskiego i Akademii Medycznej w Warszawie, major lekarz Wojska Polskiego, wyznania mojżeszowego[2].

Życiorys

Urodził się 3 stycznia 1896 we Lwowie, w rodzinie Samuela, profesora gimnazjum, i Gustawy[3][4]. Od 1912 był członkiem Związku Strzeleckiego[2]. W czerwcu 1914 zdał egzamin dojrzałości[5]. Po wybuchu I wojny światowej zaciągnął się w szeregi Legionów Polskich[3]. Walczył w 5 pułku piechoty. Od 1916 studiował na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Lwowskiego, ale przerwał naukę aby walczyć w III powstaniu śląskim. 8 stycznia 1924 został zatwierdzony w stopniu kapitana ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 64. lokatą w korpusie oficerów rezerwy sanitarnych, grupa podlekarzy[6]. Posiadał przydział w rezerwie do 6 batalionu sanitarnego we Lwowie[7].

Powrócił na uczelnię i w 1922 uzyskał dyplom doktora wszechnauk lekarskich na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, pozostał na Uniwersytecie jako asystent prof. Jakuba Parnasa w Katedrze Chemii Lekarskiej, a następnie prof. Zdzisława Steusinga w Zakładzie Higieny. Równocześnie od 1926 prowadził zorganizowaną przez siebie Pracownię Analityczną Ubezpieczalni Społecznej, a od 1936 do wybuchu II wojny światowej filię Państwowego Zakładu Higieny w Krakowie. W 1937 habilitował się pracą „Badania nad przeobrażeniem owadów”, którą przedstawił na Uniwersytecie Stefana Batorego. W 1931 zasiadł w wydziale Małopolskiego Strażackiego Klubu Sportowego „Leopolia”[8]. Na stopień majora rezerwy został awansowany ze starszeństwem z dniem 19 marca 1939 i 14. lokatą w korpusie oficerów zdrowia, grupa lekarzy[9].

Po wybuchu II wojny światowej został zmobilizowany do 10 Szpitala Okręgowego w Przemyślu. Po wznowieniu w 1940 przez władze radzieckie działalności Uniwersytetu Lwowskiego otrzymał stanowisko kierownicze w Katedrze Chemii Ogólnej Instytutu Matematycznego. W 1942 przedostał się do Warszawy, gdzie wykładał na konspiracyjnym Uniwersytecie Warszawskim. Po upadku powstania warszawskiego został wywieziony do obozu pracy w Hanowerze, gdzie przebywał do wyzwolenia przez aliantów. Od sierpnia 1945 do 31 stycznia 1946 był komendantem Polskiego Szpitala Wojskowego w Bomlitz, w Niemczech. Należał do grupy założycieli Polskiego Związku Wychodźstwa Przymusowego.

Po powrocie do Polski (7 lutego 1946) został skierowany do Wrocławia, gdzie został wykładowcą w Katedrze Fizjologii Zwierząt Wydziału Przyrodniczego Uniwersytetu, w 1946 uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1948 profesora zwyczajnego. Następnie wyjechał do Szczecina, gdzie zorganizował filię Państwowego Zakładu Higieny, po powrocie do Wrocławia kierował tamtejszą filią, a równocześnie pełnił funkcję konsultanta naukowego w Akademii Medycznej w Zabrzu Rokitnicy. W 1951 zamieszkał w Warszawie, gdzie objął stanowisko kierownika Katedry Chemii Fizjologicznej Akademii Medycznej oraz rozpoczął organizację Działu Biochemii Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie. Dwa lata później był założycielem Zakładu Biochemii Polskiej Akademii Nauk, który w 1957 został przekształcony w Instytut Biochemii i Biofizyki, a prof. Józef Heller piastował w nim stanowisko dyrektora. W 1967 przeszedł w stan spoczynku, ale nadal pełnił funkcję przewodniczącego Rady Naukowej.

Przez wiele lat był redaktorem serii biologicznej „Biuletynu Polskiej Akademii Nauk” oraz „Postępów Biochemii”, był twórcą haseł dotyczących biochemii w Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN. Pełnił funkcję pierwszego przewodniczącego Komitetu Biochemicznego PAN.

Był żonaty z Antoniną z Mokłowskich, z którą miał cztery córki: Janinę Wandę, Zofię, Marię i Jadwigę[4].

Główne osiągnięcia naukowe

  • Odkrycie ammoniogenezy we krwi, konstrukcja aparatu Parnasa-Hellera do oznaczania mikroilości amoniaku;
  • Odkrycie zjawiska przeobrażenia powolnego i doraźnego na przykładzie zmrocznika wilczomleczka;
  • Badanie nad możliwością cyklu pentozowego w przemianie materii prątków Mycobacterium phlei;
  • Ustalenie odwrotnie proporcjonalnej zależności zawartości fosforanu nieorganicznego w hemolimfie do wysokości tej przemiany (wspólnie z Antoniną Mokłowską-Heller).

Członkostwo

  • Polska Akademia Nauk – członek korespondent 1952, członek rzeczywisty 1961;
  • Wrocławskie Towarzystwo Naukowe;
  • Towarzystwo Przyrodników im. Mikołaja Kopernika;
  • Polskie Towarzystwo Fizjologiczne;
  • Polskie Towarzystwo Biochemiczne – członek założyciel i członek honorowy;
  • Wiceprzewodniczący Międzynarodowej Unii Biochemicznej;
  • Międzynarodowy Komitet Standaryzacji w Biologii Człowieka – członek zarządu;
  • Niemiecka Akademia Przyrodników Leopoldina (niem. Deutsche Akademie der Naturforscher Leopoldina).

Ordery i odznaczenia

Uwagi

  1. ↑ W ewidencji Wojska Polskiego figurował jako „Józef III Heller”, w celu odróżnienia od innych oficerów noszących to samo imię i nazwisko[1].

Przypisy

  1. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1160, 1237.
  2. 1 2 3 Żołnierze Niepodległości : Heller Józef. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2023-06-30].
  3. 1 2 3 Łoza 1938 ↓, s. 252.
  4. 1 2 3 Arkusz ewid. pers. ↓, 2.
  5. ↑ Arkusz ewid. pers. ↓, 4.
  6. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1237.
  7. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1160.
  8. ↑ Wiadomości bieżące. Walne zgromadzenie M. S. K. S.. „Słowo Polskie”, s. 7, Nr 275 z 7 października 1931.
  9. ↑ Rybka i Stepan 2003 ↓, s. 604.
  10. ↑ Wysokie odznaczenia dla członków i pracowników PAN [w:] Dziennik Bałtycki, nr 300, 17 grudnia 1971, s. 1.
  11. ↑ M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 352.

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.