Józef Gacki
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

20 marca 1805
Pęzy

Data i miejsce śmierci

21 listopada 1876
Jedlnia

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Prezbiterat

1828

Józef Gacki (ur. 20 marca 1805 w Pęzach, zm. 21 listopada 1876 w Jedlni) – polski duchowny i historyk ziemi radomskiej, proboszcz Jedlni.

Życiorys

Mogiła ks. Józefa Gackiego na starym cmentarzu w Jedlni obok zbiorowej mogiły powstańców styczniowych

Urodził się we wsi Pęzy (powiat łomżyński). Po ukończeniu szkół pijarskich w Łomży, Radomiu i Łukowie wstąpił na Królewski Uniwersytet Warszawski, który ukończył w 1827 z tytułem magistra nauk wyzwolonych i złotym medalem większym za rozprawę konkursową na temat: Obraz elekcji Michała Korybuta i stanu ówczesnej Polski. Pracę tę opublikował w 1845 w „Bibliotece Warszawskiej”. Po studiach nad językami starożytnymi w Berlinie w 1828 otrzymał święcenia kapłańskie.

Za czasów studenckich uczył się w Szkole Wojewódzkiej w Warszawie łaciny, greki i historii. Przez trzy lata (1828–1831) był nauczycielem języków starożytnych i historii w Szkole Wojewódzkiej w Piotrkowie. Wynikiem jego pracy pedagogicznej była ogłoszona w 1827 Zabawa historyczna z dziejów polskich, w sposobie loterii ułożona. Następnie w Piotrkowie przetłumaczył i opublikował księgę pierwszą Ksenofonta O wyprawie Cyrusa młodszego (1829). Tutaj także opracował źródłowo Dzieje instytutów edukacyjnych, mianowicie pijarskich zakładów w Piotrkowie[1] i wydrukował w Popisie publicznym uczniów Szkoły Wojew. kś. Pijarów w Piotrkowie (1830). Dla uzupełnienia studiów historycznych przez pewien czas Gacki przebywał w Berlinie (1831). Po powrocie z zagranicy, dzięki staraniom biskupa podlaskiego, Marcelego Gutkowskiego objął profesurę w seminarium duchownym tejże diecezji oraz wikariat w Międzyrzecu[2]. Tutaj na polecenie biskupa przetłumaczył na język polski dzieło Starka „O zjednoczeniu różnych wyznań chrześcijańskich”. W 1837 został wikarym w Jedlni przy swym stryju Tadeuszu, proboszczu tejże parafii, niegdyś rektorze szkoły pijarskiej w Radomiu.

Po zgonie stryja (1839) sam objął parafię w Jedlni, na której pozostał aż do śmierci. Tu właśnie, w tej prastarej osadzie królewskiej kontynuował pracę naukową, społeczną i polityczną. Krzewił oświatę wśród ludu swej obszernej parafii, zakładając szkółki elementarne, likwidował istniejące karczmy, a tym samym pijaństwo oraz roztoczył opiekę nad potrzebującymi pomocy materialnej i duchowej.

W okresie probostwa w Jedlni rozmiłowany w przeszłości, poświęcił swój czas i siły badaniom dziejów ojczystych, głównie regionalnej historii kościoła w Sandomierskiem. Skrzętnie gromadził źródła archiwalne, sporządzał ich odpisy i opracowywał poszczególne kościoły, klasztory i miejscowości. Prace swe drukował głównie w „Pamiętniku Religijno-Moralnym” w latach 1844–1862. Na szczególną uwagę zasługuje 338-stronicowe opracowanie dziejów Radomia zawarte w tymże pamiętniku. Szereg monograficznych opracowań wydał oddzielnie w formie książek. Do najcenniejszych należy zaliczyć:

  • Benedyktyński klasztor w Sieciechowie według pism i podań miejscowych (Radom, 1872)[3],
  • Benedyktyński klasztor Świętego Krzyża na Łysej Górze (1873)[4],
  • Jedlnia, w niej kościół i akta obelnego prawa (Radom, 1874)[5] (książka ta dotyczy historii, gospodarki, kultury, obyczajów i języka tych okolic),
  • Wiadomość historyczna o biskupich niegdyś dobrach, zamku i mieście Iłży (1869),
  • Nowy Radom i jego Fara, do 1500 roku,
  • O rodzinie Jana Kochanowskiego (Warszawa, 1869)[6].

Zajął się również historią literatury, ogłaszając rozprawę pt. Poeta Klonowicz udarowany od klasztoru sieciechowskiego wójtostwem psarskim.

Był patriotą, prześladowanym przez władze carskie za popieranie i czynny udział w powstaniu styczniowym (1863), za co był później więziony w twierdzy dęblińskiej.

Zmarł w Jedlni i zgodnie ze swym życzeniem został pochowany na „starym cmentarzu” w Jedlni, obok mogiły powstańców styczniowych poległych podczas bitwy w nieodległych Jaścach (20 IV 1863)[7]. Jego żeliwny nagrobek został przeniesiony na cmentarz przykościelny kościoła parafialnego w Jedlni[8].

Przypisy

  1. ↑ Józef Gacki, Dzieje instytutów edukacyjnych mianowicie piiarskich zakładów w Piotrkowie [online], polona.pl [dostęp 2019-08-06].
  2. ↑ Józef Geresz: Z dziejów kościoła św. Mikołaja w Międzyrzecu Podlaskim. parafiamiedzyrzec.pl, 1997. s. 14. [dostęp 2023-11-12].
  3. ↑ Józef Gacki, Benedyktyński klasztor w Sieciechowie według pism i podań miejscowych [online], polona.pl [dostęp 2019-08-06].
  4. ↑ Józef Gacki, Benedyktyński klasztor świętego Krzyża na Łysej Górze [online], polona.pl [dostęp 2019-08-06].
  5. ↑ Józef Gacki, Jedlnia, w niej kościół i akta obelnego prawa [online], polona.pl [dostęp 2019-08-06].
  6. ↑ Józef Gacki, O rodzinie Jana Kochanowskiego, o jej majętnościach i fundacyach : kilkanaście pism urzędowych [online], polona.pl [dostęp 2019-08-06].
  7. ↑ Piotr Michał Wdowski: 149 rocznica bitwy pod Jaścami. jedlnia.com.pl, „Nasza Jedlnia”, 2012. [dostęp 2023-11-12].
  8. ↑ Roman Kaczmarek: Józef Gacki. Internetowa wersja PSB, t. VII, 1948-1958. [dostęp 2023-11-12].

Zobacz też

Bibliografia

  • Ludomiła Holtzer, 1980: „Znani i nieznani ziemi radomskiej”, praca zbiorowa pod redakcją Czesława Tadeusza Zwolskiego, Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Radomiu.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.