Chińska wojna domowa
Ilustracja
Od góry, zgodnie z ruchem wskazówek zegara: wojska komunistyczne w bitwie pod Siping, muzułmańscy żołnierze Kuomintangu w czasie ćwiczeń, Mao Zedong (pośrodku) w latach 30., Czang Kaj-szek przeprowadza inspekcję oddziałów, 1945; Su Yu, drugi od lewej, obserwuje pole bitwy przed rozpoczęciem kampanii w Menglianggu, 1947
Czas

1927–1937,
1946–1949

Terytorium

Chiny

Przyczyna

niestabilność polityczna Chin

Wynik

zwycięstwo komunistów

  • proklamowanie ChRL (中华人民共和国) w miejsce Republiki Chińskiej (中華民國)
  • ewakuacja sił Kuomintangu na Taiwan
Strony konfliktu
Komunistyczna Partia Chin Narodowa Partia Chin (Kuomintang)
Dowódcy
Mao Zedong,

Deng Xiaoping,
Zhu De,
Peng Dehuai,
Lin Biao,
Liu Bocheng,
Zhou Enlai

 Jiang Jieshi
(Czang Kaj-szek),

Chen Cheng

Siły
4 000 000 żołnierzy (1949) 1 490 000 żołnierzy (1949)
brak współrzędnych

Chińska wojna domowa (1927–1949) – wojna domowa między chińskimi komunistami i nacjonalistami z Kuomintangu, która trwała od sierpnia 1927 do października 1949 roku. Przebieg wojny skomplikowało wkroczenie do Republiki Chińskiej Japończyków, którzy w 1931 roku zajęli Mandżurię, a w 1937 roku zaatakowali centralne Chiny. Ostatecznie przeciwne strony zjednoczyły się w walce z agresorem i wojna domowa została na dziewięć lat wstrzymana.

Wojna wkroczyła w decydującą fazę po zakończeniu II wojny światowej i kapitulacji Japonii latem 1945 roku. Komuniści stopniowo zdobyli przewagę i 1 października 1949 roku Mao Zedong proklamował w Pekinie powstanie Chińskiej Republiki Ludowej. Dzień ten jest uważany za formalny koniec chińskiej wojny domowej, choć walki trwały do maja 1950 roku. Związany z Kuomintangiem pokonany rząd Republiki Chińskiej ewakuował się na Tajwan, razem z ok. 1,5 miliona swoich zwolenników.

Tło

Dynastia Qing będąca ostatnią z rządzących w Chinach dynastii załamała się w 1911 roku i ostatecznie upadła w 1912 roku po abdykacji ostatniego cesarza[1]. Chiny weszły wtedy w okres znany jako epoka watażków w trakcie której znaczna część kraju znalazła się pod kontrolą niezależnych watażków – przywódców militarnych dysponujących prywatnymi armiami. Antymonarchistyczna i zjednoczeniowa partia Kuomintang i jej lider Sun Jat-sen w celu pokonania watażków zajmujących znaczną część północnych Chin rozpoczęli szukanie pomocy wśród światowych mocarstw. Zachodnie mocarstwa ignorowały wysiłki Suna co skłoniło go w 1921 roku do zwrócenia się w stronę Rosji sowieckiej. Kierownictwo radzieckie rozpoczęło dwutorową politykę wspierania zarówno Suna jak i nowo powstałej Komunistycznej Partii Chin. W 1923 roku Sun i przedstawiciel ZSRR Adolf Joffe wynegocjowali w Szanghaju radziecką pomoc dla zjednoczenia Chin[2]. Obydwaj politycy wydali wspólny manifest w którym zadeklarowano współpracę między Kuomintangiem, KPCh i Kominternem. Jeszcze w tym samym roku do Chin przybył delegat Kominternu Michaił Borodin, który pomógł w reorganizacji i konsolidacji KMT według wzorców Rosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików). W tym czasie KMT i KPCh utworzyły między sobą koalicję znaną jako Pierwszy Zjednoczony Front[3].

W 1923 roku Sun Jat-sen wysłał jednego ze swoich zastępców jeszcze z czasów Tongmenghui, Czang Kaj-szeka na kilkumiesięczne studia wojskowe i polityczne do Moskwy. Po powrocie do kraju Czang został dyrektorem Republikańskiej Akademii Wojskowej. Była to rola tak prestiżowa, że jego znaczenie w KMT wzrosło, aż w końcu wybrano go na następcę Suna na stanowisku przewodniczącego partii[4]. Sowieci dostarczyli akademii zaopatrzenie, wyposażenie oraz broń. Dzięki tej pomocy KMT był w stanie utworzyć wewnątrzpartyjną armię. W akademii obecni byli również członkowie KPCh którzy niekiedy zajmowali w niej kluczowe stanowiska instruktorów (był nim m.in. Zhou Enlai)[5].

W 1923 roku KMT liczyło 50 tysięcy członków, KPCh natomiast tylko 300 w 1922 i 1500 w 1925 roku[6], jednocześnie wielu komunistów indywidualnie wstępowało w szeregi KMT[7].

Ekspedycja północna i rozłam między KPCh a KMT

Sun Jat-sen

Na początku 1927 roku rozpoczęła się rywalizacja między KPCh a KMT. KPCh i lewicowe skrzydło KMT utworzyły odrębny rząd kuomintangowski w Wuhanie będącym miastem o silnie komunistycznych wpływach[7]. Na czele lewicowego rządu KMT stanął Wang Jingwei. Po pokonaniu watażki Suna Chuanfanga, prawica KMT z Czangiem i Li Zongrenem przeniosła się natomiast na wschód w stronę Jiangxi, gdzie Czang utworzył odrębny rząd[8]. Lewica KMT potępiła Czanga za chęć eliminacji wpływów komunistów z KMT i za mające ich zdaniem miejsce pogwałcenie trzech zasad ludowych KMT opracowanych przez Suna[9].

7 kwietnia Czang i kilku innych przywódców KMT odbyło spotkanie, na którym zdecydowano, że komuniści są społeczno-ekonomicznie uciążliwi i muszą zostać dla dobra rewolucji narodowej odsunięci od władzy. 12 kwietnia prawica KMT przeprowadziła w Szanghaju masakrę, w wyniku której zginęło 5000 lewicowych działaczy, a wielu innych zostało aresztowanych. Za przeprowadzanie masakry odpowiedzialny był ówczesny stronnik Czanga generał Bai Chongxi. Wydarzenie to przeszło do historii jako incydent 12 kwietnia lub masakra szanghajska[10][11][12]. Armia Czanga powędrowała następnie na Wuhan jednak została odparta przez dowódcę wojskowego z KPCh, generała Ye Tinga[13]. Sojusznicy Czanga zaatakowali również komunistów w Pekinie gdzie 19 czołowych komunistów zostało zabitych przez lokalnego watażkę Zhang Zuolina, a w mieście Changsha oddziały He Jiana zmasakrowały setki chłopskich milicjantów sprzyjających KPCh[14]. W wyniku czystek z rąk nacjonalistów zginęły dziesiątki tysięcy komunistów i ich sympatyków. KPCh utraciło 15 tysięcy spośród 25 tysięcy członków[15]. Masakry pogłębiły przepaść między rządem Czanga a Wanga. KPCh nadal popierała rząd KMT w Wuhanie[16], co zmieniło się po V Kongresie partii komunistycznej, a 15 lipca 1927 roku rząd Wuhanu wydalił wszystkich komunistów z Kuomintangu a rząd ten następnie został obalony przez Czanga. Wzmocniona prawica KMT poszerzała stopniowo swoje tereny i kontynuowała kampanię przeciwko watażkom zdobywając w czerwcu 1928 roku Pekin i kontrolę nad pokaźnymi obszarami wschodnimi[17].

Powstanie komunistyczne

Flaga Komunistycznej Partii Chin

Po masakrze szanghajskiej działacze KPCh wycofali się na wieś lub rozpoczęli działalność podziemną. Komuniści zaatakowani przez KMT rozpoczęli próby przygotowania zbrojnej rebelii. Komuniści założyli armię rebeliancką która przyjęła nazwę Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej Chin a później Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej. Batalion pod dowództwem Zhu De 1 sierpnia 1927 roku zaatakował miasto Nanchang rozpoczynając powstanie. Początkowo powstanie odniosło sukces jednak stopniowo komunistyczne oddziały zmuszono do odwrotu na południe do Shantou a następnie na pustynię Fujian. Mao Zedong mianowany został dowódcą naczelnym Armii Czerwonej i poprowadził cztery pułki do Changsha celem wywołania powstania chłopskiego w całym Hunan[18][19][20][21]. W międzyczasie komuniści w liczbie 1000 żołnierzy zajęli górskie regiony prowincji Jiangxi[22][23]. Komuniści rozpoczęli w Jiangxi budowę własnego niezależnego od rządu terytorium. Armia Czerwona stale powiększała swoją liczebność, aż osiągnęła ona około 1800 żołnierzy[24][25].

Po wkroczeniu Mao do Hunan wiosną 1928 roku sytuację wykorzystał Kuomintang, który najechał obszary w Jiangxi[26]. Siły Mao pozbawione bazy wypadowej zjednoczyły się z oddziałami generałów Zhu De i Lin Biao. Trzej dowódcy wspólnymi siłami odbili górskie regiony Jiangxi, jednak w ciągu najbliższych tygodni Kuomintang ponownie wysłał w ten region oddziały, wywołując w górach zaciekłe walki partyzanckie[27][28]. Siły Zhu po odparciu KMT w górach ponownie udały się do Hunan. Kuomintang, wykorzystując nieobecność Zhu, ponownie zaatakował bazę Mao. Po 25 dniach obrony Mao wymknął się w nocy z obozu w celu uzyskania wsparcia. Mao przekonał do powrotu w góry Zhu, który pomógł odzyskać bazy Armii Czerwonej. Komuniści zyskali dodatkowo wsparcie pułku dezerterów z Kuomintangu i Piątej Armii Czerwonej Peng Dehuaia. Mimo ucieczki sił Kuomintangu z regionu, komuniści w dalszym ciągu pozostawali w trudnej sytuacji spowodowanej niedoborami żywności w okresie zimowym (górzyste tereny nie nadawały się do upraw)[29][30]. W styczniu 1929 roku Mao i Zhu ewakuowali swoją bazę i przenieśli swoje wojska na południe w okolice Tonggu i Xinfeng w Jiangxi, gdzie zbudowali nową bazę[31]. Siły Mao i Zhu liczyły 2000 żołnierzy, po czym zostały wzmocnione o 800-osobowy oddział dostarczony przez Penga. Ewakuacja spowodowała spadek morale armii a wielu żołnierzy stało się nieposłusznych, co spowodowało incydenty przestępcze z ich udziałem[32][33]. Komuniści w trakcie powstania nie zyskali wsparcia ze strony ZSRR, a ponadto ich przywódcy popadli w konflikt z Kominternem. Moskwa chcąc podporządkować sobie partię wysłała do Chin grupę przeszkolonych w ZSRR chińskich komunistów znanych jako 28 bolszewików. Obecność 28 bolszewików w partii (dwóch z nich trafiło do Komitetu Centralnego) pogłębiło spory wewnątrzpartyjne i rywalizację o władzę w KPCh[34][35].

Flaga Kuomintangu

Chińska Republika Rad

W lutym 1930 roku oddziały Mao utworzyły rząd radziecki w regionie południowo-zachodniego Jiangxi[36]. Mao spotkał się na swoich obszarach z problemami wewnętrznymi podsycanymi przez proradzieckich członków partii. Proradzieccy komuniści oskarżyli go o to że jest zbyt umiarkowany a następnie o kontrrewolucyjność wskazując na jego domniemane powiązania z Ligą Antybolszewicką i trockizmem[37]. W grudniu 1930 roku doszło do próby obalenia Mao. Mao udało się pokonać rebeliantów. W starciach zginęło od dwóch do trzech tysięcy przeciwników Mao w ruchu komunistycznym[38][39][40]. Po opanowaniu sytuacji przez Mao, KC KPCh widząc Jiangxi jako bezpieczną okolicę przeniosło się w ten region a w listopadzie komuniści ogłosili tam utworzenie Chińskiej Republiki Rad będącej niezależnym państwem. Chociaż Mao został ogłoszony przewodniczącym Rady Komisarzy Ludowych to w praktyce jego władza została pomniejszona a kontrolę nad Armią Czerwoną przejął Zhou Enlai[41][42]. Armie Kuomintangu próbując pokonać komunistów wykorzystując przewagę liczebną przyjęły strategię okrążenia ich w republice radzieckiej. Mao w walce zastosował taktyki partyzanckie zapożyczone z dzieł starożytnych strategów wojskowych (Sun Zi). Zhou i nowe kierownictwo ukróciło te praktyki i przyjęło politykę otwartej konfrontacji i konwencjonalnej wojny. Niemniej jednak Armii Czerwonej udało się rozbić pierwszą i drugą ofensywę Kuomintangu[43][44]. Czang rozwścieczony niepowodzeniami armii Kuomintangu osobiście przejął prowadzenie nad operacją jednak także i jemu nie udało się pokonać Armii Czerwonej. Przywódca wycofał się z regionu po kolejnym wtargnięciu Japończyków na ziemie Chin[41][45]. W wyniku zmian strategii Kuomintangu który przyjął doktrynę skupienia się na obronie przed japońskim ekspansjonizmem, Armia Czerwona rozszerzyła obszar nad którym rządziła do obejmującego populacją trzy miliony osób[44].

Komuniści na kontrolowanych przez siebie terenach rozpoczęli program reformy rolnej, która rozpoczęła się w listopadzie 1931 roku i została poszerzona w czerwcu 1933 roku. Ponadto wprowadzili w życie programy edukacyjne i zmierzające ku zwiększeniu udziału kobiet w polityce[46]. Z czasem Czang wrócił do Jiangxi uważając komunistów za większe zagrożenie od Japończyków. Czang zainicjował kampanię okrążenia i bombardowań które przyczyniły się do osłabienia morale Armii Czerwonej. Osaczeni czerwonoarmiści utracili dostęp do lekarstw i żywności w rezultacie czego przywódcy KPCh zdecydowali się na ewakuację[47].

Długi Marsz

14 października 1934 roku Armia Czerwona osłabiona przez atak Kuomintangu rozpoczęła Długi Marsz – przegrupowanie z prowincji Jiangxi w południowo-wschodnich Chinach do Chin północno-zachodnich. Wraz z liczącą 85 tysięcy żołnierzy Armią Czerwoną wyruszyły kadry partyjne w liczbie 15 tysięcy. Ci którzy pozostali na miejscu organizowali oddziały partyzanckie mające obronić tych którzy nie wyruszyli na północny zachód, opór nie przyniósł większych rezultatów a partyzanci wraz z wieloma rannymi, chorymi a także kobietami i dziećmi zostali zmasakrowani przez oddziały wierne Kuomintangowi[48][49]. Sto tysięcy zwolenników KPCh udało się najpierw na południe do Hunan gdzie stoczyli oni ciężkie walki z nacjonalistami[49][50] a następnie przez rzekę Wu do prowincji Kuejczou. Komuniści w styczniu 1935 roku zajęli miejscowość Zunyi. W Zunyi odbyła się konferencja na której Mao objął kierownicze stanowiska stając się przewodniczącym Biura Politycznego (a więc de facto przywódcą partii i Armii Czerwonej). Mao sprecyzował nowy cel – budowa władzy radzieckiej w Shaanxi w północnych Chinach skąd komuniści mogliby się skoncentrować na walce z Japończykami[51]. Siły ACz znalazły się w cięższej sytuacji i zostały zmuszone do walki o most w Luding[52]. Bitwa udała się a marsz kontynuowany był wokół pasm górskich wokół Ma’anshan[53]. W Mokuang w Zachodnim Syczuanie ACz napotkała silną Czwartą Armię Zhanga Guotao liczącą 50 tysięcy żołnierzy. Zhang będący jednym z liderów KPCh nie zgodził się na kurs obrany przez Mao i udał się w osobną podróż do Tybetu lub Sikkimu a więc z dala od strefy wpływów Kuomintangu. Obaj przywódcy ostatecznie powędrowali w swoje strony, a do Zhanga dołączył Zhu De[54]. Siły Mao nie zmieniły planu i dalej szły na północ pokonując setki mil. Na bagnistych obszarach Armia Czerwona była atakowana przez plemiona Mandżurów a wielu żołnierzy zachorowało, poważnym problemem okazało się też wyczerpanie zapasów które doprowadziło do głodu[55][56]. Po dotarciu do pasma Min Shan i gór Liupan Armia Czerwona została wciągnięta zarówno w walki z Kuomintangiem jak i islamską milicją konną. Gdy oddziały KPCh dotarły na miejsce okazało się, że cały marsz wytrzymało jedynie od 7000 do 8000 żołnierzy[56][57]. Długi Marsz zacementował Mao jako dominującą postać w partii[58].

W trakcie tych starć Kuomintang używał często najemnych bandytów z regionu Kham wiernych lokalnym watażkom. Było to celowe posunięcie mające na celu oszczędzanie sił KMT[59].

Mao Zedong

Rozejm i sojusz antyjapoński

Po przybyciu do Yan’an w październiku 1935 roku żołnierze ACz ze zgrupowania Mao osiedli w Bao’an. Pozostali tam do wiosny 1936 roku a w trakcie swojej obecności nawiązali współpracę z lokalnymi społecznymi, zaoferowali mieszkańcom pomoc medyczną i rozpoczęli program alfabetyzacji[56][60][61]. Liczba wojsk Mao wzrosła do 15 tysięcy żołnierzy wspartych przez przybycie ludzi He Longa z Hunan i armii Zhu De i Zhanga Guotao którzy powrócili z Tybetu[60]. Czang zignorował wiadomość komunistów i kontynuował samodzielną wojnę, wkrótce został jednak aresztowany przez własnego generała Zhang Xuelianga (incydent Xi’an). Zhang zmusił Czanga do rozmów z komunistami, a w ich wyniku i ustępstw z obu stron 25 grudnia 1936 roku utworzono jednolity front antyjapoński. Sam Zhang został później umieszczony przez Czanga w areszcie domowym, gdzie spędził większość swojego życia, a sojusz zawieszono, wstrzymując jednak wzajemnie ataki[62]. Po ataku w styczniu 1937 roku rozpoczęła się ekspedycja antyjapońska polegająca na wysyłaniu oddziałów partyzanckich na terytoria okupowane przez Japończyków[63][64]. 5 maja a więc już po rozpoczęciu drugiej wojny chińsko-japońskiej, KPCh wysłała do Rady Wojskowej Rządu KMT propozycję sojuszu wojskowego[65].

Japończycy zdobyli zarówno Szanghaj, jak i Nankin (czego skutkiem była masakra nankińska), w efekcie czego rząd Kuomintangu wycofał się w głąb lądu do Chongqing[66]. Japońska brutalność przyczyniła się do zwiększenia liczby żołnierzy chińskich, sama Armia Czerwona urosła z 50 do 500 tysięcy żołnierzy[67][68]. W sierpniu 1938 roku Armia Czerwona założyła Czwartą Armię i Ósmą Armię które znalazły się pod nominalnym dowództwem Narodowej Armii Rewolucyjnej Czanga[69]. W sierpniu 1940 roku Armia Czerwona rozpoczęła Kampanię Stu Pułków w której 400 tysięcy chińskich wojskowych zaatakowało Japończyków w pięciu prowincjach jednocześnie. Kampania okazała się sukcesem Chińczyków i spowodowała śmierć 20 tysięcy żołnierzy japońskich oraz utratę przez Japonię szlaków kolejowych i kopalń[68][70].

Pomimo formalnego sojuszu KPCh wykorzystało okazję do poszerzenia swoich obszarów i przygotowań do nadchodzącej walki z Kuomintangiem. W 1939 roku KMT zaczął ograniczać ekspansję KPCh co doprowadziło do częstych starć między KPCh a KMT. Starcia te nie trwały długo ponieważ żadna ze stron nie była wówczas zdolna prowadzić wojnę na dwóch frontach. W 1943 roku KPCh ponownie aktywnie rozpoczął poszerzanie obszarów kosztem KMT. Jeszcze w trakcie trwania wojny z Japonią, w 1943 roku rząd Czanga obawiając się zbytniego rozrostu wpływu komunistów rozpoczął akcje propagandową wymierzoną w KPCh. Komuniści zareagowali na akcje oskarżając Czanga o skłonności do faszyzmu[71]. Wojna okazała się wielkim sukcesem KPCh szczególnie po japońskiej operacji Ichi-gō, która znacznie osłabiła siły Kuomintangu i umożliwiła przejęcie przez KPCh pierwszeństwa w prowadzeniu walk. Choć formalny sojusz trwał do 1945 roku, współpraca de facto ustała już w 1940 roku[72].

Okres przejściowy po wojnie z Japonią

Po bezwarunkowej kapitulacji Japonii, Stany Zjednoczone Ameryki nakazały, by wojska japońskie poddały się wojskom KMT, a nie KPCh[73]. Sytuacja inaczej wyglądała w Mandżurii, gdzie KMT nie miała swoich sił więc Japończycy poddali się wojskom ZSRR. W pierwszych powojennych negocjacjach pokojowych w Chongqing w dniu 28 sierpnia 1945 roku uczestniczyli zarówno Czang, jak i Mao. 10 października 1945 roku obaj przywódcy zawarli pokój co nie przyniosło jednak żadnych konkretnych rezultatów[74] – walki między stronami wywiązały się na nowo. Walki na wielką skalę wywiązały się gdy ZSRR odmówił KMT oddania władzy nad Mandżurią a wycofując się umożliwił wkraczanie na obszar regionu wojsk KPCh. Wojska KMT wsparte przez lotnictwo amerykańskie rozpoczęło walki z siłami komunistycznymi na północy kraju. 14 listopada 1945 roku siły KMT rozpoczęły ofensywę mającą na celu uniemożliwienie KPCh powiększenia kontrolowanych obszarów[75]. Działania Czanga który wraz ze swoimi wojskami ruszył do Jinzhou, były nieumiejętne i umożliwiły komunistom przeprowadzenie kontrofensywy w wyniku której KPCh objęło kontrolę nad niemal całym półwyspem Szantung (z wyjątkiem miejsc znajdujących się pod kontrolą armii USA)[75]. Mimo rzeczywistego trwania wojny rozejm oficjalnie rozwiązano w czerwcu 1946 roku[76].

Wznowienie walk

W chwili rozpoczęcia kolejnego etapu wojny domowej na prowadzenie z góry wysuwali się komuniści. Ich armia wzrosła do 1,2 miliona żołnierzy, milicja z kolei do dwóch milionów. Komuniści kontrolowali jedną czwartą terytorium kraju i jedną trzecią ludności. Ponadto ZSRR przekazał KPCh znaczną ilość dostaw broni przechwyconej od Japończyków[77]. Komuniści znacznie zwiększyli swoje poparcie obiecując reformę rolną – w ten sposób do wojsk KPCh dołączyła ogromna liczba bezrolnych i głodujących chłopów[78]. KPCh zyskała niemalże nieograniczoną liczbę ludzi przeznaczonych zarówno do walki jak i celów logistycznych. Na przykład w trakcie kampanii o Xuzhou komuniści byli w stanie zmobilizować do walki 5 430 000 chłopów[79]. Na niekorzyść KMT wpływał też fakt że celowo wykorzystywali oni z udziałem Amerykanów wojska japońskie do osłabienia komunistów[80], niekorzystna była także polityka wewnętrzna wdrażana przez to ugrupowanie. Chaos spowodowało przejmowanie przez KMT większości banków, fabryk i nieruchomości komercyjnych które wcześniej zostały zajęte przez armię japońską. Coraz większą niechęć ludności cywilnej budziło też przymusowe odbieranie cywilom zaopatrzenia które miało być wykorzystywane przez armie do walki z komunistami. Takie działania KMT spowodowały również utrudnienia dla mieszkańców wielu miast w tym Szanghaju gdzie na skutek gospodarczego kryzysu bezrobocie gwałtownie wzrosło do aż 37,5%[77][78]. Kryzys wywołał masowe protesty studentów i intelektualistów na które KMT odpowiadało brutalnymi represjami. Kolejną przyczyną kryzysu KMT były wewnętrzne walki frakcyjne. Kryzys spowodował masowe dezercje w wyniku których z dwumilionowej armii KMT uciekło aż milion żołnierzy[81].

USA ciągle wspierało słabnące siły Kuomintangu. Ponad 50 tysięcy marines zostało wysłanych do ochrony strategicznych punktów a 100 tysięcy żołnierzy amerykańskich do przybrzeżnej prowincji Szantung. Armia amerykańska ponadto przeszkoliła ponad 500 tysięcy wojskowych KMT i przerzucała siły narodowców na przechwycone od komunistów strefy. Rząd narodowców otrzymał kredyty warte setki milionów dolarów – w ciągu mniej niż dwóch lat po wojnie chińsko-japońskiej, KMT otrzymał 4,43 miliarda dolarów z których większość przeznaczona była na wojsko[77][82].

Ostatnia faza wojny

20 lipca 1946 roku Czang rozpoczął atak na terytorium komunistów z użyciem 113 brygad wojsk (1,6 miliona żołnierzy)[77]. Kampania ta była ostatnią fazą chińskiej wojny domowej. Pomimo początkowych symbolicznych sukcesów KMT wzmocnionego przez amerykańskie zaopatrzenie, komuniści przeprowadzili kontratak i 30 czerwca 1947 roku przekroczyli rzekę Huang He. Jednocześnie do kontrataku przystąpiły siły komunistów w północno-wschodnich, północnych i wschodnich Chinach[77]. Jeszcze w 1948 roku KPCh zajęło znajdujące się na północy miasta Shenyang i Changchun (po sześciomiesięcznym oblężeniu)[83]. Na wiosnę i jesieni tego roku komuniści przejęli znaczne tereny na południe od Wielkiego Muru, w kwietniu zajęli miasto Luoyang a na jesieni prowincję Shandong i Jinan. Na początku 1949 roku niemal całe Środkowo-Wschodnie Chiny znalazły się pod rządami KPCh. W wyniku kampanii Pingjin trwającej od 21 listopada 1948 do 31 stycznia 1949 roku komunistom udało się podbić całe północne Chiny[84]. 22 stycznia 1949 r. kapitulowały oddziały Kuomintangu w Pekinie, po czterdziestodniowym oblężeniu. Wojska Armii Ludowo-Wyzwoleńczej wkroczyły do miasta ostatniego dnia stycznia 1949 r.[85] Druga kluczowa kampania rozegrała się w pobliżu miasta i węzła kolejowego Xuzhou, w prowincji Jiangsu, w listopadzie 1948 - styczniu 1949 r., również zakończyła się ona zwycięstwem komunistów i spowodowała otwarcie drogi na Nankin[86].

21 kwietnia siły komunistów przekroczyły rzekę Jangcy a 23 zdobyły stolicę rządu KMT, Nankin[87]. KMT po utracie stolicy wycofał się do Kantonu. Również ta siedziba padła pod naporem komunistów w obliczu czego KMT 25 listopada przeniósł się do Chongqing a następnie Chengdu. Po zajęciu niemal całych kontynentalnych Chin wojska KMT wraz z około dwoma milionami zwolenników partii w grudniu wycofały się na wyspę Tajwan. W tym czasie komunistyczna Armia Ludowo-Wyzwoleńcza rozbiła resztki sił KMT na południu. W rezultacie poza rządami komunistów na kontynencie pozostał (poza małymi enklawami) jedynie Tybet[88].

Faktyczne zjednoczenie kraju

Flaga Chińskiej Republiki Ludowej

1 października 1949 roku Mao Zedong proklamował Chińską Republikę Ludową ze stolicą w Pekinie. Po utworzeniu ChRL pozostało jedynie kilka kuomintangowskich punktów oporu które zostały jednak zdobyte do maja 1950 roku[89]. W grudniu 1949 roku Czang ogłosił Tajpej na Tajwanie tymczasową stolicą kuomintangowskiej Republiki Chińskiej i w dalszej mierze rościł sobie prawo do sprawowania władzy w całych Chinach. W przeciągu 1950 roku komuniści ruszyli na kontrolowane przez KMT przybrzeżne wyspy Hajnan, Wanshan i Zhoushan. Wszystkie z tych wysp zostały podporządkowane KPCh[90].

Powojenne zgrzyty na linii ChRL-Tajwan

Od początku istnienia na Tajwanie rządu Kuomintangu stosunki między oboma państwami chińskimi pozostały negatywne. Pod kontrolą nacjonalistów po ofensywie komunistów z 1950 roku pozostały oprócz Tajwanu archipelagi Zhoushan, Dachen, Peskadory, Kinmen i Mazu. W maju 1950 roku wojska Kuomintangu wycofały się z Zhoushan Qundao celem wzmocnienia obrony Tajwanu[91]. Chiny Ludowe bardziej odważne czuły się ze względu na fakt iż większość Chińczyków była negatywnie nastawiona do Kuomintangu a Amerykanie będący dotychczasowym sojusznikiem partii byli niechętnie osobie Czang Kaj-szeka, sprzyjając ugodowemu prezydentowi Li Zongrenowi (odsuniętemu od władzy przez Czanga po ewakuacji na Tajwan)[91]. Prezydent USA Harry Truman ogłosił, że Stany Zjednoczone nie będą mieszać się w spór wokół Cieśniny Tajwańskiej i nie będą interweniować w przypadku inwazji komunistów na Tajwan. Sytuację zmienił wybuch wojny koreańskiej – Truman wysłał wówczas flotę z zadaniem neutralizacji Cieśniny Tajwańskiej[92]. Zapobiegło to ewentualnej komunistycznej inwazji, a jednocześnie uniemożliwiało głoszony przez Czanga „powrót na kontynent”[92]. Rząd ChRL oskarżył oficjalnie USA o okupację chińskiego terytorium. Wokół Cieśniny narastał coraz ostrzejszy kryzys. 2 grudnia 1954 roku USA i rząd w Tajpej zawarły traktat sojuszniczy, w którym Stany Zjednoczone zobowiązały się do obrony Tajwanu i Peskadorów, nie uwzględniając jednak kontrolowanych przez KMT wysepek u wybrzeży Chin[92]. Mao wykorzystał lukę w tajwańsko-amerykańskim sojuszu i 18 stycznia następnego roku jego oddziały dokonały desantu na wysepkę Yijiangshan u wybrzeży Zhejiangu. Oddziały wierne ChRL rozbiły tajwański garnizon[92]. Kongres Stanów Zjednoczonych upoważnił prezydenta Eisenhowera do użycia sił zbrojnych w celu zabezpieczenia suwerenności Tajwanu[93] do czego jednak nie doszło a Tajwańczycy z pomocą USA ewakuowali cały archipelag Dachen, który w ten sposób przeszedł bez walki pod kontrolę komunistów. Chińska interwencja zakończona sukcesem wzmogła wojowniczą retorykę Mao który określił wówczas USA mianem „papierowego tygrysa, na którego należy patrzeć z góry”[92].

Cieśnina Tajwańska

Konflikt odżył w sierpniu 1958 roku gdy nadbrzeżne baterie ChRL niespodziewanie otworzyły intensywny ogień na wyspy Kinmen i Mazu[92]. W odpowiedzi rząd Stanów Zjednoczonych natychmiast skierował do Cieśniny Tajwańskiej ciężką flotę; USA znalazły się na granicy konfliktu zbrojnego z Chinami. Do konfrontacji obu stron jednak nie doszło, a Chińczycy ograniczyli ostrzał do dni parzystych i udzielili rządowi amerykańskiemu łącznie ponad 400 „poważnych ostrzeżeń”[92]. Niespodziewanie największy sojusznik Chin, ZSRR, zadeklarował, że solidarność z ChRL dotyczy jedynie obrony jej terytorium, ale nie inwazji na Tajwan, co później stało się jedną z przyczyn rozłamu chińsko-radzieckiego[92]. Konfrontacja zbrojna ograniczyła się do walk myśliwców chińskich MiG-15 z tajwańskimi F-86[92]. Dążący do zachowania status quo Amerykanie ogłosili w stosunku do Tajpej podobną deklarację jak Moskwa wobec Pekinu, zobowiązując się bronić niezależności rządu na Tajwanie, lecz nie pozwalając na inwazję na kontynent[92]. W obliczu patowej sytuacji armia chińska 5 października zaprzestała ostrzału pozycji tajwańskich kończąc tym samym trwającą od początku lat 50. groźbę chińskiej inwazji na wyspę[92].

Przypisy

  1. ↑ So, Alvin Y. Lin, Nan. Poston, Dudley L. Contributor Professor, So, Alvin Y.(2001). The Chinese Triangle of Mainland China, Taiwan and Hong Kong. Greenwood Publishing. ISBN 0-313-30869-1.
  2. ↑ March, G. Patrick. Eastern Destiny: Russia in Asia and the North Pacific.(1996). Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-95566-4. s.205.
  3. ↑ Hsiung, James C. (1992). China's Bitter Victory: The War With Japan, 1937-1945. New York: M.E. Sharpe publishing. ISBN 1-56324-246-X.
  4. ↑ Chang, H.H. Chang. (2007). Chiang Kai Shek – Asia's Man of Destiny. ISBN 1-4067-5818-3. s. 126
  5. ↑ Ho, Alfred K. Ho, Alfred Kuo-liang.(2004). China's Reforms and Reformers. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-96080-3. s. 7.
  6. ↑ March, G. Patrick. Eastern Destiny: Russia in Asia and the North Pacific. (1996). Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-95566-4. s.205.
  7. 1 2 Fairbank, John King. (1994). China: A New History. Harvard University Press. ISBN 0-674-11673-9.
  8. ↑ Jakub Polit, Pod wiatr. Czang Kaj-szek 1887-1975, Kraków 2008, Wyd. Arcana, ISBN 978-60940-36-5 s. 131, 150, 186.
  9. ↑ Zedong, Mao. Thompson, Roger R. (1990). Report from Xunwu. Stanford University Press. ISBN 0-8047-2182-3.
  10. ↑ James Z. Gao: Historical Dictionary of Modern China (1800-1949). Lanham: Scarecrow Press, 2009, s. 14-15.
  11. ↑ Brune, Lester H. Dean Burns, Richard Dean Burns. (2003). Chronological History of U.S. Foreign Relations. Routledge. ISBN 0-415-93914-3.
  12. ↑ Suisheng Zhao, A Nation-state by Construction: Dynamics of Modern Chinese Nationalism, Stanford, Calif.: Stanford University Press, 2004, ISBN 0-8047-5001-7, OCLC 54694622.
  13. ↑ Schram 1966, s. 112.
  14. ↑ Schram 1966, s. 106–109, 112–113.
  15. ↑ Carter 1976, s. 62.
  16. ↑ Carter 1976, s. 62
  17. ↑ Guo, Xuezhi. [2002] (2002). The Ideal Chinese Political Leader: A Historical and Cultural Perspective. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-97259-3.
  18. ↑ Carter 1976, s. 64.
  19. ↑ China at War: An Encyclopedia. 2012. s. 295.
  20. ↑ Lee, Lai to. Trade Unions in China: 1949 To the Present. (1986). National University of Singapore Press. ISBN 9971-69-093-4.
  21. ↑ Carter 1976, s. 63
  22. ↑ Carter 1976, s. 64
  23. ↑ Schram 1966, s. 122–125; Feigon 2002, s. 46–47
  24. ↑ Schram 1966, s. 130; Carter 1976, s. 67–68; Feigon 2002, s. 48
  25. ↑ Schram 1966, s. 126–127; Carter 1976, s. 66–67
  26. ↑ Schram 1966, s. 131; Carter 1976, s. 68–69
  27. ↑ Carter 1976, s. 70
  28. ↑ Schram 1966, s. 128, 132
  29. ↑ Schram 1966, pp. 133–137; Carter 1976, s. 70–71
  30. ↑ Feigon 2002, s. 50.
  31. ↑ Schram 1966, s. 138; Carter 1976, s. 71–72
  32. ↑ Schram 1966, s. 138, 141
  33. ↑ Carter 1976, s. 72
  34. ↑ Carter 1976, s. 75
  35. ↑ Schram 1966, s. 149–151
  36. ↑ Schram 1966, s. 149
  37. ↑ Tony Saich, Benjamin Yang, Bingzhang Yang (1996). The Rise to power of the Chinese Communist Party. Published by M.E. Sharpe,. s. 510–530.
  38. ↑ Schram 1966, s. 152
  39. ↑ Carter 1976, s. 76
  40. ↑ Feigon 2002, s. 51–53
  41. 1 2 Carter 1976, s. 77
  42. ↑ Schram 1966, s. 154–155; Feigon 2002, s. 54–55
  43. ↑ Schram 1966, s. 155–161
  44. 1 2 Carter 1976, s. 78
  45. ↑ Schram 1966, s. 161–165; Feigon 2002, s. 53–54
  46. ↑ Schram 1966, s. 166–168; Feigon 2002, s. 55
  47. ↑ Schram 1966, s. 175–177; Carter 1976, s. 80–81; Feigon 2002, s. 56–57
  48. ↑ Schram 1966, s. 180; Carter 1976, s. 81–82
  49. 1 2 Feigon 2002, s. 57
  50. ↑ Schram 1966, s. 180–181; Carter 1976, s. 83
  51. ↑ Schram 1966, s. 181; Carter 1976, s. 84–86; Feigon 2002, s. 58
  52. ↑ Schram 1966, s. 184–186; Carter 1976, s. 88–90; Feigon 2002, s. 59–60
  53. ↑ Carter 1976, s. 90–91
  54. ↑ Schram 1966, s. 186; Carter 1976, s. 91–92; Feigon 2002, s. 60
  55. ↑ Schram 1966, s. 187–188; Carter 1976, s. 92–93
  56. 1 2 3 Feigon 2002, s. 61
  57. ↑ Schram 1966, s. 188; Carter 1976, s. 93
  58. ↑ Barnouin, Barbara i Yu Changgen. Zhou Enlai: A Political Life. Hong Kong: Chinese University of Hong Kong, 2006. ISBN 962-996-280-2. 2011. s.62
  59. ↑ Hsiao-ting Lin (2010). Modern China's Ethnic Frontiers: A Kourney to the West. Volume 67 of Routledge studies in the modern history of Asia. Taylor & Francis. s. 52. ISBN 0-415-58264-4.
  60. 1 2 Schram 1966, s. 193
  61. ↑ Carter 1976, s. 94–96
  62. ↑ Schram 1966, s. 198–200; Carter 1976, s. 98–99; Feigon 2002, s. 64–65
  63. ↑ Schram 1966, s. 20
  64. ↑ Carter 1976, s. 101
  65. ↑ Schram 1966, s. 197
  66. ↑ Schram 1966, s. 211; Carter 1976, s. 100–101
  67. ↑ Schram 1966, s. 205
  68. 1 2 Carter 1976, s. 105
  69. ↑ Schram 1966, s. 204; Feigon 2002, s. 66
  70. ↑ Schram 1966, s. 217
  71. ↑ Chen, Jian. (2001). Mao's China and the Cold War. The University of North Carolina Press. ISBN 0-807-84932-4.
  72. ↑ Diana Lary, China's Republic, Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2007, ISBN 0-521-84256-5, OCLC 71808126.
  73. ↑ Peter Gue Zarrow, China in War and Revolution, 1895–1949, London: Routledge, 2005, s. 338, ISBN 0-415-36447-7, OCLC 56672155.
  74. ↑ Xu, Guangqiu. (2001). War Wings: The United States and Chinese Military Aviation, 1929–1949. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-313-32004-7. s.201.
  75. 1 2 John E Jessup, A Chronology of Conflict and Resolution, 1945-1985, New York: Greenwood Press, 1989, ISBN 0-313-24308-5, OCLC 18559045.
  76. ↑ Jubin Hu, Projecting a Nation: Chinese National Cinema Before 1949, Hong Kong: Hong Kong University Press, 2003, ISBN 962-209-610-7, OCLC 655778755.
  77. 1 2 3 4 5 Nguyễn Anh Thái; Nguyễn Quốc Hùng; Vũ Ngọc Oanh; Trần Thị Vinh; Đặng Thanh Toán; Đỗ Thanh Bình (2002). Lịch sử thế giới hiện đại (in Vietnamese). Ho Chi Minh City: Giáo Dục Publisher. s. 320–322. 8934980082317.
  78. 1 2 Ray Huang, cong dalishi jiaodu du Jiang Jieshi riji (Reading Chiang Kai-shek's diary from a macro-history perspective), China Times Publishing Press, Taipei, 1994, s. 441-3
  79. ↑ Lung Ying-tai, dajiang dahai 1949, Commonwealth Publishing Press, Taipei, 2009, s.184
  80. ↑ Harry S.Truman, Memoirs, cz. Two: Years of Trial and Hope, 1946–1953 (Wielka Brytania 1956), s.66
  81. ↑ Leung 1996, s. 96.
  82. ↑ William Blump, U.S. Military and CIA Interventions Since World War II, s.23, Zed Books 2004 London.
  83. ↑ Odd Arne Westad, Decisive Encounters: The Chinese Civil War, 1946–1950, Stanford, Calif.: Stanford University Press, 2003, s. 192-193, ISBN 0-8047-4484-X, OCLC 51447172.
  84. ↑ Finkelstein, David Michael. Ryan, Mark A. McDevitt, Michael. (2003). Chinese Warfighting: The PLA Experience Since 1949. M.E. Sharpe. China. ISBN 0-7656-1088-4. s. 63
  85. ↑ Dirkötter Frank, „Tragedia wyzwolenia. Historia rewolucji chińskiej 1945-1957”, Wołowiec 2016, s. 45-46.
  86. ↑ idem, s. 47-49.
  87. ↑ Zhang, Chunhou. Vaughan, C. Edwin. (2002). Mao Zedong as Poet and Revolutionary Leader: Social and Historical Perspectives. Lexington books. ISBN 0-7391-0406-3. s. 65, s. 58
  88. ↑ Andrew D.W. Forbes (1986). Warlords and Muslims in Chinese Central Asia: a political history of Republican Sinkiang 1911-1949. Cambridge, England: CUP Archive. s. 215,225. ISBN 0-521-25514-7.
  89. ↑ Cook, Chris Cook. Stevenson, John. (2005). The Routledge Companion to World History Since 1914. Routledge. ISBN 0-415-34584-7. s. 376.
  90. ↑ MacFarquhar, Roderick. Fairbank, John K. Twitchett, Denis C. (1991). The Cambridge History of China. Cambridge University Press. ISBN 0-521-24337-8. s.820.
  91. 1 2 Encyklopedia Historyczna Świata. Tom X. Kraków: Wydawnictwo Opres, 2002. ISBN 83-85909-72-9.
  92. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Jakub Polit: Chiny. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2004. ISBN 83-88542-68-0.
  93. ↑ Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki. Tom 5. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995. ISBN 83-01-11894-6.

Bibliografia

  • THE CONCEPT OF OPERATIONS FOR THE HUAI-HAI CAMPAIGN
  • Leavenworth Paper. cgsc.leavenworth.army.mil. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-26)].
  • Chinese Civil War 1945–1950
  • Peter Carter, Mao, London: Oxford University Press, 1976, ISBN 978-0192731401, OCLC 2837323.
  • Jung Chang, Mao: The Unknown Story, Jon Halliday, London: Jonathan Cape, 2005, ISBN 978-0-224-07126-0, OCLC 60576188.
  • Davin, Delia (2013). Mao: A Very Short Introduction. Oxford UP. ISBN 978-0-19-165403-9.
  • Dikötter, Frank (2010). Mao's Great Famine: The History of China's Most Devastating Catastrophe, 1958–62. London: Walker & Company. ISBN 0-8027-7768-6.
  • Lee Feigon, Mao: A Reinterpretation, Chicago: Ivan R. Dee, 2002, ISBN 978-1-56663-458-8, OCLC 49872290.
  • Mobo C.F. Gao, The Battle for China's Past: Mao and the Cultural Revolution, London: Pluto Press, 2008, ISBN 978-0-7453-2780-8, OCLC 298517177.
  • Hollingworth, Clare (1985). Mao and the Men Against Him. London: Jonathan Cape. ISBN 978-0224017602.
  • Li, Zhisui (1994). The Private Life of Chairman Mao: The Memoirs of Mao's Personal Physician. London: Random House. ISBN 978-0679764434.
  • MacFarquhar, Roderick; Schoenhals, Michael (2006). Mao's Last Revolution. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 978-0674027480.
  • Pantsov, Alexander V.; Levine, Steven I. (2012). Mao: The Real Story. New York and London: Simon & Schuster. ISBN 978-1-4516-5447-9.
  • Schaik, Sam (2011). Tibet: A History. New Haven: Yale University Press Publications. ISBN 978-0-300-15404-7.
  • Schram, Stuart (1966). Mao Tse-Tung. London: Simon & Schuster. ISBN 978-0-14-020840-5.
  • Philip Short: Mao: a life. New York: Henry Holt, 2000. ISBN 978-0-8050-6638-8. (ang.).
  • Ross Terrill: Mao: a biography. Stanford, Calif: Stanford University Press, 1999. ISBN 0-8047-2921-2. (ang.).
  • Jasper Becker: Hungry ghosts : Mao's secret famine. New York: Henry Holt, 1998. ISBN 0-8050-5668-8. (ang.).
  • Benjamin Valentino: Final solutions: mass killing and genocide in the twentieth century. Ithaca, N.Y: Cornell University Press, 2004. ISBN 0-8014-3965-5. (ang.).
  • Daniel Chirot, Modern tyrants: the power and prevalence of evil in our age, Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1996, ISBN 0-691-02777-3, OCLC 33983196.
  • Spence, Jonathan: Mao Zedong. Penguin Lives. New York: Viking Press, 1999. ISBN 978-0-670-88669-2.. OCLC 41641238.
  • Kuisong, Yang (March 2008). „Reconsidering the Campaign to Suppress Counterrevolutionaries” (PDF). The China Quarterly (193): 102–121.
  • „Biography” (2005). Mao Tse Tung: China's Peasant Emperor (Television production). A&E Network. ASIN B000AABKXG.
  • Schoppa, R. Keith. Twentieth Century China: A History in Documents. Oxford: Oxford UP, 2004.
  • Walder, Andrew G. China under Mao: A Revolution Derailed (Harvard University Press, 2015) s.413.
  • Leung, Edwin Pak-wah, ed. (1992). Historical Dictionary of Revolutionary China, 1839–1976. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-313-26457-0.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.