Hilary Putnam

Data i miejsce urodzenia	31 lipca 1926 Chicago
Data i miejsce śmierci	13 marca 2016 Arlington
Zawód, zajęcie	filozof

Hilary Putnam (ur. 31 lipca 1926 w Chicago, zm. 13 marca 2016 w Arlington^[1]) – amerykański filozof analityczny, zajmujący się m.in. epistemologią, filozofią nauki, umysłu i języka; przedstawiciel pragmatyzmu^[2], realizmu oraz funkcjonalizmu. Autor eksperymentu myślowego znanego jako mózg w naczyniu.

Życiorys

Był synem Samuela Putnama, pisarza i tłumacza. Studiował na Uniwersytecie Pensylwanii i Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles, gdzie obronił pracę doktorską z filozofii przygotowaną pod kierunkiem Hansa Reichenbacha. Był wykładowcą i profesorem na Uniwersytecie w Princeton, MIT i Uniwersytecie Harvarda.

Putnam wielokrotnie zmieniał swoje poglądy filozoficzne w trakcie swojej kariery i pisał na wiele różnych tematów, co powoduje że bardzo trudno jest go jednoznacznie zakwalifikować do określonego nurtu filozofii i opisać syntetycznie jego dorobek. Stałym wątkiem jego twórczości jest jednak dyskusja z tradycją kartezjańską i jej wpływem na obraz współczesnej filozofii. Do tematów, które dyskutuje w swojej twórczości, należą realizm, teoria znaczenia, funkcjonalizm. Stałym motywem jest zwalczanie dychotomii, które zadomowiły się w tradycji filozoficznej.

Putnam ukształtował się pod wpływem swoich nauczycieli: Reichenbacha i Quine’a. Na początku swojej działalności dołączył do obozu realizmu naukowego. Wkrótce jego poszukiwania doprowadziły go do potrzeby rewizji swoich poglądów. Pod wpływem Michaela Dummetta zaczął kwestionować stanowisko realistyczne, jednak nie chcąc rozstać się ze swoimi intuicjami, zaproponował stanowisko pośrednie, które łączyło relatywizm pojęciowy z realizmem. Tak narodził się realizm wewnętrzny. Stanowisko to zostało przez realistów odebrane jako antyrealistyczne, zaś przez antyrealistów jako nieco zmieniona forma realizmu metafizycznego.

Sympatyzował z ruchem komunistycznym (choć nigdy nie interesował się filozofią marksistowską – interesowały go tylko koncepcje społeczne). Jednak około 1972 rozczarował się komunizmem i zerwał z działalnością w ugrupowaniach o tym charakterze.

W późniejszym okresie swego życia odkrył dla siebie tradycję żydowską i stał się praktykującym i aktywnym członkiem gminy żydowskiej. Jak sam twierdzi, miało to wielki, choć niebezpośredni wpływ na jego filozofię. Z pewnością jednak wpłynęło na pogłębienie jego znajomości z innymi filozofami o podobnych korzeniach (m.in. Michaelem Dummettem, który był katolikiem).

Najważniejsze kwestie filozoficzne

Do głównych obszarów zainteresowań Putnama przez większość jego kariery należały zagadnienia związane z realizmem i semantyką. Na początku kariery sympatyzował z realizmem naukowym, którego był aktywnym obrońcą. Jest jednym z autorów argumentu w oparciu o „sukces nauki”. Argument ten głosi, że o ile operacjonizm nie potrafi wyjaśnić, dlaczego odnosimy sukcesy na polu nauki, o tyle zakładając realizm zyskujemy najbardziej naturalne wyjaśnienie, jakie można mieć: nauka odnosi sukcesy, gdyż odkrywa prawdę.

Stopniowo Putnam oddalał się od tradycji filozoficznej, z której wyrósł. Starając się rozjaśnić kolejne kwestie związane z realizmem, zaczął się skłaniać ku odrzuceniu tradycyjnego ujęcia znaczenia. Jako alternatywę zaproponował przyczynową teorię odniesienia przedmiotowego. Jest jednym z jej współtwórców wraz z Saulem Kripke. Tradycyjny model rozumienia znaczenia opiera się na podziale tegoż na intensję (konotację) i ekstensję (denotację). Intensją nazywamy pojęcie, jakie jest związane z daną nazwą, ekstensją zaś zbiór przedmiotów, o których nazwę tę możemy prawdziwie orzec. Putnam uważa, że znaczenie nie ma nic wspólnego z intensją: znaczenia nie są w głowie. Sensownie jest mówić o ekstensji. Jak ją jednak ustalić? Ekstensję używanych przez nas terminów wyznaczają relacje przyczynowe, za pośrednictwem których znalazły się one w naszym słowniku. Jeśli zatem nauczyłem się w szkole znaczenia słowa elektron, to istnieje ciąg przyczynowy wiodący od elektronu, poprzez badacza, który wprowadził ten termin, osoby, które kształciły się w fizyce, a kończący się na zdarzeniu wprowadzającym elektron do mojego słownika. Ostatecznie moje rozumienie słowa elektron zależy od istnienia pewnego eksperta, który jest w stanie zapewnić odniesienie dla mojego słowa „elektron”. Teoria ta pojawiła się w pismach Putnama około 1973, zaś została doprecyzowana w najbardziej chyba znanym eseju „Znaczenie słowa «znaczenie»” (The meaning of meaning, 1975).

Choć we wspomnianym eseju „Znaczenie słowa «znaczenie»” Putnam bronił intuicji realistycznych, dalsza rewizja jego stanowiska objęła także realizm. Około 1976 odrzucił przyjmowany wcześniej realizm metafizyczny, przyjmując stanowisko, które nazwał „realizmem wewnętrznym”, a później określał też jako „realizm pragmatyczny”.

O ile walcząc z klasycznym ujęciem znaczenia, Putnam argumentował, że jest ono obciążone przez to, że przywiązuje znaczenie do stanu psychicznego jednostek, a nie do świata, walcząc z realizmem argumentuje w przeciwnym kierunku. Mówi, że postulowanie pewnego metafizycznie prawdziwego świata, którego być może nie jesteśmy w stanie poznać, jest działaniem bez pokrycia. Działając w ten sposób zajmujemy pozycję „Boskiego Oka” (God’s Eye Point of View), a w żaden sposób nie możemy tej pozycji naprawdę zająć. Teoria znaczenia, której używał do obrony realizmu metafizycznego, staje się teraz narzędziem obrony jego nowego stanowiska. Putnam akceptuje antyrealistyczną konkluzję, że znaczenia mają sens na gruncie teorii (jest to inspiracja quine’owska). Jego teoria odniesienia dobrze pasuje do tego schematu. Tym, co jednak chce podkreślić, jest fakt, że nie prowadzi to do skrajnego relatywizmu. Gwarantem tego ma być fakt, że odniesienie przedmiotowe sprawia, że prawda nie jest sprawą dowolną, gdy ustalimy już teorię, na gruncie której się poruszamy.

Oprócz teorii znaczenia, w walce z realizmem metafizycznym, Putnam stosuje dwa argumenty: argument „z mózgów w naczyniu”, oraz „argument teoriomodelowy”. Pierwszy ma pokazać, że realista i idealista subiektywny (czyli berkeleyowski sceptyk) znajdują się ostatecznie w tej samej pozycji, czyli nie mogą się odnosić do „prawdziwego” świata, a jedynie do konstrukcji z naszych „danych zmysłowych”, drugi zaś ma pokazać, że nawet empirycznie idealna teoria może być fałszywa. Realizm wewnętrzny Putnama mówi, że prawda, racjonalność i znaczenie są zależne od wyznawanej teorii. Gdy jednak przyjmiemy jakąś teorię, traktuje ją na sposób podobny do realizmu metafizycznego. Punktem odróżniającym jest fakt, że realizm metafizyczny postuluje istnienie pewnego wyróżnionego, prawdziwego opisu świata, oraz związanych z nim pojęć prawdy i racjonalności. Te tezy Putnam odrzuca.

Putnam jest twórcą funkcjonalizmu, stanowiska w filozofii umysłu, które głosi, że inteligencja może być realizowana w oparciu o różne substancje fizyczne, jeśli substancja ta posiada odpowiednią strukturę (tzw. teza o wielorakiej realizacji fizycznej). Putnam uważał, że taką strukturą była struktura maszyny Turinga. Funkcjonalizm przyjął się w filozofii umysłu, a wręcz stał się kanonicznym sposobem myślenia w kwestiach związanych ze sztuczną inteligencją. Sam Putnam jednak zdystansował się później do tego stanowiska. Nie odrzucił jednak tezy o wielorakiej realizacji fizycznej, lecz dodał do niej kolejną tezę: tezę o wielorakiej realizacji obliczeniowej. W takim przypadku kluczowa dla funkcjonalizmu metafora myślenia jako programu komputerowego, a inteligentnej istoty jako maszyny liczącej upada, gdyż myślenie na gruncie tej koncepcji może opierać się na strukturze, która może nie dać się oddać przy pomocy liczącej maszyny krzemowej, czy jakiejkolwiek innej.

Ważnym wątkiem filozofii Putnama jest pragmatyzm, który ujmuje w wersji holistycznej. Próbuje mianowicie przezwyciężyć dualizm faktów i interpretacji, tworząc jedność faktu, wartości oraz teorii. Zasadniczą rolę odgrywa także koncepcja działania.

Główne dzieła

• The Many Faces of Realism („Wiele twarzy realizmu”);
• Mathematics, Matter and Method. Philosophical Papers, vol. 1;
• Mind, Language and Reality. Philosophical Papers, vol. 2;
• Realism and Reason. Philosophical Papers, vol. 3;
• Pragmatism: An Open Question („Pragmatyzm”);
• Reason, Truth and History

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Pełna bibliografia Hilary'ego Putnama