Henri-Georges Clouzot
Ilustracja
Henri-Georges Clouzot (1953)
Data i miejsce urodzenia

20 listopada 1907
Niort

Data i miejsce śmierci

12 stycznia 1977
Paryż

Zawód

scenarzysta, reżyser, producent filmowy

Współmałżonek

• Véra Clouzot
(1950–1960; jej śmierć)
• Inès de Gonzalez
(1963–1977; jego śmierć)

Lata aktywności

1931–1968

Henri-Georges Clouzot (ur. 20 listopada 1907 w Niort, zm. 12 stycznia 1977 w Paryżu) – francuski reżyser, scenarzysta i producent filmowy. Specjalista od kryminałów, nazywany „francuskim Hitchcockiem”. Do historii kina przeszły jego dreszczowce Cena strachu (1953) i Widmo (1955), zaliczane przez krytyków do najważniejszych filmów lat 50. XX wieku Tworzył również filmy dokumentalne, m.in. Tajemnicę Picassa (1956), będącą hołdem dla twórczości hiszpańskiego artysty i uznaną przez francuski rząd za skarb narodowy.

Życiorys

Młodość

Henri-Georges Clouzot urodził się w Niort w rodzinie klasy średniej jako pierwsze z trójki dzieci Suzanne Clouzot i Georges’a Clouzota, właściciela księgarni[1]. Henri-Georges ujawnił swój talent pisząc sztuki oraz grając fortepianowe recitale[2][3]. Jego ojciec przez bankructwo w 1922 był zmuszony sprzedać rodzinną księgarnię i przenieść się z żoną i z dziećmi do Brestu[4]. Tam Georges pracował jako licytator[5]. W Brest Henri-Georges uczęszczał do szkoły marynarki wojennej, lecz został z niej wydalony przez wadę wzroku – cierpiał na krótkowzroczność[4]. W wieku 18 lat przeniósł się do Paryża, by studiować politologię[4][6]. Tam zaprzyjaźnił się z kilkoma redaktorami tamtejszych czasopism[1]. Jego pisarski talent doprowadził go do kina i teatru, gdzie tworzył jako dramaturg, liryk i scenarzysta-adaptor[4]. Dzięki wysokiej jakości swoich prac został zatrudniony przez producenta Adolphe Osso i oddelegowany do niemieckiego studia Babelsberg, gdzie miał tłumaczyć scenariusze filmów zagranicznych na język francuski[7].

Kariera scenarzysty

W latach 30. Clouzot pracował pisząc oraz tłumacząc scenariusze, dialogi i słowa piosenek do ponad dwudziestu filmów[8]. W Berlinie poznał dzieła ekspresjonistów Fritza Langa i F.W. Murnaua, które miały duży wpływ ma jego późniejszą twórczość (w szczególności technika chiaroscuro)[7][9]. W 1931 stworzył swój pierwszy film krótkometrażowy – La Terreur des Batignolles, przy scenariuszu Jacques’a de Baroncellego. Była to 15-minutowa komedia z trzema aktorami[5]. Clouzot był obserwatorem kilku parad na cześć Adolfa Hitlera i był zszokowany tym jak nieświadoma tego co dzieje się w Niemczech jest Francja[1]. W 1934 został zwolniony z Universum Film AG za współpracę z żydowskimi producentami, takimi jak Adolphe Osso i Pierre Lazareffe[1].

W 1935 u Clouzota zdiagnozowano gruźlicę, co zmusiło go do spędzenia prawie pięciu lat w sanatoriach we Francji i Szwajcarii[9]. Będąc przykutym do łóżka, Clouzot nieprzerwanie czytał i studiował technikę tworzenia opowiadań, by dopracować swoje scenariusze[9]. W okresie choroby otrzymywał wsparcie finansowe i psychiczne od rodziny i przyjaciół[1]. Gdy opuścił sanatorium i powrócił do Paryża, trwała już II wojna światowa[1][10], która miała ogromny wpływ na francuską kinematografię, ponieważ wielu producentów w obawie przed nazizmem ratowało się ucieczką z kraju[1].

Problemy zdrowotne uchroniły Clouzota przed służbą w wojsku[10]. W 1939 poznał Pierre’a Fresnaya, już wtedy znanego i cenionego we Francji aktora. Napisał dla niego scenariusz do Le Duel, reżyserskiego debiutu Fresnaya, jak i dwie sztuki: On prend les mêmes zagraną w grudniu 1940 oraz Comédie en trois actes zagraną w 1942[5]. Pomimo pisania sztuk i scenariuszy, problemy finansowe Clouzota były na tyle duże, że uciekał się do próby sprzedaży swojego tekstu francuskiej piosenkarce Édith Piaf, która odmówiła jego zakupu[11]. W efekcie inwazji Francji przez III Rzeszę i jej okupacji, w październiku 1940 na terenie Francji powstała sterowana przez niemiecki rząd wytwórnia filmowa Continental Films[12]. Alfred Greven, dyrektor wytwórni, który poznał Clouzota w Berlinie, zaoferował mu pracę nad adaptacją powieści Stanislasa-André Steemana[10][12]. Clouzot nie czuł się dobrze pracując dla Niemców, ale w wyniku desperackiej potrzeby zarobku nie mógł odmówić Grevenowi[1]. Pierwszym filmem stworzonym dla Continental Films była adaptacja kryminału Six hommes mort[10]. Dzięki sugestiom aktorki Suzy Delair Clouzot zmienił tytuł filmu na Le Dernier des six, pozwalając jej również wybrać imię bohaterki, którą miała zagrać[1].

Wczesna praca reżyserska

Po sukcesie Le Dernier de six Clouzot został szefem działu scenariopisarstwa w wytwórni filmowej Continental[13]. Rozpoczął pracę nad Morderca mieszka pod 21, swoją drugą adaptacją Steemana, jednocześnie odpowiadając za jej reżyserię. W filmie wystąpili Fresnay i Delair, którzy odegrali te same role co w Le Dernier de six[14]. Produkcja, której premiera przypadła na 1942, otrzymała pozytywne oceny od krytyków filmowych i widowni[15]. Kolejnym obrazem Clouzota był Kruk oparty na wydarzeniach z małego francuskiego miasta z 1922 o rozsyłanych listach z pogróżkami autorstwa osoby podpisującej się jako tytułowy Kruk (fr. Le Corbeau)[16]. Alfred Grevin był przeciwny jego produkcji, argumentując to zbyt niebezpiecznym głównym wątkiem filmu[16]. Produkcja była wielkim sukcesem we Francji, z widownią blisko 250 tysięcy w ciągu kilku miesięcy po jej premierze[17]. Pomimo tego Kruk wywołał kontrowersje ze strony prawicowego rządu Vichy, lewicowej prasy ruchu oporu i Kościoła katolickiego[18]. Kościół uważał film za „bolesny i ciężki, stale chorobliwy w swej złożoności”[19]. Prasa Vichy nazwała go antytezą ideologii Révolution nationale (pol. rewolucja narodowa) i żądała zakazu jego emisji ze względu na jego niemoralne wartości[20]. Prasa antyfaszystowskiego oporu uznała Kruka za nazistowską propagandę z powodu ukazywania negatywnego wizerunku francuskiej ludności[21]. Dwa dni przed premierą Kruka wytwórnia Continental zwolniła Clouzota[1][22].

Po wyzwoleniu Francji Clouzot wraz z kilkoma innymi reżyserami został oskarżony i osądzony za kolaborację z nazistami[16]. Wyrokiem był dożywotni zakaz jakiegokolwiek udziału w tworzeniu filmu[1][16]. Reżyser otrzymywał listowne wsparcie od niezgadzających się z wyrokiem sądowym twórców filmowych i aktorów Jeana Cocteau, René Clair, Marcela Carné oraz Jean-Paula Sartre[23][24]. Później wyrok został skrócony do dwóch lat[20]. Podczas dwuletniego zakazu Clouzot współpracował z Jean-Paulem Sartre, który był jednym z pierwszych ludzi broniących Kruka[16].

Powrót do twórczości filmowej i uznanie

Po zniesieniu zakazu Clouzot odzyskał reputację i popularność we Francji dzięki takim filmom jak Kto zabił? z 1947 i Manon z 1949[25]. Do stworzenia Kto zabił? Clouzot poprosił Stanislasa-André Steemana o kopię powieści Légitime défense, na której film miał być oparty, chociaż pisanie scenariusza rozpoczął jeszcze przed jej otrzymaniem[1][26]. Film zgromadził 5,5-milionową widownię we francuskich kinach w 1947, plasując się na czwartym miejscu listy najbardziej popularnych filmów roku[17]. W Manon Clouzot chciał zatrudnić nieznanych aktorów. Aktorkę do roli głównej znalazł w szkole, wybierając Cécile Aubry po obejrzeniu ponad 700 kandydatek[1]. Obraz obejrzało 3,4 miliona widzów we Francji; zdobył również Złotego Lwa na 10. MFF w Wenecji[17].

Clouzot wyreżyserował i napisał scenariusz do krótkometrażowego filmu Le Retour de Jean będący jednym z rozdziałów antologii Powrót do życia[27]. Inspiracją dla Clouzota do stworzenia Le Retour de Jean był jego pobyt w Niemczech, gdzie krótko mieszkał w latach 30. Główną rolę w filmie zagrał Louis Jouvet wcielający się w ocalałego jeńca obozu koncentracyjnego, który przesłuchuje i torturuje znalezionego w hotelu rannego nazistowskiego zbrodniarza wojennego[1][2]. Kolejnym filmem Francuza była komedia Miquette et Sa Mère, która okazała się finansową porażką. Podczas produkcji reżyser poznał Vérę Gibson-Amado, którą poślubił 15 stycznia 1950[1][17]. Na miesiąc miodowy para wybrała się do Brazylii, ojczyzny Véry. Clouzot do Ameryki Południowej zabrał ze sobą ekipę filmową, chcąc tam po raz pierwszy w swojej karierze wyreżyserować film dokumentalny. Brazylijski rząd był nieprzychylny temu pomysłowi, ponieważ francuski reżyser częściej skupiał obiektyw kamery na mieszkańcach faweli i ich biedzie niż na malowniczych częściach kraju[1]. Filmu nigdy nie ukończono z powodu dużych kosztów produkcji. Zafascynowany regionem Clouzot opisał swoją podróż w książce Le cheval des dieux[1][2].

Po powrocie do ojczyzny Clouzotowi dostarczono tekst napisany przez Georges’a Arnauda, żyjącego w Ameryce Południowej emigranta, który opisywał swoje własne doświadczenia. Reżyser zapragnął nakręcić film na ich podstawie. Do pisania scenariusza do Ceny strachu przystąpił ze swoim bratem Jeanem Clouzotem, który będzie współpracował z Henri-Georges’em przy każdym z kolejnych jego filmów pod pseudonimem Jérôme Geronimi[1]. Produkcja Ceny strachu trwała od 1951 do 1952. W celu uzyskania niezależności Clouzot stworzył własną wytwórnię filmową, którą nazwał Véra Films na cześć swojej żony. Jedyną żeńską rolę w filmie Clouzot stworzył również z myślą o niej. Postać, w którą wcieliła się Véra, nie występowała w pierwowzorze[1]. Cena strachu przedstawia południowoamerykańskie miasteczko, w którym grupa zdesperowanych mężczyzn w zamian za wysokie wynagrodzenie przystaje na propozycję dowiezienia wrażliwego na wstrząsy ładunku nitrogliceryny do położonego na górskim odludziu pola naftowego[16]. Cena strachu była drugim co do popularności filmem we Francji w 1953, obejrzanym przez blisko 7 milionów widzów. Zdobyła główną nagrodę dla najlepszego filmu (obecnie nazywaną Złotą Palmą)[28] oraz nagrodę dla najlepszego aktora (Charles Vanel) na 6. MFF w Cannes[29].

Kolejnym dziełem francuskiego reżysera był dreszczowiec Widmo z 1955. Scenariusz do filmu stworzył na podstawie niedawno przetłumaczonej powieści Ta, której już nie było autorstwa Pierre’a Boileau i Thomasa Narcejaca, kupując prawa do tej książki tuż przed Alfredem Hitchcockiem[30]. Film zdobył nagrodę Stowarzyszenia Nowojorskich Krytyków Filmowych (NYFCC) dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego oraz Nagrodę Louisa Delluca dla najlepszego filmu[31]. Dzięki Cenie strachu i Widmu, w połowie lat 50. Clouzot zyskał międzynarodowe uznanie w oczach krytyków filmowych i widzów. Oba filmy były popularne w Stanach Zjednoczonych i we Francji; znalazły się wśród najlepszych dreszczowców dekady[25].

W 1955 wyreżyserował film dokumentalny Tajemnica Picassa, który przedstawia pracę artysty nad 15 różnymi dziełami, celowo zniszczonymi po zakończeniu produkcji[32]. Clouzot i Picasso byli starymi znajomymi, poznali się gdy reżyser miał 14 lat[1]. Tajemnica Picassa zdobyła Nagrodę Jury (Prix du Jury) na Festiwalu Filmowym w Cannes, ale we Francji okazała się finansową porażką, będąc obejrzaną przez zaledwie 37 tys. widzów w 1956[17][32]. W 1982 film ten został uznany przez francuski rząd za skarb narodowy[25].

Kolejnym filmem Clouzota byli Szpiedzy z 1957. W produkcji wystąpili m.in. Véra Clouzot, Curd Jürgens, Sam Jaffe i Peter Ustinov. Był to również ostatni film, w którym wystąpiła Véra mająca problemy z sercem od czasu Widma[1]. Film nie wszedł na ekrany amerykańskich kin, a we Francji był finansową porażką[17]. Clouzot przyznał później, że był zadowolony tylko z dwóch trzecich filmu[1]. Producent filmowy Raoul Lévy zasugerował Clouzotowi, by w jego następnym filmie w roli głównej obsadził francuską aktorkę Brigitte Bardot. W odpowiedzi reżyser napisał scenariusz do Prawdy[1][33]. Później Bardot przyznała, że Prawda była jej ulubionym filmem spośród wszystkich, nad którymi pracowała[34]. Film trafił na ekrany w 1960 i z 5,7 mln widzów był drugim co do popularności we Francji. Był też najbardziej dochodowym filmem w karierze Bardot[35] i otrzymał nominację do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego[36].

Życie prywatne

Grób Henriego-Georges’a Clouzota na cmentarzu Montmartre (2011)

Jego żoną w latach 1950–1960 była aktorka brazylijskiego pochodzenia Véra Clouzot (właśc. Véra Gibson-Amado). Zagrała w trzech filmach męża.

Filmografia

jako reżyser

  • La terreur des batignolles (1931) – krótkometrażowy
  • Caprice de princesse (1933), również scenariusz
  • Château de rêve (1933), również scenariusz
  • Tout pour l’amour (1933), również scenariusz
  • Morderca mieszka pod 21 (1942), również scenariusz
  • Kruk (1943), również scenariusz
  • Kto zabił? (1947), również scenariusz
  • Manon (1949), również scenariusz
  • Retour à la vie, rozdział Le retour de Jean (1949)
  • Le voyage en Brésil (1950) – nieukończony
  • Miquette et sa mère (1950), również scenariusz
  • Cena strachu (1953), również scenariusz
  • Widmo (1955), również scenariusz
  • Tajemnica Picassa (1956), również scenariusz – dokumentalny
  • Szpiedzy (1957), również scenariusz
  • Prawda (1960), również scenariusz
  • L'enfer (1964) – nieukończony
  • Grands chefs d'orchestre (Messa da Requiem von Giuseppe Verdi) (1967) – dokumentalny
  • Uwięziona (1968), również scenariusz

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 Henri-Georges Clouzot: The Enlightened Tyrant (2004), The Criterion Collection, New York City, [dostęp 2009-08-16]. DVD. ISBN 0-7800-2965-8.
  2. 1 2 3 Fiona Watson: Henri-Georges Clouzot. [w:] Great Directors [on-line]. Senses of Cinema, lipiec 2005, 36 [dostęp 2017-12-30]. (ang.).
  3. ↑ Bocquet i Godin 1993 ↓, s. 8.
  4. 1 2 3 4 Hayward 2005 ↓, s. 1.
  5. 1 2 3 Lloyd 2007 ↓, s. 5.
  6. ↑ Mayne 2007 ↓, s. 21.
  7. 1 2 Hayward 2005 ↓, s. 2.
  8. ↑ Lloyd 2007 ↓, s. 1.
  9. 1 2 3 Interview with Clouzot biographer Marc Godin, The Criterion Collection, New York City, [dostęp 2009-08-16]. DVD. ISBN 0-7800-2965-8.
  10. 1 2 3 4 Mayne 2007 ↓, s. 22.
  11. ↑ Lloyd 2007 ↓, s. 2.
  12. 1 2 Lloyd 2007 ↓, s. 30.
  13. ↑ Mayne 2007 ↓, s. 1.
  14. ↑ Lloyd 2007 ↓, s. 35.
  15. ↑ Mayne 2007 ↓, s. 28.
  16. 1 2 3 4 5 6 Bertrand Tavernier interview, The Criterion Collection, New York City (2002), [dostęp 2009-08-16]. DVD. ISBN 0-7800-2786-8.
  17. 1 2 3 4 5 6 Lloyd 2007 ↓, s. 3.
  18. ↑ Tony Williams: Le Corbeau. [w:] Cinémathèque Annotations on Film [on-line]. Senses of Cinema, listopad 2011, 61 [dostęp 2017-12-30]. (ang.).
  19. ↑ Mayne 2007 ↓, s. 73.
  20. 1 2 Fournier-Lanzoni 2013 ↓, s. 123.
  21. ↑ Fournier-Lanzoni 2013 ↓, s. 122.
  22. ↑ Stuart Jeffries: Clouzot’s towering inferno. The Guardian, 2009-10-29. [dostęp 2017-12-30]. (ang.).
  23. ↑ Pierre Billard: Le Corbeau: histoire d’un chef-d'œuvre mal aimé du cinéma français. La Cinémathèque française, 1999-07-05. [dostęp 2017-12-30]. (fr.).
  24. ↑ Louis Proyect: The French Hitchcock. Counterpunch, 2013-07-19. [dostęp 2017-12-30]. (ang.).
  25. 1 2 3 Bruce Eder, „Henri-Georges Clouzot: Overview”, AllMovie, [dostęp 2009-08-16].
  26. ↑ Hayward 2005 ↓, s. 115.
  27. ↑ Hayward 2005 ↓, s. 116.
  28. ↑ Festival de Cannes 1953. Festival de Cannes. [dostęp 2018-05-02]. (ang.).
  29. ↑ Charles Vanel, Stage And Screen Actor, 96. The New York Times, 1989-04-16. [dostęp 2018-05-02]. (ang.).
  30. ↑ Stephen Rebello: Alfred Hitchcock and the Making of Psycho. CNN.com, 1999-08-13. [dostęp 2018-05-02]. (ang.).
  31. ↑ Greg Ferrara: The Critics’ Corner: DIABOLIQUE. Turner Classic Movies. [dostęp 2018-05-02]. (ang.).
  32. 1 2 Hal Erickson: The Mystery of Picasso (1956). AllMovie.com. [dostęp 2018-05-04]. (ang.).
  33. ↑ Singer 2006 ↓, s. 54.
  34. ↑ Lloyd 2007 ↓, s. 6.
  35. ↑ Lloyd 2007 ↓, s. 4.
  36. ↑ The 33rd Academy Awards – 1961. oscars.org. [dostęp 2018-05-04]. (ang.).

Bibliografia

  • Susan Hayward: Les Diaboliques. London; New York: I.B. Tauris & Co. Ltd, 2005. ISBN 1-84511-102-8.
  • Christopher Lloyd: Henri-Georges Clouzot. Manchester; New York: Manchester University Press, 2007. ISBN 978-0-7190-7014-3.
  • Judith Mayne: Le corbeau (Henri-Georges Clouzot, 1943). London: I.B. Tauris, 2007, seria: Ciné-files: The French film guides. ISBN 1-84511-370-5.
  • Barnett Singer: Brigitte Bardot: A Biography. Jefferson, N.C.: McFarland, 2006. ISBN 0-7864-2515-6.
  • José-Louis Bocquet, Marc Godin: Henri-Georges Clouzot cinéaste. Sèvres: La Sirène, 1993.
  • Rémi Fournier-Lanzoni: French Cinema: From its Beginnings to the Present. London; New York: Bloomsbury, 2013. ISBN 0-8264-1600-4.
  • Piekło Clouzota. wyborcza.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-31)].

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.