Hełmiatka
Netta rufina[1]
(Pallas, 1773)
Ilustracja
Samiec
Ilustracja
Samica
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

blaszkodziobe

Rodzina

kaczkowate

Podrodzina

kaczki

Plemię

Aythyini

Rodzaj

Netta

Gatunek

hełmiatka

Synonimy
  • Anas rufina Pallas, 1773[2]
  • Rhodonessa rufina (Pallas, 1773)[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     lęgowiska

     zimowiska

     występuje przez cały rok

Hełmiatka[5][6], kaczka hełmiasta[7] (Netta rufina) – gatunek średniej wielkości ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Nie wyróżnia się podgatunków[8][9]. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Zasięg występowania

Hełmiatka zamieszkuje południową część krainy palearktycznej od Półwyspu Iberyjskiego po Azję Środkową. Przeważnie wędrowna. Zimuje w basenie Morza Śródziemnego i południowej Azji, dokąd odlatuje od września do listopada. Od końca XIX wieku kolonizuje Europę[10]. W jej południowej części jest gatunkiem osiadłym.

W Polsce skrajnie nielicznie gniazduje, głównie na Śląsku (na stawach rybnych w dolinie górnej Odry – zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Wielikąt”, rezerwat przyrody Łężczok), Mazurach (rezerwat przyrody Jezioro Łuknajno) i Małopolsce (stawy rybne w dolinie górnej Wisły), w pozostałych rejonach kraju skrajnie rzadka[10]. Jej pierwszy lęg w Polsce odnotowano w 1968 roku na jeziorze Łuknajno[10]. W latach 2013–2018 liczebność populacji lęgowej na terenie kraju oceniano na 15–48 par[11]. Liczebność ta podlega fluktuacjom, lecz wykazuje niewielki trend wzrostowy[10]. Bardzo nielicznie przelotna, zimuje wyjątkowo[12].

Morfologia

Wygląd
Samiec w okresie godowym: upierzenie dolnej części szyi, piersi, brzucha, kupra i pokryw skrzydłowych czarne, boki białe, a wierzch szary. Dziób karminowoczerwony, głowa i górna część szyi kasztanowordzawa, wydłużone pióra potylicy tworzą puszysty, nastroszony czub, przez co czoło wydaje się być wypukłe. Czerwone łapy i dziób odróżniają go od innych kaczek nurkujących. Na skrzydle białe lusterko z różowawym nalotem, w locie tworzące u obu płci szeroki biały pas. Samica i młode: szarobrązowe, z jasnym policzkiem i spodem ciała, brunatną czapeczką, białym lusterkiem z brązowawym nalotem i ciemnym wierzchem głowy. Kaczka ma też ciemnoszary dziób przyozdobiony różową plamą sięgającą czapeczki. Samiec w szacie spoczynkowej podobny, lecz o czerwonym dziobie.
Wymiary średnie
  • Długość ciała ok. 53–57 cm[13]
  • Długość skrzydła 24–28 cm[14]
  • Rozpiętość skrzydeł 72–82 cm[13]
  • Masa ciała ok. 0,8–1,5 kg[14]

Ekologia

Biotop
Większe stawy i jeziora, gdzie gęsto zarośnięte połacie sąsiadują z głębokimi oczkami czystej wody. Występuje też na słonych i słonawych akwenach nieporośniętych roślinnością.
Głos
Odzywa się głuchym „gueng” lub dźwięcznym „bet”. Kaczka wydaje chrapliwe „karr”.
Toki
Na lęgowiska wraca w marcu i kwietniu parami. W czasie toków samiec czasami karmi samicę roślinami wodnymi.
Gniazdo
Gnieździ się pojedynczo w pobliżu wody, czasem w małych koloniach. Podstawę stanowią zwały starej trzciny, rzadziej zakłada je na lądzie pod osłoną krzewów lub trzciny. Jej stożkowate gniazda można spotkać też na stawach skąpiej porośniętych, ale bogatych w wyspy. Zbudowane są z napotkanych w okolicy materiałów roślinnych. Wokół gniazda hełmiatki budują stabilny wał, który podtrzymuje pokłady szarego puchu przetkanego brunatnymi lub białymi drobnymi piórami pokrywowymi.
Jaja z kolekcji muzealnej
Okres lęgowy
Jeden lęg w roku (powtarzany w przypadku utraty lęgu). Samica składa 6–14 kremowo-żółtych lub bladozielonych jaj, a następnie wysiaduje je sama przez okres 26–28 dni. Matka wodzi kaczęta przez 2 miesiące. W puchu na boku ciała mają one po 4 żółte plamy. Pisklęta uzyskują zdolność latania po 8 tygodniach.
Pożywienie
Zielone części roślin wodnych z niewielką ilością pokarmu zwierzęcego – pączki, młode pędy, kłącza, nasiona, ale też mięczaki, skorupiaki i owady. Żeruje zawsze w wodzie, nurkując, bądź gruntując, jak kaczki właściwe.
Hełmiatka jest zaliczana do kaczek nurkujących (grążyc), choć faktycznie jest formą pośrednią w stosunku do kaczek pływających. Przeważnie przebywa na wodzie (charakterystycznie głębiej zanurzając przednią część tułowia) i tylko czasami nurkuje. W ten sposób zdobywa jedynie 30% pokarmu. Nigdy nie żeruje na lądzie.

Status i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody hełmiatka nieprzerwanie od 1988 roku klasyfikowana jest jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2015 roku, mieści się w przedziale 420–600 tysięcy osobników. Globalny trend liczebności populacji nie jest znany[4].

W Polsce hełmiatka jest objęta ochroną gatunkową ścisłą[15]. Na Czerwonej liście ptaków Polski została sklasyfikowana jako gatunek narażony (VU)[10]. Jest coraz liczniejsza, w czym pomaga ochrona miejsc lęgowych.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Netta rufina, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ Carboneras 1992 ↓, s. 615.
  3. ↑ Denis Lepage: Hełmiatka (Netta rufina) (Pallas, 1773). Avibase. [dostęp 2013-12-08].
  4. 1 2 Netta rufina, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  5. ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Aythyini Delacour & Mayr, 1945 (1831) (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-08].
  6. ↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 39, 1999.
  7. ↑ Janusz Strutyński: Polskie nazwy ptaków krajowych. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.
  8. ↑ Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Red-crested Pochard (Netta rufina). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-12].
  9. ↑ Frank Gill, David Donsker (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-12]. (ang.).
  10. 1 2 3 4 5 Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
  11. ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
  12. ↑ Netta rufina (Hełmiatka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 157–160. ISBN 83-86564-43-1.
  13. 1 2 P. Sterry, A. Cleave, A. Clements, P. Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.
  14. 1 2 Busse i in. 1990 ↓, s. 206.
  15. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Bibliografia

  • Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
  • Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
  • Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.

Linki zewnętrzne

  • Zdjęcia, nagrania audio i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
  • Netta rufina (Hełmiatka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 157–160. ISBN 83-86564-43-1.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.