HMS Terror

„Terror” w lodach Arktyki
Klasa	moździerzowiec
Typ	Vesuvius
Historia
Stocznia	stocznia Roberta Davy’ego w Topsham
Wodowanie	29 czerwca 1813
Royal Navy
Wejście do służby	1813
Zatonął	porzucony 22 kwietnia 1848, zatonął
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	325 ts[1][2] (330 t)
Długość	31 m[1][2]
Szerokość	8,2 m[1][2]
Zanurzenie	6,86 m[1][2]
Materiał kadłuba	drewno[2]
Napęd
żaglowy, później także 1 maszyna parowa napędzająca śrubę
Uzbrojenie
2 moździerze, 10 dział
Załoga	67[2]

HMS Terror – brytyjski okręt, który został zwodowany w 1813 roku. Zbudowany jako moździerzowiec, uczestniczył w wyprawach badawczych do Antarktyki i Arktyki. Zaginął w trakcie poszukiwań Przejścia Północno-Zachodniego w 1845 roku, jego wrak odnaleziono w 2016 roku.

Budowa i uzbrojenie

Okręt budowano przez dwa lata w stoczni Roberta Davy’ego w Topsham w Anglii, według projektu Henry’ego Peake’a, i zwodowano w czerwcu 1813 roku^[1][2][3]. Był to trzymasztowy kecz, żaglowiec uzbrojony w dwa trzytonowe moździerze, jeden kalibru 13 cali (330 mm), a drugi kalibru 10 cali (254 mm) i dziesięć dział: dwa sześciofuntowe i osiem dwudziestoczterofuntowych^[2][4]. Jego masywna drewniana konstrukcja została zaprojektowana tak, żeby optymalnie rozkładać naprężenia wywołane odrzutem moździerzy i dział, przez co była wytrzymalsza niż konstrukcja podobnych okrętów epoki; zostało to później wykorzystane, aby stawić opór lodom mórz polarnych^[5][4]. W wyprawach polarnych użyteczne były też jego obszerne ładownie, a małe zanurzenie ułatwiało zbliżanie się do brzegów^[4].

Pierwsza wyprawa do Arktyki (1836)

HMS „Terror” brał udział w wojnie brytyjsko-amerykańskiej i w trakcie bitwy pod Baltimore uczestniczył w bombardowaniu Fortu McHenry^[2][5]. Po wojnie został przeniesiony do rezerwy i powrócił do służby dopiero w 1828 roku. Skierowany na Morze Śródziemne, okręt uległ uszkodzeniu koło Lizbony i po naprawie został wycofany ze służby^[2].

„Terror” w lecie 1837 roku, obraz Williama Smytha, ok. 1838 r.

W 1836 roku „Terror” wypłynął na wyprawę badawczą do Zatoki Hudsona, pod dowództwem George’a Backa^[2][5]. Miał dotrzeć do Repulse Bay, skąd grupy lądowe miały zbadać półwysep Boothia. Okręt nie dotarł jednak do celu, uwięziony przez pak lodowy w pobliżu wyspy Southampton; w zimie spiętrzone lody w pewnym momencie wyniosły okręt na wysokość 12 m. Po 10 miesiącach okręt wyrwał się z lodów i uszkodzony powrócił przez Atlantyk, gdzie osiadł na brzegu Irlandii^[2][4].

Wyprawa do Antarktyki

„Erebus” i „Terror” w Antarktyce, obraz Johna Wilsona Carmichaela z 1847 r.

Po koniecznych naprawach okręt został skierowany na wody antarktyczne w wyprawie pod dowództwem Jamesa Clarka Rossa. Kapitanem „Terroru” i zastępcą dowódcy był Francis Crozier, oprócz „Terroru” w wyprawie brał udział także HMS „Erebus”. Ekspedycja wyruszyła na południe 12 listopada 1840 roku z Hobart na Tasmanii i 1 stycznia 1841 roku przekroczyła koło podbiegunowe. 9 stycznia, po kilku dniach przebijania się przez pak lodowy, „Terror” i „Erebus” wpłynęły na otwarte morze, nazwane później Morzem Rossa. Okręty pływały po tym morzu do lutego, prowadząc różnorodne obserwacje, a w kwietniu powróciły do Hobart. Wyprawa odkryła między innymi dwa duże wulkany na Wyspie Rossa, z których mniejszy, nieczynny, został nazwany imieniem okrętu – Mount Terror. Następnego lata okręty powróciły do Antarktyki, lecz pak uwięził je od 18 grudnia do 1 lutego 1842 roku. 19 stycznia lód strzaskał stery okrętów. 13 marca okręty zderzyły się, w wyniku czego „Terror” stracił bukszpryt, ale zdołał wydostać się spomiędzy gór lodowych sprawniej niż druga jednostka. Wreszcie oba okręty odpłynęły ku Falklandom; w grudniu ponownie ruszyły na wody polarne, ale lód nie pozwolił im wpłynąć na Morze Weddella i zmusił do zawrócenia. 4 września 1843 roku „Terror” i „Erebus” powróciły do Folkestone w Anglii^[2][4].

Druga wyprawa do Arktyki (1845)

W Anglii „Terror” i „Erebus” zostały wyposażone w silniki parowe z lokomotyw o mocy 20 HP, każdy napędzający pojedynczą śrubę okrętową^[2][6]. Śrubę można było schować w kadłubie, aby uchronić ją przed uszkodzeniem przez lód. Innymi nowymi rozwiązaniami technologicznymi, jakie zastosowano w tej wyprawie, było centralne ogrzewanie parowe i dodatkowe wzmocnienia kadłuba. Zapasy miały wystarczyć na trzy lata, dla zapewnienia rozrywki okręt miał także bibliotekę i pianolę z 50 utworami^[5]. Dowódcą całej wyprawy został John Franklin, a jego zastępcą i kapitanem „Terroru” ponownie Crozier. 19 maja 1845 roku okręty opuściły Greenhithe w Anglii i wyruszyły do Arktyki, na poszukiwanie Przejścia Północno-Zachodniego. Po postoju na Grenlandii i uzupełnieniu zapasów, oba okręty wypłynęły na Morze Baffina i przez Cieśninę Lancastera wpłynęły na wody Archipelagu Arktycznego w Kanadzie. Okręty spędziły zimę 1845-1846 uwięzione w lodzie w pobliżu wyspy Beechey, a kiedy lody puściły, nie mogąc podążać dalej na zachód, skierowały się na południe. Lód uwięził je w 1846 roku w północnej części Cieśniny Wiktorii i nie wypuścił co najmniej przez następne dwa lata. 22 kwietnia 1848 roku ocalali członkowie ekspedycji porzucili okręty i zginęli, próbując dotrzeć do cywilizacji. Pomimo intensywnych poszukiwań w II połowie XIX wieku, okręty nie zostały odnalezione^[2][6].

Wrak

Wrak HMS „Terror” został odnaleziony 3 września 2016 roku przez ekspedycję Arctic Research Foundation. Kluczowych wskazówek udzielił Inuita Sammy Kogvik, który sześć lat wcześniej zauważył duży fragment drewna, przypominający maszt, wystający z wód zatoki Terror Bay na Wyspie Króla Williama^[7]. Nazwa zatoki pochodzi od okrętu, ale została nadana w 1910 roku, kiedy nie przypuszczano, że może on właśnie tam spoczywać^[8]. 11 września powiadomiono o odkryciu rząd Kanady, a tydzień później potwierdzono, że jest to faktycznie wrak HMS „Terror”. Jest on w bardzo dobrym stanie, stoi na stępce, część luków jest zamknięta, zachowała się nawet część szyb; wraz z „Terrorem” zatonęła jedna z łodzi ratunkowych. Nie wiadomo, jak okręt trafił do zatoki, w której spoczywa, daleko na południe od miejsca, gdzie według dotychczasowej wiedzy został porzucony; wiadomo, że nie został postawiony na kotwicy^[7].

Przypisy