HD 209458 b
Ilustracja
Gwiazda HD 209458 oraz okrążająca ją planeta – wizja artysty
Ilustracja NASA/ESA/CNRS
Odkrywca

Gregory W. Henry, Geoffrey Marcy, R. Paul Butler, Steven S. Vogt

Data odkrycia

5 listopada 1999

Charakterystyka orbity (J2000)
Półoś wielka

0,04747 ± 0,00055 au

Mimośród

0,014 ± 0,005

Okres orbitalny

3,52474859 ± 3,8·10-7

Argument perycentrum

83°

Czas przejścia przez perycentrum

2 452 826,628521 ± 8,7·10-5 JD

Nachylenie orbity

86,59 ± 0,046°

Charakterystyka fizyczna
Masa

0,714 ± 0,017 MJ

Promień

1,32 ± 0,018 RJ

Gęstość

370 kg/m³

Temperatura powierzchni

1130 ± 150 K

HD 209458 b (nieoficjalna nazwa: Ozyrys) – planeta pozasłoneczna, krążąca wokół gwiazdy HD 209458 w gwiazdozbiorze Pegaza. Jest to pierwsza odkryta planeta tranzytująca, a zarazem pierwsza planeta pozasłoneczna, u której zaobserwowano atmosferę i zbadano jej skład chemiczny[1]. Planeta posiada także rozdętą otoczkę wodorową, która podlega parowaniu na skutek promieniowania gwiazdy.

Nazwa

Oficjalną nazwą planety jest HD 209458 b, utworzona z oznaczenia gwiazdy w katalogu Henry’ego Drapera. Litera b jest standardowym oznaczeniem dla pierwszej odkrytej planety w układzie. Nieoficjalna nazwa „Ozyrys” pochodzi od imienia Ozyrysa, boga starożytnego Egiptu. Jest ona często używana przez media i źródła internetowe, ale nie została nadana planecie przez odkrywców.

Charakterystyka

Planeta krąży wokół gwiazdy ciągu głównego podobnej do Słońca, znajdującej się w odległości ok. 153 lat świetlnych od Ziemi. Jej macierzysta gwiazda ma jasność widomą 7,65m i jest widoczna z powierzchni naszej planety przez lornetkę. Planeta krąży po niemal kołowej orbicie w płaszczyźnie równika gwiazdy (kąt między płaszczyzną równika a pł. orbity to λ = 0,1° ± 2,4°). Odległość dzieląca planetę od gwiazdy to 0,047 j.a., co stanowi ósmą część średniego promienia orbity Merkurego. Okres orbitalny HD 209458 b trwa zaledwie 3,5 doby. Temperatura powierzchni planety to ok. 860 °C. Masa planety jest 220 razy większa od masy Ziemi, co stanowi 0,69 masy Jowisza. Jest to jeden z wielu gorących jowiszy, odkrytych poza Układem Słonecznym.

Porównanie rozmiarów
Jowisz HD 209458 b


Odkrycie i badania planety

Tranzyt

HD 209458 b została odkryta w listopadzie 1999 roku metodą spektroskopową. Naukowcy mieli nadzieję, że pośród kilku badanych tą metodą układów znajdzie się taki, w którym orbita planety przechodzi (z ziemskiego punktu widzenia) przed tarczą gwiazdy. Wkrótce po odkryciu planety zespół Davida Charbonneau zaobserwował cykliczne spadki jasności gwiazdy HD 209458 o 1,7%, wywołane przez zaćmiewającą planetę[2]. Zjawisko powtarza się co ok. 3,5 dnia, każdy tranzyt trwa 3 godziny, a planeta zasłania 1,5% tarczy gwiazdy.

Atmosfera

27 listopada 2001 roku Teleskop Hubble'a wykrył obecność sodu w jego atmosferze[1][3]. Był to pierwszy pomiar widma światła pochodzącego z pozasłonecznej planety.

W roku 2003 astronomowie odkryli ogromną wodorową egzosferę, która otacza HD 209458 b[4]. Otoczka wodorowa ma elipsoidalny kształt i temperaturę 10 000 °C. Tak rozgrzany gaz może opuścić studnię grawitacyjną planety, co powoduje, że ponad 10 tys. ton wodoru ucieka z tej planety w ciągu sekundy. Analiza światła gwiazd (w 2004 r.) przechodzącego przez otoczkę gazową Ozyrysa wykazała, że rozdętą atmosferę opuszczają także atomy węgla i tlenu[5]. Przyczyną tego zjawiska może być unoszenie hydrodynamiczne[6]. Otoczka przesłania 15% tarczy gwiazdy podczas tranzytu, gazy opuszczające planetę tworzą też warkocz podobny do kometarnego, który ciągnie się na 200 000 km.

Analizy z 2007 roku wskazują, że z dużym prawdopodobieństwem w atmosferze HD 209458 b występuje także para wodna[7].

20 października 2009 naukowcy z Jet Propulsion Laboratory w Kalifornii wykryli w atmosferze HD 209458 b śladowe ilości pary wodnej, ditlenku węgla i metanu, związków chemicznych niezbędnych do zaistnienia życia[8][9].

W 2010 roku astronomom z Leiden Observatory w Holandii udało się zaobserwować tlenek węgla poruszający się z prędkością od 5000 do 10 000 km/h pomiędzy dzienną a nocną stroną planety. Ponieważ planeta jest stale odwrócona tą samą stroną do gwiazdy, jej nocna strona jest znacznie chłodniejsza. Powstałe w ten sposób wielkie różnice temperatur powodują powstawanie silnych wiatrów. To pierwsze obserwacje wiatrów powstających w atmosferze planety pozasłonecznej. Zespół dokonał też pierwszego bezpośredniego pomiaru prędkości orbitalnej planety oraz określono ilość tlenku węgla występującego w atmosferze planety[10].

Bezpośrednia obserwacja

Dnia 22 marca 2005 roku Ozyrys jako pierwsza planeta pozasłoneczna został poddany bezpośrednim obserwacjom przez należący do NASA Teleskop Spitzera[11]. Teleskop zarejestrował promieniowanie podczerwone pochodzące z planety, potwierdzając, że ma ona bardzo wysoką temperaturę powierzchniową (>1000 K).

Przypisy

  1. 1 2 Hubble Makes First Direct Measurements of Atmosphere on World Around another Star. HubbleSite, 27.11.2001.
  2. ↑ Charbonneau et al.. Detection of Planetary Transits Across a Sun-like Star. „The Astrophysical Journal”.
  3. ↑ Astronomers glimpse atmosphere of extra-solar planet. „New Scientist”, 27.11.2001.
  4. ↑ European astronomers observe first evaporating planet
  5. ↑ Our best glimpse yet into an alien atmosphere. „New Scientist”, 24.02.2004.
  6. ↑ Oxygen and carbon discovered in exoplanet atmosphere 'blow-off'
  7. ↑ Woda w atmosferze planety pozasłonecznej. Astronomia.pl, 2007-04-12. [dostęp 2014-09-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-26)].
  8. ↑ Andrzej Szozda: A planety szaleją, szaleją…. 2009-10-21. [dostęp 2014-09-06]. (pol.).
  9. ↑ Mary Beth Murrill: Astronomers Do It Again: Find Organic Molecules Around Gas Planet. 2009-20-20. [dostęp 2009-10-24]. (ang.).
  10. ↑ Zaobserwowano superburzę na planecie pozasłonecznej. [w:] Astronomia.pl [on-line]. 2010-06-23. [dostęp 2016-04-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-26)].
  11. ↑ NASA's Spitzer Marks Beginning of New Age of Planetary Science. 22.03.2005.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.