Fragment witraża katedry w Turku z lat 70. XIX w. przedstawiający Katarzynę Månsdotter wraz z dwojgiem jej dzieci Sygrydą i Gustawem.

Gustaw Eriksson Waza (ur. 28 stycznia 1568 w Nyköping, zm. 22 lutego 1607 w Kaszynie^[1]) – królewicz szwedzki, syn Eryka XIV i Katarzyny Månsdotter, następca szwedzkiego tronu w 1568.

Pierwsze lata na wygnaniu

Gustaw Eriksson^[2] urodził się jako następca tronu, lecz gdy miał zaledwie 8 miesięcy, jego ojciec – Eryk XIV został zdetronizowany i uwięziony przez swojego przyrodniego brata Jana. W 1569 zgromadzenie stanów zdecydowało o bezpowrotnym odebraniu Erykowi XIV i jego potomkom prawa do szwedzkiej korony. Po śmierci Eryka XIV w 1577, Jan III obawiając się wykorzystania Gustawa Erikssona przez zwolenników byłego króla do obalenia jego rządów, skazał młodego księcia na wygnanie.

Na prośbę żony Jana III – Katarzyny Jagiellonki, Gustaw Eriksson został oddany na wychowanie do jej siostry Anny – królowej Polski. Przez pewien czas przebywał na dworze królowej na Mazowszu^[3]. W Polsce jednak żył w ubóstwie. Nauki pobierał u Jezuitów w Braniewie, Toruniu i Wilnie. W międzyczasie przyjął wiarę rzymskokatolicką. W 1586 wyjechał do Rzymu. Był już wówczas dobrze wykształcony. Znał wiele języków, jak również astrologię, chemię i medycynę^[4]. O jego chemicznym talencie dowiedział się cesarz Rudolf II, który zaproponował mu wspólne eksperymenty alchemiczne. Gustaw opuścił Rzym i przeniósł się na Morawy, a następnie na Śląsk czynnie uczestnicząc w pracach cesarza Rudolfa jednocześnie pogłębiając własną wiedzę.

Swoje marzenie o spotkaniu z matką zrealizował tylko raz w 1596. Do spotkania doszło w Rewlu (dzisiejszy Tallinn), lecz miało ono nieoczekiwany przebieg, gdyż okazało się, że Gustaw zapomniał języka ojczystego^[5]. Mieszkał wówczas w Toruniu gdzie przebywał do 1599.

Pobyt w Rosji

W 1599 w Szwecji panowało bezkrólewie. Riksdag zdetronizował króla Zygmunta, a Naczelnik Państwa, de facto regent – książę Karol Sudermański jeszcze nie został obrany królem. Kraj był pochłonięty przygotowaniami do wojny z Polską, a szlachta była podzielona na zwolenników i przeciwników księcia Karola. Tę sytuację chciał wykorzystać car rosyjski Borys Godunow posługując się Gustawem Erikssonem jako narzędziem intryg politycznych^[5]. Nie wykluczał nawet osadzenia Gustawa na szwedzkim tronie zwiększając tym samym swoje wpływy w Skandynawii. Borys Godunow zaprosił Gustawa Erikssona do Moskwy obiecując mu rękę swojej córki Kseni (1582–1622), jak również cztery miasta w tym Kaługę. Gdy jednak zorientował się, że Gustaw jest człowiekiem słabym, pozbawionym ambicji politycznych^[5], a ponadto odmówił przyjęcia religii prawosławnej, zerwał zaręczyny z córką i zabronił Gustawowi opuszczania Rosji. Nie otrzymał on również Kaługi, ale w ramach rekompensaty za zerwanie zaręczyn dostał w lenno miasto Uglicz. Ostatecznie zamieszkał w Kaszynie, gdzie zmarł przeżywszy 39 lat.

Życie prywatne

Przez wiele lat sądzono, że Gustaw Eriksson był żonaty z urodzoną na Śląsku Britą Karth^[6] (ur. 1568, zm. po 1594), z którą miał czworo dzieci. Obecnie wiadomo, że te informacje zostały spreparowane przez fałszerza dokumentów historycznych barona Adolfa Ludwika Stiernelda (1755–1835), a Brita Karth i jej potomstwo są postaciami fikcyjnymi. Głównym celem tych fałszerstw było przekonanie opinii publicznej o pochodzeniu Stiernelda od Wazów. Gustaw Eriksson najprawdopodobniej nigdy jednak nie ożenił się i zmarł bezpotomnie.

Rzekome dzieci Gustawa Erikssona Wazy z Britą Karth;

• Laurentius (lub Lars) Karthenski Eldh (1586–1660), od którego miał się wywodzić rodowód Stiernelda.
• Eryk (ur. 1588)
• Karol Gustaw (ur. ok. 1590)
• Katarzyna Sygryda (ur. ok. 1592)

Portret w Gripsholm

Portret w Gripsholm

Nie istnieje żaden autentyczny portret Gustawa Erikssona. W założonej przez Adolfa Ludwika Stiernelda „Państwowej Kolekcji Portretów” na zamku Gripsholm jest obraz przedstawiający mężczyznę w obroży. Stierneld twierdził, że ten portret został zakupiony przez jego ojca w Polsce i przedstawia Gustawa Erikssona Wazę. Dziś wiadomo, że jest to dzieło Abrahama Wuchtersa i powstało wiele lat po śmierci Gustawa Erikssona. Portret przedstawia niewolnika, który prawdopodobnie jest jedynie obiektem wyobraźni artysty^[7].

Wykorzystanie postaci w literaturze

• Lorenzo Hammarsköld, dramat – Prins Gustav
• Johan Börjesson, dramat – Syn Eryka XIV
• Jadwiga Żylińska, powieść – Gwiazda spadająca
• Elena Weltman – Приключения королевича Густава Ириковича, жениха царевны Ксении Годуновой
• Mika Waltari, powieść – Karin, córka Monsa

Przypisy

Bibliografia

• Larsson L.-O., Arvet Efter Gustav Vasa: En Berattelse Om Fyra Kungar Och Ett Rike, Wydawnictwo „Prisma”, Stockholm 2005, ISBN 91-518-4203-3.
• Ericsson L., Johan III: En Biografi, Wydawnictwo „Historiska Media”, Stockholm 2004, ISBN 978-9185057474.
• Stålberg W., Berg P.G., Anteckningar om svenska qvinnor, Wydawnictwo „P. G. Berg”, Sztokholm 1864, s. 215.