Gurbanguly Berdimuhamedow (2017) | |
Pełne imię i nazwisko |
Gurbanguly Mälikgulyýewiç Berdimuhamedow |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
29 czerwca 1957 |
2. Prezydent Turkmenistanu | |
Okres |
od 21 grudnia 2006[1] |
Przynależność polityczna |
bezpartyjny |
Poprzednik |
Öwezgeldi Ataýew (p.o.) |
Następca | |
2. Przewodniczący Demokratycznej Partii Turkmenistanu | |
Okres |
od 21 grudnia 2006[2] |
Poprzednik | |
Następca | |
Wicepremier Turkmenistanu | |
Okres |
od 1 marca 2001 |
Przynależność polityczna | |
Następca | |
Minister zdrowia i przemysłu medycznego | |
Okres |
od 15 grudnia 1997 |
Przynależność polityczna | |
Poprzednik |
Chary Kuliew |
Następca |
Ata Serdarow |
Odznaczenia | |
|
Gurbanguly Mälikgulyýewiç Berdimuhamedow[uwaga 1] (ur. 29 czerwca 1957 w Babarapie k. Gökdepe) – turkmeński lekarz i polityk, w latach 2001–2007 wicepremier, w latach 2006–2013 przewodniczący Demokratycznej Partii Turkmenistanu, od 21 grudnia 2006 do 19 marca 2022 prezydent Turkmenistanu (do 14 lutego 2007 pełniący obowiązki).
Edukacja i kariera polityczna
Gurbanguly Berdimuhamedow urodził się w 1957 roku we wsi Babarap w wilajecie achalskim. W 1979 roku ukończył Turkmeński Państwowy Instytut Medyczny i rozpoczął pracę jako lekarz dentysta. Ukończył również medyczne studia magisterskie w Moskwie[3].
W czasach rządów Saparmyrata Nyýazowa, w 1995 roku został dyrektorem centrum dentystycznego przy ministerstwie zdrowia i przemysłu medycznego. W 1997 roku objął stanowisko ministra zdrowia, a cztery lata później fotel wicepremiera. W 2004 roku, jako minister, nadzorował wprowadzaną przez prezydenta Nyýazowa reformę zdrowia, która zakładała m.in. likwidację wszystkich szpitali poza stolicą i największymi miastami oraz zwolnienie 15 tys. pracowników służby zdrowia i zastąpienie ich wojskowymi poborowymi[3].
Przejęcie władzy po śmierci Nyýazowa
Po nagłej śmierci Nyýazowa 21 grudnia 2006[4], który nie zdążył wyznaczyć swego następcy, Berdimuhamedow został mianowany przewodniczącym komisji odpowiedzialnej za przygotowanie i przeprowadzenie ceremonii pogrzebowych, co było pierwszym świadectwem jego silnej pozycji w turkmeńskiej elicie politycznej.
21 grudnia 2006 został mianowany przez Radę Bezpieczeństwa Narodowego pełniącym obowiązki prezydenta, choć stanowisko to zgodnie z procedurą miało przypadać przewodniczącemu parlamentu[5]. Pełniący tę funkcję Öwezgeldi Ataýew, został uwięziony i oskarżony o „czyny niegodne zajmowanej funkcji”. Wysunięto przeciw niemu zarzuty napastowania, poniżania i podżegania do samobójstwa swojej synowej[6].
Berdimuhamedow, razem ze Zgromadzeniem Ludowym Turkmenistanu, 26 grudnia 2006 ogłosił przeprowadzenie wyborów prezydenckich w dniu 11 lutego 2007. Wobec autokratycznej specyfiki turkmeńskiego systemu politycznego, przeprowadzenie wyborów było działaniem fasadowym, zaś zwycięstwo Berdimuhamedowa przesądzone. Jego pięciu konkurentów do prezydentury pełniło w rzeczywistości rolę kandydatów technicznych; wszyscy oni należeli do rządzącej Partii Demokratycznej Turkmenistanu[7]. Według oficjalnych wyników, Berdimuhamedow zdobył w wyborach ponad 89% głosów, przy frekwencji na poziomie 95%[8]. 14 lutego 2007 został zaprzysiężony na stanowisku prezydenta[9].
Prezydentura
Pierwsza kadencja (2007–2012)
Gurbanguly Berdimuhamedow, jako głowa państwa, w pierwszą podróż zagraniczną udał się w kwietniu 2007 roku do Arabii Saudyjskiej, gdzie odbył pielgrzymkę do Mekki oraz spotkał się z królem Abd Allahem. W następną podróż udał się pod koniec kwietnia 2007 roku do Rosji, gdzie spotkał się z prezydentem Władimirem Putinem. W maju 2007 roku Rosja i Turkmenistan ogłosiły plan budowy nowego gazociągu[10].
W polityce wewnętrznej podjął kroki w stronę powolnego odejścia od kultu swego poprzednika i międzynarodowej izolacji kraju. Zezwolił na dostęp do nieocenzurowanego internetu w stolicy i wprowadził zmiany w systemie nauczania. 20 marca 2007 anulował prawo prezydenta do nadawania nowych nazw miastom, obiektom geograficznym oraz instytucjom[11]. W maju 2007 roku usunął ze stanowiska wieloletniego szefa prezydenckiej służby bezpieczeństwa, Akmyrata Rejepowa[12].
W czerwcu 2007 roku Berdimuhamedow reaktywował działalność Turkmeńskiej Akademii Nauk, zlikwidowanej przez Nyýazowa. W kwietniu 2008 roku prezydent zniósł nazwy dni i miesięcy wprowadzonych przez poprzednika[13]. W maju 2008 roku zapowiedział zaś przeniesienie złotego posągu Nyýazowa z centrum stolicy, Aszchabadu[14].
26 września 2008 w Turkmenistanie została przyjęta nowa konstytucja, zmniejszająca władzę prezydenta. Prezydent stracił prawo mianowania gubernatorów, burmistrzów miast i członków komisji wyborczej. Zlikwidowana została Rada Ludowa, wyższa izba parlamentu mianowana przez prezydenta, a skład izby niższej został podwojony[15]. Pierwsze wybory parlamentarne na mocy nowej ustawy zasadniczej przeprowadzono 14 grudnia 2008.
Druga kadencja (2012–2017)
W wyborach prezydenckich, które zostały przeprowadzone 12 lutego 2012, Gurbanguly Berdimuhamedow zwyciężył uzyskując 97,14% głosów. Rywalizowało z nim 7 innych kandydatów, wszyscy byli członkami Demokratycznej Partii Turkmenistanu. Wkrótce później prezydent zaczął wdrażać w życie swoje wcześniejsze zapowiedzi o chęci likwidacji systemu jednopartyjnego. 21 sierpnia 2012 została założona Partia Przemysłowców i Przedsiębiorców Turkmenistanu, druga legalnie działająca formacja polityczna. 10 czerwca 2013 jej przywódca Orazmämmet Mämmedow dostał mandat deputowanego do Mażylisu Republiki[16]. W perspektywie zbliżających się wyborów parlamentarnych, 18 sierpnia 2013 Berdimuhamedow ustąpił z funkcji przewodniczącego Demokratycznej Partii Turkmenistanu i wystąpił z tej partii na okres trwania swojej prezydentury[17].
15 grudnia 2013 w Turkmenistanie odbyły się pierwsze w historii wielopartyjne wybory parlamentarne. Demokratyczna Partia Turkmenistanu odniosła w nich zwycięstwo uzyskując 47 na 125 miejsc w parlamencie. Pozostałe mandaty przypadły różnym organizacjom takim jak m.in. Organizacja Związków Zawodowych Turkmenistanu czy Unia Kobiet Turkmenistanu. Frekwencja wyborcza wyniosła 91,33%, wybory zostały skrytykowane przez organizacje broniące praw człowieka i społeczność międzynarodową[18].
Podczas wojny na wschodniej Ukrainie Gurbanguly Berdimuhamedow oficjalnie nie poparł żadnej ze stron chcąc zachować neutralność. Mimo to Turkmenistan przeważnie odbierany był jako sojusznik Rosji[19].
Pomimo odchodzenia od kultu poprzednika, w czasie swej drugiej kadencji prezydent coraz bardziej wprowadzał swój kult osobisty. Przyjął tytuł „Arkadaga” (Protektora), a w maju 2015 roku odsłonił w Aszchabadzie swój 15-metrowy pomnik konny, pokryty 24-karatowym złotem. Jako pasjonat jeździectwa, otrzymał od parlamentu honorowe tytuły, Narodowego Hodowcy Koni oraz Mistrza Jeździectwa[20][21].
Trzecia kadencja (2017–2022)
W październiku 2016 roku data kolejnych wyborów prezydenckich została wyznaczona na 12 lutego 2017[22]. Miesiąc wcześniej, 14 września 2016, parlament przyjął poprawki do konstytucji, znoszące cenzus wiekowy powyżej 70 lat dla kandydatów na urząd prezydenta oraz wydłużające jego kadencję z 5 do 7 lat. Wobec braku w konstytucji przepisów o jakimkolwiek limicie kadencji prezydenta, zmiany w prawie umożliwiały 59-letniemu prezydentowi ubieganie się bez ograniczeń o kolejne kadencje. W wyborach prezydenckich z 12 lutego 2017 Berdimuhamedow uzyskał 97,7% głosów przy ponad 97% frekwencji, najwięcej spośród wszystkich dziewięciu kandydatów. Proces wyborczy został skrytykowany przez część organizacji pozarządowych i ponownie uznany za niedemokratyczny[20][23].
W styczniu 2018 roku wprowadził kontrowersyjny zakaz posiadania samochodów w kolorze czarnym[24] oraz zakaz prowadzenia samochodów przez kobiety[25].
W lutym 2022 roku ogłosił, że zamierza „ustąpić młodym ludziom”, w związku z czym zarządzono przedterminowe wybory prezydenckie na 12 marca tegoż roku[26]. W nich zwyciężył jego syn – Serdar[27]. 19 marca 2022 roku doszło do zaprzysiężenia prezydenta elekta, w związku z czym Gurbanguly ustąpił ze stanowiska[28].
Publikacje
W 2017 roku wydał książkę pt. Turkmenistan – serce Szlaku Jedwabnego, gdzie tłumaczy potrzebę neutralności Turkmenistanu na arenie międzynarodowej[29][30].
Nagrody i odznaczenia (lista niepełna)
- Bohater Turkmenistanu (dwukrotnie, 2011[31] i 2017[32])
- Order Ojczyzny (2007)
- Gwiazda Orderu Prezydenckiego (1994)
- Order Państwowy Republiki Tureckiej (2012)
- Order Al-Chalifa (2011)[33]
- Order Złotego Orła (2022)[34]
- Medal „10 lat Astany” (2008)
- Order Republiki Serbii (2013)[35]
- Order Ismaila Samaniego (Орден Исмоили Сомони) (2010)
- Order „Za wybitne zasługi” (2007)
- Order Republiki (2016)[36]
- Order „Za zasługi dla Ojczyzny” IV klasy (2022)[37]
- Order Aleksandra Newskiego (2017)[38]
Uwagi
- ↑ Do czerwca 2007 roku stosowano pisownię nazwiska Berdimuhammedow; polskie media często podają transkrypcję zrusyfikowanego zapisu imienia i nazwiska: Гурбангулы Мяликгулыевич Бердымухамедов – Gurbanguły Mialikgułyjewicz Berdymuchamedow.
Przypisy
- ↑ Do 14 lutego 2007 pełniący obowiązki.
- ↑ Do 4 sierpnia 2007 pełniący obowiązki.
- 1 2 Profile: Kurbanguly Berdymukhamedov. BBC News, 2007-12-21. [dostęp 2017-02-13]. (ang.).
- ↑ „Turkmenistan’s ‘iron ruler’ dies”, BBC News, 21 grudnia 2006.
- ↑ „Turkmenistan: Change Of Leadership Presents Many Dangers”, rferl.org, 22 grudnia 2006.
- ↑ „Niyazov death sparks power struggle”, Al Jazeera English, 23 grudnia 2006.
- ↑ „Turkmen acting leader approved as presidential candidate”, RIA Novosti, 26 grudnia 2006.
- ↑ „High turnout for Turkmen election”, BBC News, 11 lutego 2007.
- ↑ „New Turkmen President Sworn In”, rferl.com, 14 lutego 2007.
- ↑ „Russia clinches gas pipeline deal”, BBC news, 12 maja 2007.
- ↑ „Turkmenistan Restricts Presidential Prerogatives”, rferl.org, 20 marca 2007.
- ↑ Turkmenistan: New president sacks long-serving security chief. eurasianet.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)]., EurasiaNet, 16 maja 2007.
- ↑ „Turkmen go back to old calendar”, BBC News, 24 kwietnia 2008.
- ↑ „Ex-Turkmen leader’s statue moved”, BBC News, 3 maja 2008.
- ↑ „Turkmenistan takes reformist step”, BBC News, 26 września 2008.
- ↑ , Radio Free Europe, 10 czerwca 2013.
- ↑ „Turkmen president quits top party”, JapanTimes, 18 sierpnia 2013.
- ↑ Rights groups criticise Turkmenistan elections. bbc.co.uk, 2013-12-19. [dostęp 2013-12-19]. (ang.).
- ↑ Central Asia’s Response to the Ukraine Crisis. worldpolicy.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-22)]., worldpolicy.org, 2015-04-17.
- 1 2 Turkmen President Extends Rule In Tightly Controlled Vote. rferl.org, 2017-02-13. [dostęp 2017-02-13]. (ang.).
- ↑ Kult jednostki i socrealizm w Azji Centralnej. rp.pl, 2016-09-24. [dostęp 2017-02-13]. (pol.).
- ↑ Turkmenistan Will Hold Presidential Election In February. rferl.org, 2016-10-15. [dostęp 2017-02-13]. (ang.).
- ↑ Turkmenistan president wins re-election with 97% of vote. theguardian.com, 2017-02-13. [dostęp 2017-02-13]. (ang.).
- ↑ Zakaz posiadania czarnych aut w Turkmenistanie [online], Auto Motor i Sport [dostęp 2018-01-15] (pol.).
- ↑ Prezydent Turkmenistanu nie zwalnia z absurdami. Teraz zakazał kobietom prowadzić auta [online], Autokult.pl [dostęp 2018-01-15] (pol.).
- ↑ Turkmenistan w przededniu sukcesji władzy. s. kierunekkaukaz.pl. [dostęp 2022-03-19].
- ↑ Turkmenistan: Zgodnie z oczekiwaniami, syn prezydenta gładko zwycięża w wyborach prezydenckich. s. kierunekkaukaz.pl. [dostęp 2022-03-19].
- ↑ Turkmenistan: New president, old ideas. s. eurasianet.org. [dostęp 2022-03-19].
- ↑ Golden age [online], turkmenistan.gov.tm [dostęp 2017-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-01] (ang.).
- ↑ Turkmenistan’s President Paves Way For Lifelong Rule. rferl.org, 2016-09-14. [dostęp 2017-02-13]. (ang.).
- ↑ Бердымухамедов стал Героем Туркменистана. lenta.ru, 25.10.2012. [dostęp 2012-03-28]. (ros.).
- ↑ Бердымухамедов стал дважды Героем Туркменистана. RIA Nowosti, 10.10.2017. [dostęp 2012-03-28]. (ros.).
- ↑ Первый официальный визит Президента Туркменистана в Бахрейн. 2011. [dostęp 2013-11-29]. (ros.).
- ↑ Касым-Жомарт Токаев провёл встречу с Гурбангулы Бердымухамедовым. Официальный сайт Президента Республики Казахстан, 2022. [dostęp 2013-11-29]. (ros.).
- ↑ Укази о одликовањима. 2013-02-25. [dostęp 2016-05-28]. (turkm.).
- ↑ DECRET Nr. 2512 din 15.12.2016 privind conferirea „Ordinului Republicii” Excelenței Sale domnului Gurbanguly BERDIMUHAMEDOW. lex.justice.md. [dostęp 2016-05-28]. (mołd.).
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 26.08.2022 № 580 "О награждении орденом "За заслуги перед Отечеством" IV степени Бердымухамедова Г.М.". pravo.gov.ru. [dostęp 2016-05-28]. (ros.).
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 29.06.2017 № 291 "О награждении орденом Александра Невского Президента Туркменистана Бердымухамедова Г.М.". pravo.gov.ru. [dostęp 2016-05-28]. (ros.).