Gorczyca polna
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

kapustowce

Rodzina

kapustowate

Rodzaj

gorczyca

Gatunek

gorczyca polna

Nazwa systematyczna
Sinapis arvensis L.
Sp. pl. 2:668. 1753[3]

Gorczyca polna, ognicha (Sinapis arvensis L.)[4] – gatunek rośliny należący do rodziny kapustowatych. Znana też jako gorczyca świrzepa[5].

Zasięg występowania

Pierwotny obszar występowania to Afryka Północna (Algieria, Libia, Maroko, Tunezja), niemal cała Europa i znaczna części Azji (Azja Zachodnia, Środkowa, Syberia, Kaukaz, Pakistan). Jako gatunek introdukowany rozprzestrzenił się na tych kontynentach także poza obszarem swojego rodzimego występowania, pojawił się również na innych kontynentach i niektórych wyspach[6]. Obecnie jest gatunkiem kosmopolitycznym; poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i na licznych wyspach. Na półkuli północnej sięga po Grenlandię i archipelag Svalbard, na południowej występuje na wyspach wokół Antarktydy[7].

W Europie jest archeofitem występującym już w neolicie. Pierwsze jej znaleziska w Polsce pochodzą z początków epoki żelaza[8]. Obecnie w Polsce jest gatunkiem bardzo pospolitym, w górach jest rzadszy[8].

Morfologia

Pokrój
Kwiaty
Owoce
Łodyga
Ciemnozielona lub purpurowo nabiegła, wzniesiona, ulistniona, owłosiona pojedynczymi, szczecinkowatymi włoskami Ma wysokość do 60 cm, jest pojedyncza, lub górą rozgałęziona[8].
Liście
Liście dolne w zarysie lirowate, duże, na ogonkach i nieco szorstkie. Górne liście łodygowe wydłużone, brzegiem zatokowo ząbkowane, nagie, często siedzące, gładkie[8].
Kwiaty
Żółte, o średnicy do 15 mm, zebrane w szczytowe grono. Mają 4 wąskoeliptyczne działki kielicha, które podczas kwitnienia odginają się pod kątem prostym. Po działkach najłatwiej można ją rozróżnić od podobnego gatunku rzodkwi świrzepy, która ma działki przylegające. Płatków korony 4, są szerokoeliptyczne, zwężające się w paznokieć. Pręcików jest 6: 4 dłuższe i 2 krótsze. Słupek jeden[8], zawierający 8-13 zalążków[9].
Owoc
Czterokanciasta łuszczyna z płaskim dzióbkiem 2-3 krotnie dłuższym, niż klapy. Przylega do osi owocostanu. Długość łuszczyny do 1 cm, długość szypułki mniej niż 0,5 cm. Nasiona w jednym rzędzie, kuliste, o barwie czarnobrunatnej lub czerwonobrunatnej i powierzchni bardzo drobno siateczkowanej[8][9]. Jedna roślina wytwarza około tysiąca nasion[10].

Biologia i ekologia

Łany gorczycy polnej
Rozwój
Roślina jednoroczna. Roślina miododajna, owadopylna, zapylana przez błonkówki, przy niesprzyjającej dla owadów pogodzie także samopylna[11]. Roślina ruderalna. Rośnie na polach, miedzach, ugorach, przydrożach, wysypiskach śmieci. Preferuje gleby gliniaste, żyzne i bogate w wapń (roślina wskaźnikowa gleb zasobnych w wapń). Na glebach piaszczystych występuje rzadko[8]. Nasiona długo zachowują zdolność kiełkowania – do 35 lat[10], są wrażliwe na ujemne temperatury, dlatego też chwast ten występuje głównie w zbożach jarych. Nasiona kiełkują nieregularnie, siewki pojawiają się przez cały rok[8].
Fitosocjologia
Gatunek charakterystyczny dla klasy Stellarietea mediae[12].
Roślina lekko trująca
Domieszka tej rośliny w paszy dla koni i bydła powoduje pogorszenie jakości mleka, a nawet może spowodować zatrucie zwierząt[11].
Oddziaływania międzygatunkowe
Na gorczycy polnej pasożytują niektóre gatunki grzybów i organizmów grzybopodobnych: Albugo candida, Erysiphe cruciferarum, Leptosphaeria maculans, Hyaloperonospora brassicae, Mycosphaerella capsellae[13].
Zmienność
Wyróżnia się jedną odmianę: Sinapis arvensis L. var orientalis[3]. Charakteryzuje się owłosionymi łuszczynami[14]. Angielscy naukowcy stwierdzili przypadki krzyżowania się uprawianych roślin transgenicznych (rzepaku) z dziko rosnącą gorczycą polną[15].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 18[14].

Szkodliwość i zwalczanie

Gorczyca polna jest jednym z bardziej uciążliwych chwastów. Szkodliwość gorczycy polega na tym, że jest szkodliwa dla zwierząt, jest żywicielem licznych chorób i szkodników roślin kapustnych, przyczynia się więc do ich rozprzestrzeniania. Między innymi rozwija się na niej mątwik burakowy, bielinek kapustnik, śmietka kapuściana, Plasmodiophora brassicae wywołująca kiłę kapusty oraz nicienie będące wektorem wirusa powodującego czopowatość bulw ziemniaka[16].

Próg szkodliwości dla gorczycy polnej w burakach określono na 5 roślin/m². Pozostawiona na miedzach, poboczach i rowach szybko rozprzestrzenia się na pola uprawne, na których nie stosuje się herbicydów zwalczających ją. Nasiono gorczycy potrafi wykiełkować po przeleżeniu w glebie przez wiele lat, co powoduje konieczność jej szczególnego zwalczania przez wiele lat po zachwaszczeniu pola. Przy prawidłowej agrotechnice jest dość łatwo zwalczana herbicydami we wszystkich uprawach, nawet w rzepaku[17][18].

W Kanadzie zaobserwowano rozprzestrzenianie się gorczycy polnej na polach, na których zwalcza się chwasty herbicydami totalnymi zawierającymi glifosat[19].

Zastosowanie

  • Dawniej z nasion gorczycy polnej wytwarzano olej i musztardę (obecnie używa się do tych celów głównie gorczycy białej i gorczycy czarnej)[20].
  • Młode i nierozwinięte jeszcze kwiatostany parzone przez kilka minut są jadalne i mają dobry smak[20].
  • Czasami bywa uprawiana w uprawach ekologicznych na nasiona wykorzystywane do niszczenia niektórych szkodników (np. slimaków)[16].
  • Dawniej była wykorzystywana w lecznictwie, np. do łagodzenia dolegliwości spowodowanych przez nieżyt żolądka. Obecnie nie jest już używana do tego celu, w większych ilościach jest bowiem trująca[16].

Udział w kulturze

Gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała
Gdzie panieńskim rumieńcem dzięcielina pała
  • N. H. Moldenke, A. L. Moldenke uważają, że roślina ta kryje się pod hebrajskim słowem ḥārûl w Księdze Przysłów (24,30-31). Jest to jednak zdanie odosobnione. Inni znawcy roślin biblijnych na podstawie analizy językowej są zdania, że chodzi tu o pokrzywę, tak też przetłumaczono to w polskiej Biblii Tysiąclecia. Gorczycy polnej, chociaż jest na Ziemi Świętej pospolita, ze względów językowych nie należy włączać do roślin biblijnych[22].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
  3. 1 2 The Plant List. [dostęp 2015-01-03].
  4. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  5. ↑ Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Wyd. czwarte. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 137. ISBN 83-01-00129-1.
  6. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-10-15].
  7. ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2018-02-02].
  8. 1 2 3 4 5 6 7 8 Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
  9. 1 2 Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  10. 1 2 Horst Klaaßen, Joachim Freitag: Profesjonalny atlas chwastów. Limbergerhof, 2004.
  11. 1 2 Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
  12. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  13. ↑ Malcolm Storey: Sinapis arvensis L. (Charlock). [w:] BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-02-02].
  14. 1 2 Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  15. ↑ Doniesienie naukowe. [dostęp 2015-01-23].
  16. 1 2 3 Gorczyca polna, ognicha – opis, szkodliwość i zwalczanie. [dostęp 2017-02-02].
  17. ↑ Gorczyca polna. [dostęp 2020-05-25].
  18. ↑ Burak podatny na zachwaszczenie. [dostęp 2020-05-25].
  19. ↑ Herbicide Resistant Weeds. [dostęp 2015-01-21].
  20. 1 2 Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalovy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.
  21. ↑ Praca zbiorowa: Encyklopedia Popularna PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996. ISBN 83-01-12060-6.
  22. ↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.