Gojnik
Ilustracja
Morfologia (Sideritis perfoliata)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

gojnik

Nazwa systematyczna
Sideritis L.
Sp. Pl. 574. 1753
Typ nomenklatoryczny

Sideritis hirsuta L.[3]

Synonimy
  • Leucophae Webb & Berthel.[4]
Gojnik drobnokwiatowy

Gojnik (Sideritis L.) – rodzaj roślin należących do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl). Obejmuje około 140 gatunków[5][6]. Rośliny te występują w basenie Morza Śródziemnego, na wyspach Makaronezji oraz w zachodniej i środkowej Azji[5][7][8][9]. W Polsce rzadko w uprawie (rośliny wrażliwe na przymrozki)[7], jako gatunek przejściowo dziczejący (efemerofit) podawany jest gojnik drobnokwiatowy Sideritis montana[10].

Rośliny wykorzystywane są w ziołolecznictwie, najczęściej pod postacią ziołowej herbaty. Bywają także uprawiane jako ozdobne[6].

Systematyka

Sideritis cypria
Sideritis hyssopifolia

Rodzaj z plemienia Stachydeae z podrodziny Lamioideae w obrębie rodziny jasnotowatych Lamiaceae[4]. Odrębność rodzaju nie jest pewna – możliwe jest jego włączenie do rodzaju czyściec Stachys[4].

Wykaz gatunków[5][11]
  • Sideritis ajpetriana Klokov
  • Sideritis akmanii Aytac, Ekici & Donmez
  • Sideritis albiflora Hub.-Mor.
  • Sideritis × alcarazii D.Rivera, Obón & De la Torre
  • Sideritis × alfraedi Mateo & Pisco
  • Sideritis amagroi Marrero Rodr. & B.Navarro
  • Sideritis amasiaca Bornm.
  • Sideritis × anagae (Christ) ined.
  • Sideritis × angustifolia Lag.
  • Sideritis antiatlantica (Maire) Rejdali
  • Sideritis × antonii-joseph ii Font Quer & Rivas Goday
  • Sideritis × aragonensis Sennen & Pau
  • Sideritis arborescens Salzm. ex Benth.
  • Sideritis arguta Boiss. & Heldr.
  • Sideritis argyrea P.H.Davis
  • Sideritis × arizagana Font Quer
  • Sideritis armeniaca Bornm.
  • Sideritis atrinervia Klokov
  • Sideritis × baluei Font Quer
  • Sideritis barbellata Mend.-Heuer
  • Sideritis bilgeriana P.H.Davis
  • Sideritis boissieriana Peris, Stübing, Olivares & J.Martín
  • Sideritis bolleana Bornm.
  • Sideritis × bornmuelleri Negrín & P.Pérez
  • Sideritis bourgeana Boiss. & Reut.
  • Sideritis brevibracteata P.H.Davis
  • Sideritis brevicaulis Mend.-Heuer
  • Sideritis brevidens P.H.Davis
  • Sideritis briquetiana Font Quer & Pau
  • Sideritis bubanii Font Quer
  • Sideritis × cadevallii Font Quer
  • Sideritis caesarea H.Duman, Aytaç & Baser
  • Sideritis calduchii Cirujano, Roselló, Peris & Stübing
  • Sideritis canariensis L.
  • Sideritis × candelii Font Quer & Pau
  • Sideritis candicans Aiton
  • Sideritis carbonellii Socorro
  • Sideritis × carrissoana Font Quer
  • Sideritis catillaris Juz.
  • Sideritis chamaedryfolia Cav.
  • Sideritis cilicica Boiss. & Balansa
  • Sideritis cirujanoi Romo, Stübing, Roselló & Peris
  • Sideritis clandestina (Bory & Chaub.) Hayek
  • Sideritis condensata Boiss. & Heldr.
  • Sideritis congesta P.H.Davis & Hub.-Mor.
  • Sideritis cossoniana Ball
  • Sideritis cretica L.
  • Sideritis cuatrecasasii Peris, Stübing & Figuerola
  • Sideritis cypria Post
  • Sideritis cystosiphon Svent.
  • Sideritis dasygnaphala (Webb & Berthel.) Clos
  • Sideritis dendrochahorra Bolle
  • Sideritis dianica D.Rivera, Obón, De la Torre & A.Barber
  • Sideritis dichotoma Huter
  • Sideritis × difficilis Font Quer
  • Sideritis discolor Webb ex Bolle
  • Sideritis dubia Coulomb
  • Sideritis endressii Willk.
  • Sideritis eriocephala Marrero Rodr. ex Negrín & P.Pérez
  • Sideritis erythrantha Boiss. & Heldr.
  • Sideritis euboea Heldr.
  • Sideritis euxina Juz.
  • Sideritis × fernandezii Negrín & P.Pérez
  • Sideritis ferrensis P.Pérez & Négrin
  • Sideritis flaviflora Obón & D.Rivera
  • Sideritis fruticulosa Pourr.
  • Sideritis × gaditana Rouy
  • Sideritis galatica Bornm.
  • Sideritis × garrigae Font Quer
  • Sideritis germanicopolitan a Bornm.
  • Sideritis × ginesii Socorro, L.Cano & Espinar
  • Sideritis glacialis Boiss. – gojnik lodnikowy
  • Sideritis glauca Cav.
  • Sideritis gomeraea de Noé ex Bolle
  • Sideritis gossypina Font Quer
  • Sideritis grandiflora Salzm. ex Benth.
  • Sideritis × grossii Font Quer
  • Sideritis × guaxarae P.Pérez & Négrin
  • Sideritis guayedrae Marrero Rodr.
  • Sideritis gulendamii H.Duman & Karaveliogullari
  • Sideritis guyoniana Boiss. & Reut.
  • Sideritis hirsuta L.
  • Sideritis hispida P.H.Davis
  • Sideritis hololeuca Boiss. & Heldr.
  • Sideritis huber-morathii Greuter & Burdet
  • Sideritis hyssopifolia L. – gojnik hyzopolistny
  • Sideritis ibanezii Pau
  • Sideritis × iberica Sennen ex Font Quer
  • Sideritis ibrahimii Obón & D.Rivera
  • Sideritis ilicifolia Willd.
  • Sideritis imbricata H.Lindb.
  • Sideritis incana L.
  • Sideritis infernalis Bolle
  • Sideritis italica (Mill.) Greuter & Burdet
  • Sideritis jahandiezii Font Quer
  • Sideritis × kerguelenii D.Rivera, Obón & De la Torre
  • Sideritis kuegleriana Bornm.
  • Sideritis lacaitae Font Quer
  • Sideritis × lainzii Obón & D.Rivera
  • Sideritis lanata L.
  • Sideritis lasiantha Juss. ex Pers.
  • Sideritis laxispicata (Degen & Debeaux) Socorro, I.Tarrega & Zafra
  • Sideritis leptoclada O.Schwarz & P.H.Davis
  • Sideritis leucantha Cav.
  • Sideritis × liantei Obón & D.Rivera
  • Sideritis libanotica Labill.
  • Sideritis × linearifolia Lam.
  • Sideritis × llenasii Font Quer
  • Sideritis × loscosiana Font Quer
  • Sideritis lotsyi (Pit.) Bornm.
  • Sideritis lurida J.Gay ex Lacaita
  • Sideritis lycia Boiss. & Heldr.
  • Sideritis macrostachyos Poir.
  • Sideritis maireana Font Quer & Pau
  • Sideritis × marcelii Elias & Sennen
  • Sideritis marianica Obón & D.Rivera
  • Sideritis marminorensis Obón & D.Rivera
  • Sideritis marmorea Bolle
  • Sideritis mascaensis (Svent.) Marrero Rodr.
  • Sideritis × masferreri Font Quer
  • Sideritis maura de Noé
  • Sideritis × mauritii Maire & Sennen
  • Sideritis mezgouti Molero & J.M.Monts.
  • Sideritis molinae Stübing, Peris & Figuerola
  • Sideritis montana L. – gojnik drobnokwiatowy
  • Sideritis montserratiana Stübing, Roselló, Olivares & Peris
  • Sideritis × montserratii D.Rivera & Obón
  • Sideritis nervosa (Christ) Linding.
  • Sideritis niveotomentosa Hub.-Mor.
  • Sideritis nutans Svent.
  • Sideritis ochroleuca Noë ex Willk.
  • Sideritis oroteneriffae Négrin & P.Pérez
  • Sideritis ortonedae (Font Quer & Pau) Obón & D.Rivera
  • Sideritis osteoxylla (Pau ex Vicioso) Alcaraz, Peinado, Mart.Parras, J.S.Carrion & Sánchez-Gómez
  • Sideritis ovata Cav.
  • Sideritis ozturkii Aytaç & Aksoy
  • Sideritis × paradoxa Font Quer
  • Sideritis × paui Font Quer
  • Sideritis pauli Pau
  • Sideritis perfoliata L.
  • Sideritis × petriludovici Obón & D.Rivera
  • Sideritis phlomoides Boiss. & Balansa
  • Sideritis phrygia Bornm.
  • Sideritis pisidica Boiss. & Heldr.
  • Sideritis × puiggariana Font Quer
  • Sideritis pullulans Vent.
  • Sideritis pumila (Christ) Mend.-Heuer
  • Sideritis pungens Benth.
  • Sideritis pusilla (Lange) Pau
  • Sideritis raeseri Boiss. & Heldr.
  • Sideritis reverchonii Willk.
  • Sideritis × rodriguezii Borja ex D.Rivera & Obón
  • Sideritis romana L.
  • Sideritis rubriflora Hub.-Mor.
  • Sideritis × sagredoi Socorro, Molero Mesa, Casares & Pérez Raya
  • Sideritis × sanmiguelii Font Quer
  • Sideritis santosii Marrero Rodr.
  • Sideritis sauvageana D.Rivera & Obón
  • Sideritis scardica Griseb. – gojnik macedoński
  • Sideritis serrata Lag.
  • Sideritis serratifolia Hub.-Mor.
  • Sideritis sipylea Boiss.
  • Sideritis soluta Clos
  • Sideritis spinulosa Barnadez ex Asso
  • Sideritis stachydioides Willk.
  • Sideritis stricta Boiss. & Heldr.
  • Sideritis subatlantica Doum. ex Batt.
  • Sideritis sventenii (G.Kunkel) Mend.-Heuer
  • Sideritis syriaca L. – gojnik syryjski
  • Sideritis taurica Stephan ex Willd. – gojnik tauryjski
  • Sideritis tmolea P.H.Davis
  • Sideritis tragoriganum Lag.
  • Sideritis trojana Bornm.
  • Sideritis tugiensis S.Ríos, M.B.Crespo & D.Rivera
  • Sideritis × valentina Sennen & Pau
  • Sideritis × varoi Socorro & García-Gran.
  • Sideritis velayosiana Peris, Stübing, Roselló & Romo
  • Sideritis × velezana Pallarés
  • Sideritis villosa Coss. & Balansa
  • Sideritis viridifolia Dulac
  • Sideritis vulcanica Hub.-Mor.
  • Sideritis vuralii H.Duman & Baser
  • Sideritis × yvesiana Font Quer & Sennen

Zastosowanie i właściwości

  • Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne.
  • Niektóre gatunki używane są jako aromatyczny dodatek do herbaty w krajach Bliskiego Wschodu. Rośnie m.in. w Górach Krymskich, gdzie jest nazywany 'tatarczajem'. Po arabsku nazywany 'مرمية' lub 'مريميّة' (myramiah), co często tłumaczone jest też jako szałwia libańska.
  • W antycznej Grecji napar z gojnika był podawany rannym żołnierzom, aby przyspieszyć gojenie ran.
  • W Grecji współczesnej zaparzany jest gatunek Sideritis raeseri, którego napar zwany jest tu „górską herbatą” (gr.: τσάι του βουνού). Przypisywane jej są właściwości lecznicze, zwłaszcza polegające na zapobieganiu przeziębieniom i niestrawnościom. Spożywanie gorącego naparu popularne jest zwłaszcza w okresie zimowym[12], zaś latem wchodzi on w skład powszechnie dostępnych napojów orzeźwiających[13].
  • W miesięczniku homeopatycznym regularne picie naparu zostało zalecone dla poprawy funkcjonowania mózgu, szczególnie w zaburzeniach pamięci[14].
  • Gojnik tradycyjnie był stosowany w celu wspomagania trawienia, wspomożenia układu odpornościowego i stłumienia przeziębienia, grypy i innych wirusów, alergii i duszności, zatkania zatok, a nawet bólu i łagodnego lęku.
  • Przeprowadzono znaczące badania nad gojnikiem, które potwierdziły jego popularne zastosowanie w zapobieganiu przeziębieniom, grypie i alergiom. Większość tych badań przeprowadzono na uniwersytetach w Holandii oraz w Grecji, Turcji, Macedonii Północnej, Bułgarii i Albanii, gdzie roślina jest rodzima[15].

Uprawa

Gojnik drobnokwiatowy jest najczęściej uprawianym gatunkiem gojnika w Bułgarii, Grecji, Albanii i Macedonii Północnej, gdzie uzyskano także jego szereg mieszańców[16]. Jego sadzenie zaleca się przeważnie na wiosnę oraz uprawianie go na zewnątrz podczas okresu bezprzymrozkowego, zimą należy go przykryć bądź przenieść do pomieszczenia gwarantującego mu wyższą temperaturę. Gojnik zbierać należy podczas jego pełnego rozkwitu. Zwykle przed użyciem roślinę się suszy. [17].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].
  4. 1 2 3 Genus: Sideritis L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-01-26].
  5. 1 2 3 Sideritis L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-01-26].
  6. 1 2 David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 855, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. 1 2 Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  8. ↑ Thomas Koller, Werkzeug gegen Schmerzen, „physiopraxis”, 11 (04), 2013, s. 30–33, DOI: 10.1055/s-0033-1345289, ISSN 1439-023X [dostęp 2020-01-26].
  9. ↑ Janet C. Barber i inni, Evolution of Endemic Sideritis (Lamiaceae) in Macaronesia: Insights from a Chloroplast DNA Restriction Site Analysis, „Systematic Botany”, 25 (4), 2000, s. 633–647, DOI: 10.2307/2666725, ISSN 0363-6445, JSTOR: 2666725 [dostęp 2020-01-26].
  10. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  11. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 167. ISBN 978-83-925110-5-2.
  12. ↑ Nancy Gaifyllia: Greek Mountain Tea. The Spruce Eats, 27.08.2018. [dostęp 2019-01-26].
  13. ↑ Γιατί τσάι Tuvunu; Γιατί είναι Ελληνικό προιόν. Hellas Press Media, 2013. [dostęp 2019-01-27].
  14. ↑ Lidia Bięga, Gojnik kontra demencja, choroba Alzheimera oraz infekcje, „Zdrowie bez leków” (13 (6/18)), czerwiec 2018, ISSN 2543-9588.
  15. ↑ E. González-Burgos, M.E. Carretero, M.P. Gómez-Serranillos, Sideritis spp.: Uses, chemical composition and pharmacological activities—A review, „Journal of Ethnopharmacology”, 135 (2), 2011, s. 209–225, DOI: 10.1016/j.jep.2011.03.014 [dostęp 2020-01-26] (ang.).
  16. ↑ B.G. Skrubis, THE GREEK "MOUNTAIN TEA", „Acta Horticulturae” (144), 1984, s. 25–30, DOI: 10.17660/actahortic.1984.144.3, ISSN 0567-7572 [dostęp 2020-01-26].
  17. ↑ Szałwia libańska (Sylwetka) [online], www.mojpieknyogrod.pl [dostęp 2020-01-26] (pol.).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.