_2010-07-17_026.jpg.webp)
Gazownia w Toruniu – zespół budynków Gazowni Miejskiej w Toruniu.
Historia
Budowa gazowni
Plany budowy niezależnego miejskiego źródła energii rozpoczęto w 1846 roku, jednak budowa gazowni rozpoczęła się w 1859 roku[1]. Została ona uruchomiona 15 grudnia 1859 roku[2]. Była to jedna z pierwszych inwestycji komunalnych w mieście[1]. Podczas dyskusji nad rozpoczęciem budowy kontrowersje wzbudzały wzbudzały propozycje umiejscowienia gazowni[3]. Miała ona mieścić się przy ul. Mikołaja Kopernika i Pod Krzywą Wieżą, co kłóciłoby się z średniowieczną, zabytkową architekturą Starego Miasta[4]. Projekt gazowni opracował budowniczy Kühnell[2]. Jego pierwszy projekt pochodzi z 1846 roku, jednak nie przypadł on do gustu. Kolejny projekt, pochodzący z 27 maja 1854 roku, został zatwierdzony[5].
Rozpoczęto budowę gazowni na rogu ul. Kopernika i Pod Krzywą Wieżą, jednak w wyniku uszkodzenia zbiornika podczas napełniania go gazem uznano, że jego naprawa jest bezcelowa[5], wobec czego rozpoczęto budowę nowej gazowni przy ul. Franciszkańskiej, na miejscu zburzonego klasztoru franciszkańskiego[4]. Wybudowano łącznie cztery zbiorniki gazu: trzy przy ul. Franciszkańskiej (pierwszy w 1860, kolejne w 1890[5]) i jeden przy ul. Flisaczej, między Bramą Klasztorną a Koszarami Racławickimi[4]. Na rogu ul. Kopernika i Pod Krzywą Wieżą stanęły zabudowania techniczne i gospodarcze (piecownia, plac koksowy, budynek administracyjny oddany do użytku ok. 1904 roku, aparatownia z fabryką chemiczną), według projektu G. Colleya[5][6][7]. Prace budowlane prowadził A. Kaumann[2]. Koszt budowy wyniósł ok. 77 tys. talarów[2]. Wszystkie zbiorniki miały formę cylindryczną[8].
Wprowadzenie oświetlenia gazowego
Wprowadzenie oświetlenia gazowego i gazu do użytku domowego napotykało opór ze strony torunian[10]. W 1864 roku doprowadzono oświetlenie gazowe do dworca Toruń Główny, w 1881 roku do Jakubskiego Przedmieścia, w 1882 roku do Bydgoskiego Przedmieścia[5]. W 1866 roku było 800 prywatnych odbiorców gazu[9]. Masowy odbiór gazu nastąpił w latach 80. XIX wieku. Głównym odbiorcą gazu było wojsko, które napełniało gazem balony wojskowe[10]. Rozwój gazowni został zahamowany na początku XX wieku, w wyniku wybudowania elektrowni w 1898 roku oraz problemów zaopatrzeniowych podczas I wojny światowej[9][11].
Gazownia po 1920 roku
W 1920 roku, po przyłączeniu Torunia do Polski, gazownia przeszła pod Zarząd Przymusowy Głównego Urzędu Likwidacyjnego w Poznaniu[9]. Stan techniczny zbiorników był zły. W 1926 roku gazownia została przekazana gminie miasta Toruń[12]. Na przełomie lat 20. i 30. rozpoczęto naprawę wszystkich budynków oraz nowe inwestycje[13]. Dzięki remontom zdołano ograniczyć straty gazu z 20% do akceptowalnych 12%, odbudowano piece oraz stworzono podstawy laboratorium, wymieniono lub wybudowano nowe rurociągi[14]. W połowie lat 20. zakład produkował benzol. Był on sprzedawany na stacji benzynowej przy ul. Kopernika[7]. W 1927 roku rozebrano zbiornik przy ul. Flisaczej[8].
W 1935 roku Zarząd Miejski zagospodarował 146 tys. zł na zakup terenu na Jakubskim Przedmieściu pod budowę nowej gazowni. Budowę nowej gazowni rozpoczęto w maju 1938 roku. Koszt budowy początkowo wyniósł 2 mln zł, podczas prac budowlanych wzrósł do 2,5 mln zł. Prace prowadziła Pomorska Spółka Budowlana[15]. Urządzenia techniczne zamówiono w H.Cegielski Spółka Akcyjna w Poznaniu. W czerwcu 1939 roku na ukończeniu zostały roboty murarskie. Prace miały zostać zakończone na przełomie 1939 i 1940 roku[16]. Po wybuchu II wojny światowej inwestycję przejęli Niemcy[7]. W 1942 roku, po dokończeniu budowy m.in. piecowni oraz komina, nastąpiło otwarcie nowej gazowni[17][18].
Zabudowania techniczne i gospodarcze rozebrano pod koniec lat 40. XX wieku[6]. Zbiornik gazowy przy ul. Franciszkańskiej obecnie pełni funkcję planetarium[8].
Przypisy
- 1 2 Kucharzewska 2004 ↓, s. 327.
- 1 2 3 4 Przybyszewski 1980 ↓, s. 117.
- ↑ Kucharzewska 2004 ↓, s. 327, 329.
- 1 2 3 Kucharzewska 2004 ↓, s. 329.
- 1 2 3 4 5 Przybyszewski 1980 ↓, s. 118.
- 1 2 Kucharzewska 2004 ↓, s. 330.
- 1 2 3 Szymon Spandowski: Historia gazowni, której Toruń zawdzięczał oświecenie. nowosci.com.pl, 2014-09-17. [dostęp 2024-02-07].
- 1 2 3 Kucharzewska 2004 ↓, s. 329–330.
- 1 2 3 4 Przybyszewski 1980 ↓, s. 119.
- 1 2 Kucharzewska 2004 ↓, s. 330, 332.
- ↑ Kucharzewska 2004 ↓, s. 350.
- ↑ Przybyszewski 1980 ↓, s. 120.
- ↑ Przybyszewski 1980 ↓, s. 121–122.
- ↑ Przybyszewski 1980 ↓, s. 121.
- ↑ Przybyszewski 1980 ↓, s. 123.
- ↑ Przybyszewski 1980 ↓, s. 124.
- ↑ Kluczwajd 2017 ↓, s. 40.
- ↑ Pankowski 2008 ↓, s. 42.
Bibliografia
- Katarzyna Kluczwajd: Toruń, którego nie ma. Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy Michał Koliński, 2017. ISBN 978-83-7729-333-1.
- Joanna Kucharzewska: Architektura i urbanistyka Torunia w latach 1871-1920. Warszawa: Neriton, 2004. ISBN 838897369X.
- Waldemar Pankowski: Album toruński. Bydgoszcz: 2008. ISBN 978-83-60751-59-6.
- Kazimierz Przybyszewski. Przedsiębiorstwa miejskie Torunia w międzywojennym dwudziestoleciu. „Rocznik Toruński”. 15, 1980.