| Cynipidae[1] | |
| Okres istnienia: apt–dziś | |
 samiec korzenicy dębicy (Biorrhiza pallida) | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina |
galasówkowate |
_1270.JPG.webp)
Galasówkowate (Cynipidae) – rodzina owadów z rzędu błonkoskrzydłych i nadrodziny galasówek. Należy tu od 3 do 6 tysięcy gatunków. Współcześnie kosmopolityczne, ale większość zasiedla strefę umiarkowaną półkuli północnej. Dorosłe osiągają od 1 do 8 mm długości. Larwy roślinożerne, rozwijają się w wyroślach zwanych galasami. Większość gatunków rozwija się w galasach, których powstanie same indukowały. Przedstawiciele jednego plemienia rozwijają się inkwilinistycznie w galasach wywołanych przez inne gatunki. Wśród galasówkowatych spotyka się przemianę pokoleń, jak i partenogenezę obligatoryjną.
Taksonomia i ewolucja
Do 1998 roku opisano około 1360 gatunków z tej rodziny, ale ich faktyczną liczbę szacuje się na od 3 do 6 tysięcy[2]. W obrębie nadrodziny galasówek zalicza się je do Microcynipoida[3]. Tworzą takson o prawie pewnym monofiletyzmie[2], stanowiący grupę siostrzaną dla Figitidae. Linie ewolucyjne tych dwóch rodzin rozdzieliły się nie później niż przed kredą późną, prawdopodobnie jeszcze przed aptem[3]. Mapowanie cech rozmieszczenia metodą największej parsymonii wskazuje, że ojczyzną galasówkowatych są tereny zachodniej Palearktyki, a prawdopodobnie rejon śródziemnomorski lub czarnomorski[2].
Galasówkowate dzieli się na dwie podrodziny: nominatywną Cynipinae i wymarłą Hodiernocynipinae. Do tej nominatywnej tradycyjnie zalicza się 6 plemion: Aylacini, Diplolepidini, Eschatocerini, Pediaspidini, Cynipini i Synergini[3]. Pierwsze z nich stanowi takson parafiletyczny, obejmujący różne linie bazalne. Dobrze wsparty monofiletyzm cechuje plemiona Cynipini i Synergini. Ponadto grupę monofiletyczną tworzą plemiona Diplolepidini, Eschatocerini, Pediaspidini i Cynipini[2][3].
Opis
Drobne owadziarki[4], o ciele długości od 1 do 8 mm. Głowa nie szersza od tułowia, silnie urzeźbiona, zwykle z listewką na tylno-brzusznej krawędzi policzka[5]. W czułkach samców tylko trzeci człon może być zmodyfikowany[6] (wygięty[5]). Przedplecze pozbawione bocznych żeberek i o powierzchni grzbietowej ukrytej pod mesoscutum lub całkiem zanikłej[2]. Mesoscutum szersze niż dłuższe[5]. Tarczka śródplecza z rozszerzonym grzbietowo lśniącym paskiem. Dorsellum pośrodku wyraźnie przewężone[2]. Po dwie ostrogi występują na szczytach goleni drugiej i trzeciej pary odnóży[6][5]. Na pazurkach nóg często występuje przedwierzchołkowy ząbek[5]. W użyłkowaniu skrzydeł pierwszej pary rozpoznano kilka autapomorfii: skierowany skośnie w bok drugi sektor (abcissa) żyłki R1, ustawione pod wyraźnym kątem względem siebie żyłki R+Sc i R1+Sc, stosunkowo szeroka i krótka komórka marginalna z długim ostatnim sektorem żyłki Rs i krótką 2r[2]. Samica zwykle ma kolec na hypopygium[5] i często wysuwalne, zagięte do góry pokładełko[4].
Biologia
Galasówkowate są fitofagami, rozwijającymi się w galasach[3]. Większość, z wyjątkiem plemienia Synergini[2][3], potrafi wywoływać tworzenie się na roślinach wyrośli, w których żerują larwy. Samica składa pokładełkiem jaja do tkanki roślinnej i wskutek wstrzyknięcia przez nią jadu lub działalności larwy następuje rozbudowa komórek kalusowych. Galas jest czterowarstwowy, a wewnętrzna warstwa zawiera białka, tłuszcze, później też cukry, które służą odżywianiu larwy. Wyrośla te powstają najczęściej na liściach, ale mogą także na pączkach, pędach i korzeniach[4]. Plemię Aylacini żeruje na roślinach zielnych, natomiast Diplolepidini, Eschatocerini, Pediaspidini i Cynipini wyspecjalizowane są w drzewiastych przedstawicielach astrowych. Synergini natomiast nie indukują powstawania galasów, lecz inkwilinistycznie żerują w wyroślach wywołanych przez inne gatunki[2][3].
Rozwój galasówkowatych jest skomplikowany. Występować mogą naprzemienne pokolenia: obupłciowe i dzieworodne, które mogą różnić się budową ciała, kształtem galasów, a także atakowanym organem rośliny. Znane są również gatunki wyłącznie dzieworodne[7].
Rozprzestrzenienie
Współcześnie rodzina kosmopolityczna, ale żaden z gatunków nie jest rodzimy dla Australii. Większość występuje w strefie umiarkowanej półkuli północnej. Po dwa rodzaje występują endemicznie w Ameryce Południowej i Afryce Południowej. Kilka gatunków odnotowano w Ameryce Centralnej[2]. Do 2000 roku w Europie stwierdzono około 250 gatunków, z czego w Polsce 104[8] (zobacz: galasówkowate Polski).
Przypisy
- ↑ Cynipidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Johan Liljebald, Fredrik Ronquist. A phylogenetic analysis of higher-level gall wasp relationships (Hymenoptera: Cynipidae). „Systematic Entomology”. 23, s. 229–252, 1998.
- 1 2 3 4 5 6 7 Frederick Ronquist. Phylogeny, classification and evolution of the Cynipoidea. „Zoologica Scripta”. 28 (1-2), s. 139-164, 1999. The Norwegian Academy of Science and Letters.
- 1 2 3 Józef Banaszak: Rząd: błonkówki — Hymenoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 324-327.
- 1 2 3 4 5 6 Alasdair J. Ritchie: Chapter 12. Superfamily Cynipoidea. W: Hymenoptera of the world: An identification guide to famihes. Henri Goulet, John T. Huber (red.). Ottawa: Minister of Supply and Services Canada, 1993, s. 358-359. ISBN 0-660-14933-8.
- 1 2 R. D. Eady, J. Quinlan: Handbooks for the identification of British Insects. Vol. 8 Part 1a. Hymenoptera. Cynipoidea. Key to families and subfamilies and Cynipinae (including galls). Londyn: Royal Entomological Society of London, 1963.
- ↑ Andrzej Szujecki: Entomologia leśna. T. I. Wydawnictwo SGGW, 1998, s. 343-389. ISBN 83-00-02893-5.
- ↑ Józef Banaszak, Wiesława Czechowska, Wojciech Czechowski, Henryk Grabarczyk, Janusz Sawoniewicz, Bogdan Wiśniowski. Zagrożenia i perspektywy ochrony owadów błonkoskrzydłych ( Hymenoptera ). „Wiadomości Entomologiczne”. 18 (Suppl. 2), s. 177-211, 2000.