Eugejsona
Ilustracja
Eugeissona utilis
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

arekowce

Rodzina

arekowate

Rodzaj

eugejsona

Nazwa systematyczna
Eugeissona W. Griffith
Calcutta J. Nat. Hist. 5: 101. Apr 1844[3]
Typ nomenklatoryczny

E. triste W. Griffith[3]

Eugeissona utilis – kolczaste ogonki liściowe

Eugejsona (Eugeissona Griff.) – rodzaj roślin z rodziny arekowatych, czyli palm (Arecaceae). Obejmuje 6 gatunków[4][5][6][7]. Dwa gatunki rosną na Półwyspie Malajskim, a pozostałe na Borneo[6]. Rosną w różnych zbiorowiskach leśnych, zwykle bardzo obficie na stanowiskach[5]. Eugeissona tristis gęsto porasta poręby, utrudniając odnowienie pożądanych w tamtejszym leśnictwie drzew z rodziny dwuskrzydłowatych[6].

Liście różnych gatunków wykorzystywane są do pokrywania dachów[6][8][9], a przynajmniej z liści eugejsony użytecznej wyplata się także ścianki i sufity[9]. Korzenie podporowe wyrastające sukcesywnie z pędów Eugeissona minor i sprawiające wrażenie, że rośliny kroczą przez las, są cenionym surowcem do wyrobu lasek do chodzenia i dawniej stosowane były także do wyrobu uchwytów parasoli[6]. Bogate w skrobię rdzenie kłodzin (zwłaszcza w przypadku eugejstony użytecznej i okazałej) stanowią surowiec do wyrobu sago. Z mączki tego pierwszego z gatunków sporządza się potrawę „molong” przyprawianą pyłkiem tej palmy[9], a sago i pyłek drugiego to podstawa dania zwanego „pantu”[8]. Silnie krzewiące się rośliny są doskonałym źródłem tzw. „kapusty palmowej” (pąków liściowych) używanych do nadziewania naleśników „roti”[9]. Jadalne są także owoce[10], przy czym z bielma nasion eugejsony użytecznej, mającego konsystencję kremu i delikatny aromat orzechowy, sporządza się pokarm dla niemowląt[9]. Z ogonków i osadek liściowych sporządza się strzałki i same dmuchawki do ich wystrzeliwania (tradycyjna broń Dajaków)[9][5], a także żaluzje[5].

Nazwa rodzaju utworzona została z dwóch greckich słów: eu znaczącego „dobry” i γείσσων (geisson) znaczącego „gzyms”[10].

Morfologia

Pokrój
Palmy o pędach rozgałęziających się nieregularnie dychotomicznie[6], skróconych, czasem podziemnych[10], z licznymi odrostami[5], wydłużającymi się tylko w czasie kwitnienia, ale też u części gatunków pędy wzniesione są prosto w górę lub płożące[10], osiągające do 3 m wysokości[5]. U niektórych przedstawicieli rodzaju wzdłuż pędu wyrastają długie korzenie podporowe, u innych są one skrócone i tworzą ciernie[10]. Rośliny silnie kolczaste[5][10], z kłodzinami pokrytymi bardzo twardą korą (wewnątrz rdzeń jednak jest miękki)[5].
Liście
Skrętoległe lub wyrastają w trzech rzędach w liczbie od 6 do 25[10]. Liście osiągają do 6 m długości[9][8]. Pochwy liściowe są otwarte, ogonki liściowe zwykle długie[10], rynienkowate w dole, zaokrąglone w górze, pokryte są spłaszczonymi, czarnymi kolcami, czasem też łuskami i rozgałęziającymi się włoskami. Osadka liści też jest kolczasta, choć kolce są tu rzadsze. Listki bardzo liczne, równowąskie do lancetowatych, całobrzegie, zwykle zwisające[5].
Kwiaty
Kwiatostany wyrastają u nasad zredukowanych liści z wydłużającego się w czasie kwitnienia pędu skupione są w jego części szczytowej, w efekcie tworząc pozorny kwiatostan szczytowy. Po kwitnieniu i wydaniu owoców pęd zamiera[10]. Kwiatostany są okazałe[9] (u E. tristis do 3 m wysokości[10]), silnie rozgałęzione (do rozgałęzień IV rzędu), z rurkowatą podsadką u nasady każdego rozgałęzienia. Na końcach rozgałęzień kwiatostanu z kubeczkowatymi przysadkami wyrastającymi dwurzędowo lub czasem spiralnie w liczbie kilkunastu, rzadziej mniej licznie, i obejmującymi okazałe (niemal największe wśród palm[7]) kwiaty – męski i obupłciowy, z których najpierw rozwija się ten pierwszy, a następnie jest on wypychany i odrzucany w wyniku rozwoju kwiatu obupłciowego. Kwiaty męskie rozwijają się na spłaszczonej szypułce. Trzy zewnętrzne listki tworzą rurkowaty okółek okwiatu i są skórzaste, brązowe i kreskowane. Wewnętrzne listki okwiatu drewnieją i zakończone są twardymi i ostrymi kolcami. Pręcików jest 20–70, ich nitki są krótkie, pylniki wąskie i długie, żółte lub fioletowe. Kwiaty obupłciowe są podobne, ale zawierają walcowatą, nieco trójkanciastą zalążnię[5].
Owoce
Jajowate pestkowce zwieńczone są na szczycie pozostałością znamienia i otoczone trwałymi listkami okwiatu. Egzokarp jest łuskowaty, a mezokarp włóknisty. Endokarp (pestka) bardzo twardy, z głębokimi żebrami tworzącymi wewnątrz komory, które wypełnia pojedyncze nasiono[5].

Systematyka

Rodzaj klasyfikowany jest do monotypowego plemienia Eugeissoneae w obrębie podrodziny Calamoideae Griff. (1844) w rodzinie arekowatych Arecaceae[11].

Wykaz gatunków[4]
  • Eugeissona ambigua Becc.
  • Eugeissona brachystachys Ridl.
  • Eugeissona insignis Becc. – eugejsona okazała[8]
  • Eugeissona minor Becc.
  • Eugeissona tristis Griff.
  • Eugeissona utilis Becc. – eugejsona użyteczna[9]

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-05-18] (ang.).
  3. 1 2 Hyphaene. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-05-18].
  4. 1 2 Eugeissona Griff.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-05-18].
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Eugeissona Griff.. [w:] PALMweb: Palms of the World Online [on-line]. [dostęp 2020-05-18].
  6. 1 2 3 4 5 6 David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 349, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. 1 2 K.Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IV. Flowering Plants. Monocotyledons. Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin, Heidelberg: Springer, 1998, s. 340. ISBN 978-3-642-08378-5.
  8. 1 2 3 4 Jolanta i Karol Węglarscy: Rośliny dalekiej Azji. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2006, s. 86. ISBN 83-60247-27-7.
  9. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Jolanta i Karol Węglarscy: Użyteczne rośliny tropików. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2008, s. 140-141. ISBN 978-83-61320-17-3.
  10. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Andrew Henderson: Palms of Southern Asia. Princeton, Oxford: The New York Botanical Garden, Princeton University Press, 2009, s. 110-111. ISBN 978-0-691-13449-9.
  11. ↑ Genus: Eugeissona Griff.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-05-18].
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.