Epidemia dżumy na Malcie 1592–1593
Ilustracja
Kościół Matki Boskiej Bolesnej w Pietà, zbudowany przylegająco do cmentarza ofiar epidemii 1592–1593[1]
Choroba

Dżuma

Wirus

Yersinia pestis

Lokalizacja

Malta

Pierwsze wystąpienie

Aleksandria, Egipt

Data wystąpienia

7 maja 1592

Potwierdzone przypadki


Ofiary śmiertelne

ok. 3000

Epidemia dżumy na Malcie w latach 1592–1593 – poważna epidemia dżumy (malt. pesta) na Malcie, rządzonej wówczas przez Zakon św. Jana. Przebiegała ona w trzech falach pomiędzy czerwcem 1592 a wrześniem 1593, podczas drugiej pandemii tej choroby, i spowodowała na Malcie około 3000 zgonów, co stanowiło około 11% populacji. Choroba została przywieziona na Maltę przez toskańskie galery, które przechwyciły statki z Aleksandrii. W 1593 Zakon zwrócił się do Sycylii o pomoc w walce z epidemią, a podjęte środki skutecznie powstrzymały zarazę.

Tło

W momencie wybuchu epidemii Malta była rządzona przez Zakon św. Jana[2]. Niektóre źródła podają, że dżuma została sprowadzona na Maltę około 1575[3], ale istnieją zapisy o wybuchach choroby na Malcie przed przybyciem Zakonu. Epidemie wystąpiły w latach 1427–1428 i 1523, przy czym ta ostatnia ograniczyła się do miasta Birgu[4].

Epidemia

Epidemia dżumy, która rozpoczęła się w 1592 dotarła na Maltę pośrednio z Aleksandrii w Egipcie rządzonym wówczas przez Turków. Cztery galery Wielkiego Księstwa Toskanii lub Zakonu św. Stefana schwytały dwa statki z Aleksandrii i zabrały ich ładunek wraz z około 150 tureckimi jeńcami na Maltę. W drodze na pokładzie statków wybuchła zaraza, w wyniku której zmarło 20 członków załogi[4]. Galery przybyły na Maltę 7 maja 1592[5].

Zaraza rozprzestrzeniała się na Malcie różnymi falami, z których pierwsza rozpoczęła się w czerwcu 1592[4]. Kiedy wybuchła epidemia, początkowo uznano ją za chorobę weneryczną[6]. Epidemia ustąpiła do września, ale druga fala rozpoczęła się w listopadzie. Sytuacja ustąpiła do stycznia 1593[4] i sądzono, że epidemia się skończyła[7]. Trzecia i ostatnia, ale najpoważniejsza fala rozpoczęła się w marcu 1593[4] i szybko rozprzestrzeniła się po całej wyspie[7]. Epidemia zakończyła się ostatecznie we wrześniu 1593[4].

Przeciwdziałanie

Lazzaretto na Isolotto (dziś Manoel Island), zbudowane w XVII wieku na miejscu szpitala izolacyjnego używanego podczas epidemii 1592–1593

W 1592 roku Infermeria delle Schiavi w Birgu, szpital dla galerników-niewolników, w którym wcześniej mieściła się Sacra Infermeria przed przeniesieniem do Valletty w 1575, został przekształcony w szpital izolacyjny[8]. Kiedy epidemia malała na początku 1593, pacjentów przeniesiono do prywatnego domu, a tymczasowy szpital został zamknięty w lutym[7].

Gdy w marcu epidemia stała się bardziej dotkliwa, wielki mistrz Hugues Loubenx de Verdalle zwrócił się o pomoc do wicekróla Sycylii, który wysłał Pietro Parisi z Trapani, lekarza, który miał doświadczenie z chorobami zakaźnymi[4]. Po przybyciu na Maltę 15 maja, Parisi wraz z komisarzami ds. zdrowia oraz maltańskim lekarzem Gregorio Mamo, przejął kontrolę nad zwalczaniem epidemii[4]. Na wyspie w porcie Marsamxett znanej jako Isolotto (która później stała się znana jako Wyspa Manoela) utworzono tymczasowy szpital izolacyjny[9]. Wysłano tam 900 osób z podejrzeniem choroby oraz potwierdzonych przypadków, i trzymano je odseparowane od siebie. Reszta populacji została powiadomiona, aby izolować się we własnych domach, przy czym tylko jedna osoba na rodzinę mogła codziennie wychodzić na zakupy[4]. Zalecenia te były egzekwowane surowymi karami, w tym chłostą i karą śmierci[7].

W Valletcie, Birgu i Senglei utworzono w pobliżu morza miejsca do mycia, w których ludzie z podejrzeniem zarażenia mogli się umyć, próbując oczyścić siebie i swoje ubrania. Ściany domów z potwierdzonymi lub podejrzewanymi przypadkami choroby przemywano wodą morską i wybielano wapnem, podobne środki podjęto na cmentarzach[4]. W stolicy zabijano psy, zaś kotów nie, ponieważ uznano je za przydatne w kontrolowaniu populacji szczurów, mimo że w tamtym czasie nie było wiadomo, że są one przyczyną choroby[7].

Przed czerwcem 1593 epidemia zaczęła ustępować, zaczęto oczyszczać wyspę, aby usunąć wszelkie ślady choroby, które mogłyby pozostać. Tymczasowy szpital został zburzony w październiku 1593, a w styczniu 1594 uznano, że wyspa jest definitywnie wolna od zarazy[7].

Wpływ zarazy na wyspę

Liczba ofiar śmiertelnych i wpływ na demografię

Uważa się, że liczba ofiar epidemii wyniosła około 3000 osób, co stanowiło 11% populacji wysp[7].

Wiele małych wiosek lub osad straciło podczas epidemii większość swojej populacji, a później zostało porzuconych lub wchłoniętych przez pobliskie miejscowości[10].

Cmentarze

W czasie epidemii dżumy w latach 1592–1593 zmarłych chowano nie w kościołach, ale na zewnętrznych cmentarzach dżumowych, które utworzono specjalnie do walki z epidemią. Był to pierwszy odnotowany przypadek, kiedy takie cmentarze zostały założone na Malcie[11], podobne cmentarze powstały również w późniejszych poważnych wybuchach choroby, jak np. w latach 1675–1676[12] i 1813–1814[11].

Pozostałości

Epidemia dżumy wybuchła ponownie na Malcie w 1623, chociaż była znacznie mniejsza niż ta z lat 1592–1593. Zaczęła się w gospodarstwie domowym strażnika portu i możliwe, że było to spowodowane kontaktem z odpadkami z wcześniejszej epidemii. Podjęto rygorystyczne środki, a epidemia została powstrzymana, powodując zaledwie 40 zgonów. Dwie kolejne epidemie na Malcie wybuchły w odstępie dwudziestu lat: pierwsza o ograniczonym zasięgu w 1655, zabiła 20 osób[13] oraz ogromna epidemia w latach 1675–1676, która zabiła około 11 300 osób, znaczną część populacji wyspy[3].

W XVII wieku na Isolotto, w miejscu tymczasowego szpitala dżumowego z lat 1592–1593 zostało zbudowane stałe Lazzaretto[9].

Zobacz też

Epidemie dżumy na Malcie

Przypisy

  1. ↑ History. localgovernment.gov.mt. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-20)]. (ang.).
  2. ↑ F. Borda Vassallo. Birkirkara u l-Pesta: 1592-1675. „Programm tal-festa ta' Sant'Elena, Birkirkara”, s. 70-71, 1992. (malt.).
  3. 1 2 Kohn 2007 ↓, s. 248.
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Monique J. Grech. The Order of St John's approach to plague after Rhodes. „Melita Historica”. 16 (2), s. 35–44, 2013. [zarchiwizowane z adresu 2020-03-15]. (ang.).
  5. ↑ Tully 1821 ↓, s. 29.
  6. ↑ Savona-Ventura 2015 ↓, s. 208.
  7. 1 2 3 4 5 6 7 Savona-Ventura 2015 ↓, s. 223.
  8. ↑ Savona-Ventura 2015 ↓, s. 98.
  9. 1 2 Paul Cassar. A Tour of the Lazzaretto Buildings. „Melita Historica”. 9 (4), s. 369–380, 1984. [zarchiwizowane z adresu 2019-01-22]. (ang.).
  10. ↑ Victor Ross: Hamlets in the 16th century. [w:] Times of Malta [on-line]. 2003-08-26. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-15)]. (ang.).
  11. 1 2 Samantha Lorenz. Buried in Malta: a glance at history and tradition. „Omertaa – Journal of Applied Anthropology”, s. 505–512, 2011. [zarchiwizowane z adresu 2019-08-02]. (ang.).
  12. ↑ Savona-Ventura 2015 ↓, s. 60.
  13. ↑ Savona-Ventura 2015 ↓, s. 224.

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.