Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
14 kwietnia 1935 |
Zawód, zajęcie | |
Alma Mater | |
Rodzice |
Amalie Emmy Noether (ur. 23 marca 1882 w Erlangen, zm. 14 kwietnia 1935 w Bryn Mawr w stanie Pensylwania[1]) – niemiecka matematyczka i fizyczka, znana głównie dzięki osiągnięciom w teorii pierścieni i rozwinięciu nowej gałęzi matematyki – algebry abstrakcyjnej. Bywa opisywana jako „najważniejsza kobieta w historii matematyki”[2]. Albert Einstein pisał o niej:
- „Panna Noether stale służy mi radą przy opracowywaniu moich projektów i (...) to w istocie dzięki niej stałem się osobą kompetentną w tej dziedzinie”[3].
Życiorys
Emmy Noether urodziła się w 1882 roku w Erlangen w tradycyjnej rodzinie żydowskiej. Jej ojciec, Max Noether, był znanym profesorem matematyki. Ponieważ w owym czasie większość ścieżek kariery akademickiej była dla kobiet zamknięta, studiowała oficjalnie pedagogikę. Na wykłady z matematyki mogła uczęszczać jedynie jako wolny słuchacz. Jej talent matematyczny został jednak dostrzeżony przez wykładowców, którzy znali i przyjaźnili się z jej ojcem. Dzięki temu ostatecznie została dopuszczona do egzaminów[4].
W 1907 roku doktoryzowała się na Uniwersytecie w Erlangen. Ze względu na płeć nie mogła występować w roli profesora. Mogła jedynie podjąć pracę jako pomoc wykładowcy, nie otrzymując wynagrodzenia. W roku 1915 skorzystała z zaproszenia od Feliksa Kleina, by dołączyć do wydziału matematyki Uniwersytetu w Getyndze, gdzie działali ówcześni najwybitniejsi matematycy niemieccy. Wykładała jako asystentka Dawida Hilberta. Zarówno Hilbert, jak i Klein bezskutecznie zabiegali w Ministerstwie Edukacji o przyznanie jej tytułu profesora wraz z wynagrodzeniem, argumentując, że w przeciwnym razie Getynga straci wybitnego matematyka[4].
W 1918 roku udowodniła fundamentalne twierdzenie, tzw. twierdzenie Noether, które wiąże symetrie (niezmienniczości) praw fizyki z zasadami zachowania pewnych wielkości fizycznych. W latach 1922–1933 była profesorem Uniwersytetu w Getyndze, skąd została usunięta przez nazistów z powodu żydowskiego pochodzenia. Uczyła studentów nielegalnie, potajemnie przyjmując ich we własnym mieszkaniu[3]. W październiku 1933 roku wyjechała do Stanów Zjednoczonych. Wykładała matematykę w Bryn Mawr College i pracowała naukowo w Institute for Advanced Study w Princeton.
W algebrze od jej nazwiska pochodzi nazwa pojęcia pierścienia noetherowskiego oraz nazwa twierdzenia Laskera–Noether.
Po jej niespodziewanej śmierci (zmarła w trakcie rekonwalescencji po operacji usunięcia nowotworu) Einstein napisał do „New York Timesa”:
- „Panna Noether była najwybitniejszym kreatywnym geniuszem matematycznym, jaki pojawił się od czasu udostępnienia kobietom wyższej edukacji”[3].
Przypisy
- ↑ Noether Emmy Amalie, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-10-10] .
- ↑ Emmy Noether – Według Einsteina „Najważniejsza kobieta w historii matematyki”. Uhonorowana przez Google. [dostęp 2015-03-23]. (pol.).
- 1 2 3 Rachel Swaby , Upór i przekora. 52 kobiety, które odmieniły naukę i świat, 2017 .
- 1 2 אמי נתר: המתמטיקאית היהודייה ששינתה את העולם [emy neter: ha-matematikait ha-yehudia she-shinta et ha-olam]. Haaretz, 2017-03-22. [dostęp 2017-03-23]. (hebr.).
Bibliografia
- Andrzej Kajetan Wróblewski. Czy ona jest kobietą?. „Wiedza i Życie”, s. 65, czerwiec 2009. Warszawa: Prószyński Media. ISSN 0137-8929.
- Władysław Kopaliński, Encyklopedia „drugiej płci”, Oficyna Wydawnicza RYTM, Wydanie II, Warszawa 2001, ISBN 83-87893-96-X, s. 174.
Linki zewnętrzne
- John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Emmy Noether w MacTutor History of Mathematics archive (ang.) [dostęp 2021-10-25].
- ISNI: 0000000122818450
- VIAF: 73918294
- LCCN: n80073611
- GND: 118588443
- NDL: 00621217
- LIBRIS: rp3573n91l7q13k
- BnF: 122997164
- SUDOC: 031861210
- NLA: 35389275
- NKC: jx20090513005
- BNE: XX873694
- NTA: 069478775
- BIBSYS: 90095378
- CiNii: DA00889463
- Open Library: OL1455754A
- PLWABN: 9810687890405606
- NUKAT: n99012875
- J9U: 987007265904005171
- CANTIC: a10130743
- LNB: 000306798
- CONOR: 82075491
- BNC: 000760907
- ΕΒΕ: 308233
- WorldCat: lccn-n80073611