_-_Red_Sound_Dark_Star_XP2%252C_Simmons_SDS_800%252C_Behringer_1202_%2526_XENYX_302USB%252C_near-field_%2526_tallboy_monitor_(L)%252C_classical_guitar%252C_Roland_Juno-6%252C_Korg_Electribe_SX%252C_Korg_MS-10_-_Doomsday_Studio_(2015-04-03_21.36.31_by_Klara_Kopf).jpg.webp)
OdsłuchajElektrofony, elektroniczne instrumenty muzyczne – instrumenty muzyczne, w których źródłem dźwięku jest drgająca membrana głośnika[1][2][3], a drgania są generowane lub przekształcane na drodze elektrycznej[4][5].
Elektrofonami nie są tradycyjne instrumenty akustyczne z dodanymi mikrofonami, przetwornikami[6][7] lub wyposażone we wspomagające komponenty zasilane prądem elektrycznym[3].
Budowa
Instrumenty elektroniczne zbudowane są z pięciu podstawowych zespołów[8][9][2]:
- generator elektromechaniczny (mechaniczny z przetwornikiem) lub elektryczny wytwarzający drgania,
- modyfikator – układ kształtujący barwę dźwięku,
- wzmacniacz – układ wzmacniający natężenie dźwięku,
- głośnik lub zestaw głośnikowy przetwarzający drgania elektryczne na falę akustyczną,
- układ sterujący (np. klawiatura) umożliwiający wykonawcy wydobycie dźwięku o określonej wysokości i o określonym czasie trwania.
Podział
Powszechnie stosowanym kryterium podziału elektrofonów jest rodzaj generatora drgań: mechaniczny w instrumentach elektromechanicznych i elektryczny w instrumentach elektronicznych[1][2][7]. Z elektrofonów elektromechanicznych wydziela się niekiedy grupę instrumentów elektroakustycznych[3][10].
- Elektrofony elektroakustyczne – instrumenty działające zasadniczo jak instrumenty klasyczne, ze znacznie zredukowaną rolą elementu dźwiękotwórczego (wibratora)[3][11], np. struny, stroika czy sztabki[12]. Drgania mechaniczne są w nich przekształcane za pomocą przetwornika na zmiany napięcia w obwodzie elektrycznym[3][11]. Przykłady: gitara elektryczna, pianino elektryczne[3].
- Elektrofony elektromechaniczne – instrumenty, w których drgania wytwarzane przez element mechaniczny (np. wirującą tarczę zębatą lub taśmę[12]) przetwarzane są na impulsy elektryczne[1][2][13] przez element elektromagnetyczny, elektrostatyczny lub fotoelektryczny[3]. Przykłady: organy Hammonda[2], melotron[12].
- Elektrofony elektroniczne – instrumenty, w których drgania powstają na drodze czysto elektrycznej[1] w oscylatorze elektrycznym[3]. Przykłady: theremin[1], fale Martenota[14], syntezator[15], stół mikserski[16].
Klasyfikacja Hornbostela-Sachsa
.jpg.webp)
W opracowanej w 1914 przez Ericha Moritza von Hornbostela i Curta Sachsa, zrewidowanej w 2001 przez Konsorcjum MIMO klasyfikacji naukowej, elektrofonom przypisany jest identyfikator główny 5 i kolejno[6]:
- 51: Instrumenty i urządzenia elektroakustyczne. Moduły i konfiguracje akustycznych mechanizmów wibrujących (często przypominających tradycyjne instrumenty akustyczne) i obwodów elektronicznych, takich jak przetworniki i wzmacniacze. Akustyczna lub mechaniczna wibracja jest przetwarzana w analogową fluktuację prądu elektrycznego. Wszystkie instrumenty zbudowane lub strukturalnie zmodyfikowane aby dostarczać sygnał do wzmacniacza i głośnika są zaliczane do elektrofonów, nawet jeśli mają pewne możliwości akustyczne (produkowania dźwięków). Przykłady: Fender-Rhodes, fortepian elektryczny Wurlitzera, Hohner Electra Piano, gitara elektryczna, pianino elektroniczne, skrzypce elektryczne, mikrofony, przystawki, głośniki.
- 52: Instrumenty i urządzenia elektromechaniczne. Konfiguracje cichych (elektrycznie pobudzanych), mechanicznie poruszanych części z zakodowanym wzorcem i układów elektronicznych. Ruch pozwala przetworzyć zakodowane wzorce w analogową fluktuację prądu elektrycznego. Przykłady: organy Hammonda, Magnetofon EMI BTR, samplery Mellotron, Chamberlin, pogłosy (sprężynowy, płytowy, komora).
- 53: Instrumenty analogowe elektroniczne, moduły i komponenty. Nieprzerwanie zmieniające się sygnały elektryczne trafiają do głośnika, produkując dźwięki. Sygnały elektryczne są generowane przez układy elektroniczne. Moduły i konfiguracje złożone z analogowych, w pełni elektronicznych urządzeń są stosowane do emitowania, przetwarzania i przekazywania elektronicznych sygnałów dźwiękowych i/lub sekwencji sygnałów. Przykłady: Trautonium, Theremin, fale Martenota, Ondioline, Clavioline, sekwencer analogowy, modulator kołowy, stół mikserski, generator funkcji.
- 54: Instrumenty cyfrowe, moduły i komponenty. Sygnały elektryczne są generowane w formie kwantyfikowanych sekwencji drgań (funkcji dyskretnej). Te z kolei są zamienione w sygnał ciągły, który pobudza głośnik. Moduły i konfiguracje obejmujące urządzenia do cyfrowego projektowania i elektronicznego przetwarzania sygnałów dźwiękowych i/lub sekwencji sygnałów. Przykłady: syntezatory (Yamaha DX7, Kawai K5, seria Casio CZ, Korg DSS-1), sekwencer cyfrowy, kontroler MIDI, mieszacz, system nagłośnieniowy, cyfrowa linia opóźniająca, modułowe urządzenie efektowe.
- 55: Hybrydowe konfiguracje analogowo-cyfrowe. Urządzenia z analogowymi elementami toru sygnałowego.
- 56: Oprogramowanie.
Historia
Pierwsze elektrofony próbowano budować w XIX wieku (William Duddell[4])[1][15][9].
W 1900 w Stanach Zjednoczonych Thaddeus Cahill skonstruował organy elektryczne nazwane dynamophone[1], a w 1906 ich ulepszoną wersję – wyposażone w 145 prądnic elektrycznych i ważące ok. 200 ton telharmonium[1][15][9]. Wynalazek triody w 1906, oraz rozwój akustyki, badania nad barwą dźwięku i transjentami przyczyniły się do szerszego rozwoju instrumentów elektrycznych[1].
Najwięcej elektrofonów powstało w latach 20. i 30. XX wieku w Niemczech, Stanach Zjednoczonych, Francji i Związku Radzieckim[8]. W tym okresie zaczęły pojawiać się rozrywkowe zespoły muzyczne wykorzystujące wyłącznie instrumenty elektryczne[1], większość których stanowiły instrumenty elektroakustyczne i elektromechaniczne naśladujące lub stabilizujące barwę dźwięku instrumentów tradycyjnych[8].
Pierwszy udany instrument elektroniczny (generujący drgania na drodze czysto elektrycznej) – theremin (termenvox[14]) skonstruował w 1920 w Związku Radzieckim Lew Termen[1][9]. W 1927 Emerich Spielmann skonstruował superpiano – instrument wykorzystujący zjawisko fotoelektryczne[4]. Innymi były skonstruowany w 1928 przez Maurice'a Martenota instrument o nazwie fale Martenota[14][15][4], trautonium[8] z 1930 Friedricha Trautweina[14][15][4], hellertion[1] Petera Lertesa i Brunona Helbergera[17] oraz melochord.
W latach 30. i 40. elektrofony elektroniczne pojawiały się sporadycznie w muzyce poważnej[1]. Dynaphone wykorzystał Arthur Honegger, theremin – Leopold Stokowski, Richard Strauss, Paul Hindemith i Werner Egk, a fale Martenota – Maurice Ravel, Arthur Honegger, Olivier Messiaen (symfonia Turangalila, Fête des belles eaux[15]), André Jolivet (koncert na fale Martenota[15]) oraz Edgar Varèse[1]. Popularność w teatrach i kinach zdobywały organy kinowe[15], a w szerszych zastosowaniach – stosunkowo niewielkie, niedrogie i wykorzystujące wynalazek multiwibratora[18] organy elektryczne[1] oraz wykorzystujące zjawiska elektromagnetyczne[18] organy Hammonda[1][15][17].
Po II wojnie światowej ważną rolę zaczęły odgrywać seryjnie produkowane organy elektroniczne[9]. Stosowano je w kościołach, w muzyce rozrywkowej oraz do muzykowania domowego[1]. Oskar Sala wykorzystał operujący na skalach subharmonicznych mixtur-trautonium do skomponowania muzyki do filmu Ptaki Alfreda Hitchcocka[15]. Powstał instrument wykorzystujący dźwięki szmerowe – szumofon[8]. Spośród instrumentów elektroakustycznych największą popularność zdobyła w tym czasie gitara elektryczna[1][15][9]. W latach 60. w Stanach Zjednoczonych Robert Moog i Donald Buchla, niezależnie skonstruowali pierwsze w historii syntezatory analogowe[1].
.jpg.webp)
Produkowane współcześnie syntezatory wykorzystywane są przez zespoły muzyki rozrywkowej, studia muzyki elektronicznej i do muzykowania domowego[1].
Przypisy
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Szlifirski 2006 ↓, s. 224.
- 1 2 3 4 5 6 Ekiert 2006 ↓, s. 125.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 Hugh Davies, Electrophone, [w:] Grove Music Online, Oxford University Press, 2001, DOI: 10.1093/gmo/9781561592630.article.08698 [dostęp 2024-03-02] (ang.).
- 1 2 3 4 5 Sachs 2005 ↓, s. 429.
- ↑ Drobner 1997 ↓, s. 236.
- 1 2 Vogel 2015 ↓, s. 24.
- 1 2 Sachs 2005 ↓, s. 428.
- 1 2 3 4 5 6 Szlifirski 2006 ↓, s. 225.
- 1 2 3 4 5 6 elektrofony, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2024-03-02].
- ↑ Vogel 2015 ↓, s. 9.
- 1 2 Vogel 2015 ↓, s. 25.
- 1 2 3 Szlifirski 2006 ↓, s. 226.
- ↑ Sachs 2005 ↓, s. 448.
- 1 2 3 4 Drobner 1997 ↓, s. 237.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Ekiert 2006 ↓, s. 126.
- ↑ Vogel 2015 ↓, s. 26.
- 1 2 Sachs 2005 ↓, s. 430.
- 1 2 Drobner 1997 ↓, s. 238.
Bibliografia
- Krzysztof Szlifirski: Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-13410-0.
- Mieczysław Drobner: Instrumentoznawstwo i akustyka. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1997. ISBN 83-224-0469-7.
- Janusz Ekiert: Bliżej muzyki: encyklopedia. Warszawa: Muza SA, 2006. ISBN 978-83-7200-087-3.
- Kurt Sachs: Historia instrumentów muzycznych. Stanisław Olędzki (tłum.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2005. ISBN 83-7233-036-0.
- Beniamin Vogel, Rewizja klasyfikacji instrumentów muzycznych Hornbostela-Sachsa przez Konsorcjum MIMO, [w:] NIMiT [online], MKiDN, 31 marca 2015 [dostęp 2024-03-02] [zarchiwizowane z adresu 2023-06-05] (pol.).
Zobacz też
- Fête des belles eaux (1937) utwór Oliviera Messiaena na sześć fal Martenota w serwisie YouTube
- Ucieczka z tropiku (1984) utwór Marka Bilińskiego na syntezatory w serwisie YouTube