Dzioborożec indyjski
Ocyceros birostris[1]
(Scopoli, 1786)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

dzioborożcowe

Rodzina

dzioborożce

Rodzaj

Ocyceros

Gatunek

dzioborożec indyjski

Synonimy
  • Buceros birostris Scopoli, 1786
  • Tockus birostris (Scopoli, 1786)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Dzioborożec indyjski (Ocyceros birostris) – gatunek dużego ptaka z rodziny dzioborożców (Bucerotidae). Występuje na subkontynencie indyjskim. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek ten opisał w 1786 Giovanni Antonio Scopoli, nadając mu nazwę Buceros birostris. Holotyp pochodził z Pondicherry (Wybrzeże Koromandelskie, Indie)[3][4]. Scopoli oparł się o wcześniejszą (1782) publikację Pierre’a Sonnerata[3], który opisał tego ptaka pod francuską zwyczajową nazwą Calao de Gingi, a do opisu dołączył rysunek[5]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza dzioborożca indyjskiego w rodzaju Ocyceros. Uznaje gatunek za monotypowy[6], podobnie jak autorzy HBW[4]. Przez niektórych autorów bywał umieszczany w rodzaju Tockus[7][8][9].

Morfologia

Długość ciała wynosi około 50[4][10]–61[7][9] cm. Dzioborożce indyjskie są dość nieforemnie zbudowane. Większość upierzenia ma barwę szarobrązową. Wyróżnia się duży zagięty dziób, u nasady opatrzony osobliwym szpiczastym wyrostkiem, u samic mniejszym, u osobników młodocianych – nieobecnym. Ogon długi, stopniowany, czarno-biało zakończony; jego ubarwienie szczególnie dobrze widać u ptaków rozkładających ogon podczas lądowania. Dziób ciemny, łupkowoszary u nasady, na górnej krawędzi dzioba, końcówce i większej części żuchwy – żółtawy lub kremowy. Tęczówka u samców ma barwę od pomarańczowobrązowej po czerwoną, u samic – brązową. Nogi koloru od ołowianego po ciemnołupkowy[7].

Zasięg występowania

Zasięg występowania dzioborożca indyjskiego rozciąga się od północno-wschodniego Pakistanu (Pendżab) poprzez południowy Nepal i północno-zachodni Bangladesz na południe przez większą część Indii (z wyjątkiem południowo-zachodnich i wschodnich wybrzeży)[4]. BirdLife International szacuje zasięg występowania na 3,02 mln km²[11].

Ekologia i zachowanie

Środowiskiem życia dzioborożców indyjskich są lasy z drzewami zrzucającymi liście, parki i świetliste cierniste zakrzewienia, zwłaszcza z porozrzucanymi figowcami[4]. Obserwowane są również w przydrożnych nasadzeniach, ogrodach oraz w pobliżu upraw i siedlisk ludzkich[7]. Te ptaki jako jedyne spośród azjatyckich dzioborożców pojawiają się na sawannowych zadrzewieniach[8]. W Nepalu dzioborożce indyjskie występują na wysokości 75–305 m n.p.m., sporadycznie do 760 m n.p.m.[10] W Indiach przeważnie odnotowywany do około 1000 m n.p.m. u podnóża Himalajów (stwierdzony w okolicy Bhimtal na około 1400 m n.p.m.)[7]. Pożywieniem dzioborożców indyjskich są głównie niewielkie owoce, zwłaszcza figi. Zjadają również różnorodne owady, jaszczurki, gryzonie i pisklęta, rzadko także płatki kwiatów[4]. Prowadzą nadrzewny tryb życia, czasami jednak schodzą na ziemię, by zbierać opadłe owoce[7]. Dzioborożce indyjskie odzywają się seriami przeszywających pisków, niekiedy następującymi bardzo szybko po sobie[4].

Lęgi

Dzioborożec indyjski przy dziupli gniazdowej

Rozród dzioborożców indyjskich jest słabo poznany. Jaja składane są głównie w lutym lub od maja do czerwca, pod koniec pory suchej. Możliwe, że niekiedy występuje gniazdowanie kooperatywne i w lęgach pomagają inne samce[4]. Gniazdo umieszczone jest w dziupli na wysokości około 3–8 m nad ziemią. Bywa powiększana celem pomieszczenia lęgu[7]. Niekiedy dzioborożce indyjskie wykorzystują budki lęgowe. W 2013–2017 obserwowano w Indore nietypowe gniazdowanie – w otworze obok okna, blisko 8 m nad ziemią[12]. Samica na czas wysiadywania zostaje zamknięta w gnieździe poprzez zabudowanie większości otworu dziupli błotem i jej odchodami, w czym uczestniczy wygładzając dziobem powstałą blokadę. Samiec karmi ją przez pozostały wąski otwór. Zniesienie liczy zwykle 2–3 jaja, rzadziej 4. Średnie wymiary dla 30 jaj: 41,9 na 30 mm[7].

Okres inkubacji nieznany[7]; jedno ze źródeł mówi, że żebrzące o pokarm młode słychać było przeciętnie 40 dni (n=10) po zamurowaniu samicy w gnieździe[13]. Prawdopodobnie około tygodnia po wykluciu się piskląt otwór dziupli jest otwierany, a gdy samica wyjdzie, zabudowywany ponownie. Następnie obydwoje rodzice karmią pisklęta. Po opierzeniu młodych ściana zamykająca dziuplę znów jest niszczona[7]. Obserwowane w Indore „nietypowo” gniazdujące dzioborożce indyjskie karmiły swe młode owocami, bezkręgowcami oraz fragmentami ćapati i słodyczy, które podkładali im okoliczni mieszkańcy[12]. U 10 par z Ghatów Wschodnich przynoszony pisklętom pokarm w 64% składał się z materii roślinnej (owoców roślin 26 gatunków), a w 36% – zwierzęcej (między innymi owadów, jaj ptaków, młodych ptaków i jaszczurek). U tychże par cały okres gniazdowania związany z przebywaniem ptaków w gnieździe trwał 87 dni, bardzo podobnie jak u dzioborożca szarego (Ocyceros griseus)[13].

Status i zagrożenia

IUCN uznaje dzioborożca indyjskiego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2022). Liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako szeroko rozprzestrzeniony i często pospolity. BirdLife International ocenia trend liczebności populacji jako stabilny ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku[11].

Przypisy

  1. ↑ Ocyceros birostris, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ Ocyceros birostris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  3. 1 2 Giovanni Antionio Scopoli: Deliciae florae faunae insubricae.... T. 2. 1786, s. 87. (łac.).
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 Kemp, A.C., de Juana, E. & Boesman, P.: Indian Grey Hornbill (Ocyceros birostris). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [dostęp 2020-05-04].
  5. ↑ P. Sonnerat, Voyage aux Indes orientales et a la Chine, t. 2, Paryż 1782, 214–215 + tab. 121 (fr.).
  6. ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Mousebirds, Cuckoo Roller, trogons, hoopoes, hornbills. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-05-04]. (ang.).
  7. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Salim Ali & Ripley S. Dillon: Handbook of the Birds of India and Pakistan. T. 4. Frogmouths to Pittas. 2003, s. 130–131. ISBN 978-0-19-565937-5.
  8. 1 2 M. Kinnaird, Timothy G. O'Brien: The Ecology and Conservation of Asian Hornbills: Farmers of the Forest. University of Chicago Press, 2007, s. 8, 33.
  9. 1 2 British Museum (Natural History). Department of Zoology: Catalogue of the Birds in the British Museum. T. 17. Londyn: 1892, s. 394–395.
  10. 1 2 Richard Grimmett, Carol Inskipp, Tim Inskipp, Hem Sagar Baral: Birds of Nepal: Revised Edition. Bloomsbury Publishing, 2016, s. 184.
  11. 1 2 Indian Grey Hornbill Ocyceros birostris. BirdLife International. [dostęp 2022-11-12].
  12. 1 2 Ajay Gadikar. Adaptations of the Indian Grey Hornbill Ocyceros birostris in an urban environment. „Indian BIRDS”. 13 (6), 2017.
  13. 1 2 E. Santhoshkumar & P. Balasubramanian. Breeding behaviour and nest tree use by Indian Grey Hornbill Ocyceros birostris in the Eastern Ghats, India. „Forktail”. 26, s. 82–85, 2010.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.