Dziewięćsił popłocholistny
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Carduoideae

Rodzaj

dziewięćsił

Gatunek

dziewięćsił popłocholistny

Nazwa systematyczna
Carlina acanthifolia subsp. utzka (Hacq.) Meusel & Kästner
Prodr. (DC.) 6: 545. 1838
Synonimy
  • Carlina onopordifolia Szafer & al.[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Dziewięćsił popłocholistny (Carlina acanthifolia subsp. utzka (Hacq.) Meusel & Kästner[3]) – takson rośliny z rodziny astrowatych. W monografii rodzaju dziewięćsił takson określony został jako podgatunek dziewięćsiła akantolistnego (Carlina acanthifolia subsp. utzka[5] i taką pozycję systematyczną ma też w bazach danych taksonomicznych[6][7]. W polskojęzycznej literaturze botanicznej takson opisywany jest w randze gatunku[8]. Pierwsza ważna diagnoza taksonu w tej randze ukazała się w pracy Rośliny polskie Władysława Szafera, Stanisława Kulczyńskiego, Bogumiła Pawłowskiego z 1924[9].

Zasięg geograficzny

Endemit pasa Wyżyn Polskich i Ukraińskich. W Polsce znane są cztery naturalne stanowiska: dwa w Niecce Nidziańskiej – zachodnia krawędź Garbu Pińczowskiego od Pińczowa do Skowronna, rez. „Wały” koło Racławic oraz na Polesiu Zachodnim – rez. „Stawska Góra” koło Chełma i Wyżynie Lubelskiej – Rogów koło Zamościa. Introdukowany został na stanowiskach zastępczych na Wyżynie Miechowskiej: rez. Dąbie i wzgórze w sąsiedztwie Racławic. Rozszerzono także sztucznie obszar występowania w okolicy Pińczowa. Notowano także introdukcję w sąsiedztwie rez. "Żmudź" pod Chełmem[10]. Na Ukrainie szerzej rozprzestrzeniony był na Wyżynie Wołyńskiej, ale gwałtownie zanika[11].

Gatunek znany wyłącznie z południowo-wschodniej Polski i zachodniej Ukrainy, gdzie występuje na pojedynczych stanowiskach rozsianych na Wyżynach Małopolskiej, Lubelsko-Lwowskiej i Wołyńskiej. W Polsce istnieją cztery naturalne populacje oraz trzy introdukowane. Na Ukrainie na wielu stanowiskach wyginął[12].

Morfologia

Korzeń
Gruby, palowy.
Łodyga
Roślina prawie bezłodygowa.
Liście
Do 50 cm długości, skupione w rozetę wokół koszyczka, pierzasto klapowane.
Kwiaty
Zebrane w jeden koszyczek o średnicy 15-20 cm. Plewinki ostre. Promienie okrywy blado-orzechowo-żółte[13].
Owoc
Niełupka o długości 5-6 mm z puchem kielichowym o długości ponad 20 mm.

Biologia i ekologia

Bylina. Rośnie w murawach kserotermicznych. Wybitnie heliofilny i kserotermofilny hemikryptofit, rośnie zwykle na płytkich rędzinach wytworzonych na stokach wzgórz węglanowych wieku kredowego o południowo-zachodniej ekspozycji oraz plejstoceńskich płatach lessów, które je miejscowo przykrywają. Kwitnie w lipcu. Gatunek charakterystyczny zespołu Inuletum ensifoliae[14].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ochroną ścisłą.

Wobec małej zdolności zasiedlania nowych obszarów największym zagrożeniem jest nietrwałość siedlisk. Zasiedlone stoki ulegają zarastaniu w procesie naturalnej sukcesji, przyspieszonej działaniami antropogenicznymi – nasadzenia, zwłaszcza sosnowe, użyźnianie – nielegalne wysypiska śmieci, zaśmiecanie. Bezpośrednie niszczenie przez ludzi – wydeptywanie, zrywanie, wypalanie. Spośród naturalnych wrogów znaczenie może mieć ślimak przydrożny Helicella obvia, który osiągając znaczne koncentracje wywiera na gatunek silną presję zjadając liścienie siewek. W 1984 roku opracowany został projekt utworzenia rezerwatu przyrody obejmującego stanowisko między Pińczowem a Skowronnem[15], który nie doczekał się realizacji.

Kategorie zagrożenia gatunku:

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. 1 2 Carlina acanthifolia subsp. utzka (Hacq.) Meusel & Kästner. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2017-12-23].
  4. ↑ V. Melnyk, Carlina onopordifolia, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2014-03-06] (ang.).
  5. ↑ Meusel, H. and A. Kästner. 1994. Lebensgeschichte der Gold- und Silberdisteln. Monographie der Mediterran–Mitteleuropaischen Compositen-Gattung Carlina Band II. Artenvielfalt und Stammesgeschichte der Gattung. Denkschr. Öesterr. Akad. Wiss., Math.-Naturwiss. Kl. 128: 1–657
  6. ↑ Carlina onopordifolia. [w:] The Plant List [on-line]. Kew Gardens. [dostęp 2011-10-08]. (ang.).
  7. ↑ Taxon: Carlina acanthifolia. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2011-10-08]. (ang.).
  8. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular plants of Poland - a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  9. ↑ Elżbieta Cieślak: Taksonomiczna historia "Carlina onopordifolia Besser". W: Planta in vivo, in vitro et in silico. A.Szczepkowski, A. Obidziński (red.). Warszawa: LV Zjazd Polskiego Towarzystwa Botanicznego, 2010.
  10. ↑ Cieślak E., Cieślak J., Paul W. 2009. Nowe stanowisko Carlina onopordifolia (Asteraceae) na Wyżynie Lubelskiej. Fragm. Flor. Geobot. Polonica 16(2): 433-438.
  11. ↑ Romanovič J., Šeljag-Sosonko J. R. 1996. Červona knyga Ukraïny : roslinnij svit. Vid. Ukraïns'ka Enciklopedija Im. M.P. Bažana, Kiïv.
  12. ↑ Róża Każmierczakowa: Carlina onopordifolia Besser Dziewięćsił popłocholistny w: Gatunki roślin. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 9. Praca zbiorowa pod redakcją dr hab. Barbary Sudnik-Wójcikowskiej i dr Hanny Werblan-Jakubiec. Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 96-99. ISBN 83-86564-43-1.
  13. ↑ W. Szafer, S. Kulczyński, B. Pawłowski Rośliny polskie. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1969.
  14. ↑ Władysław Matuszkiewicz, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13520-4, OCLC 749271059.
  15. ↑ Głazek T. 1984. rezerwat stepowy Góry Pińczowskie w województwie kieleckim. Chro. Przyr. Ojcz. 40 (5-6): 5-13.
  16. ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
  17. ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
  18. ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

Dziewięćsił popłocholistny. [w:] Przyroda świętokrzyska [on-line]. [dostęp 2017-12-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-29)].

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.