Dzbaniwo
Ilustracja
Dzbaniwo kalebasowe
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

bignoniowate

Rodzaj

dzbaniwo

Nazwa systematyczna
Crescentia Linnaeus
Sp. Pl. 626. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

C. cujete L.[3]

Synonimy
  • Cuiete P. Miller[3]
Owoc dzbaniwa kalebasowego

Dzbaniwo (Crescentia L.) – rodzaj drzew z rodziny bignoniowatych. Obejmuje 6 gatunków[4][5]. Rośliny te rosną w Ameryce Centralnej od Meksyku po Panamę, na Antylach i w północnej części Ameryki Południowej sięgając po Peru i północną Brazylię na południu. Jako rośliny introdukowane zarejestrowane zostały w południowo-wschodniej Brazylii, na wyspach Galapagos oraz w Afryce (Czad, Benin i Gambia)[4]. Kwiaty wyrastające bezpośrednio z pni zapylane są przez nietoperze. Okazałe, mięsiste owoce wyewoluowały prawdopodobnie jako przystosowanie do rozprzestrzeniania za pośrednictwem przedstawicieli wymarłej współcześnie megafauny. W przypadku C. amazonica kluczową rolę w rozsiewaniu odgrywają ryby kąsaczokształtne – zjadają one owoc i uwalniają z niego nasiona, które w innym przypadku gniją[5]. Ze względu na znaczenie użytkowe dzbaniwo kalebasowe C. cujete zostało rozprzestrzenione przez człowieka w całej strefie tropikalnej[6]. Z kolei inny gatunek z tego rodzaju – C. portoricensis należy do najrzadszych roślin – znany jest tylko z czterech okazów dorosłych (rok 2017)[5].

Z owoców dzbaniwa kalebasowego, cechujących się silnie zdrewniałą owocnią, wykonywane są naczynia, miski, czerpaki, marakasy[5]. Młode owoce są piklowane. Jadalne są także nasiona[5], choć opisywane jako niezbyt smaczne[6]. W Nikaragui sporządza się z nich napój zwany semilla de jicaro[5]. Miąższ owoców wykorzystywany jest w lecznictwie[6]. Jako drzewo o niewielkich rozmiarach, przy tym odporne na suszę i zanieczyszczenia powietrza jest często sadzone w zadrzewieniach przydrożnych i w miastach[6].

Nazwa naukowa rodzaju upamiętnia włoskiego lekarza i przyrodnika Pietro de Crescenzi[6].

Morfologia

Pokrój
Drzewa niewielkich lub średnich rozmiarów[7]. Rozgałęzienia nieliczne, pędy o nieco rachitycznym w efekcie wyglądzie, a korony luźne[8].
Liście
Pojedyncze lub trójlistkowe, wyrastają skrętolegle w pęczkach[7] (na krótkopędach)[8].
Kwiaty
Okazałe, wyrastają pojedynczo lub po dwa z pąków na pniu lub grubych pędach. Kielich okazały, z dwoma ząbkami. Korona kwiatu zrosłopłatkowa, rurkowata do dzwonkowatej, zakończona 5 grubymi, trójkątnymi i ostro zakończonymi łatkami. Płatki barwy białej z brązowym wzorem, zwłaszcza po wewnętrznej stronie. Pręciki 4. Zalążnia jajowatoeliptyczna[7].
Owoce
Okazałe (u dzbaniwa kalebasowego osiągające do 40 cm średnicy[9]), mięsiste i niepękające torebki o kształcie elipsoidalnym lub kulistym, z drewniejącym egzokarpem, z miękkim miąższem wewnątrz oraz nagimi i nieoskrzydlonymi nasionami[7].

Systematyka

Rodzaj należy do plemienia Crescentieae DC. (1845) w rodzinie bignoniowatych Bignoniaceae[10].

Wykaz gatunków[4]
  • Crescentia alata Kunth
  • Crescentia amazonica Ducke
  • Crescentia cujete L. – dzbaniwo kalebasowe
  • Crescentia linearifolia Miers
  • Crescentia mirabilis Ekman ex Urb.
  • Crescentia portoricensis Britton

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-01-06] (ang.).
  3. 1 2 3 Crescentia. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-01-06].
  4. 1 2 3 Crescentia L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-01-06].
  5. 1 2 3 4 5 6 David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 246, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. 1 2 3 4 5 Jolanta i Karol Węglarscy: Użyteczne rośliny tropików. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2008, s. 118-119. ISBN 978-83-61320-17-3.
  7. 1 2 3 4 K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VII. Flowering Plants. Dicotyledons. Lamiales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2004, s. 37-38. ISBN 978-3-642-62200-7.
  8. 1 2 Crescentia L.. [w:] World Flora Online [on-line]. [dostęp 2020-01-06].
  9. ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 258. ISBN 83-7079-779-2.
  10. ↑ Genus: Crescentia L.. [w:] U.S. National Plant Germplasm System [on-line]. [dostęp 2020-01-06].
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.