Dyptych

Dyptych lub dyptyk[1][2][3] (gr. δίπτυχον – złożony we dwoje) – spis imion, wymienianych w czasie liturgii w Kościołach chrześcijańskich.

Pierwotnie słowo to oznaczało używane przez starożytnych Greków i Rzymian tabliczki do notowania, składające się z dwóch związanych ze sobą i złożonych deseczek lub płytek z kości lub metalu[2][4]. W późniejszym okresie określano tą nazwą znajdujące się w każdym kościele tabliczki, na których zapisywane były imiona wyczytywane w czasie Eucharystii z ambony. Zawierały imiona darczyńców, zasłużonych członków gminy, miejscowego biskupa i niektórych innych hierarchów, świętych, męczenników i zmarłych zasłużonych dla wspólnoty. Dyptychy używane były w kościołach od najdawniejszych, być może apostolskich czasów[4]. W każdym razie według świadectwa św. Cypriana w III wieku były w powszechnym użyciu. W Kościołach wschodnich były używane do XV, a w zachodnim – do około XII wieku.

Dyptychy mogły być różnego rozmiaru w zależności od liczby imion do nich wpisanych. Wraz z rozrostem dyptychów pojawiła się ich specjalizacja. Wyróżniano dyptychy żywych (δίπτυχα ζώντων, liber viventium) i dyptychy zmarłych (δίπτυχα νεχρών, liber mortuorum). W dyptychach żywych wpisywane były imiona papieży i patriarchów, biskupów i duchownych, kolatorów danego kościoła, cesarza, innych znanych osobistości i członków wspólnoty, a także Matka Boska, męczennicy i inni święci. Włączenie tych ostatnich do dyptychów żywych wskazuje na pojmowanie świętości jako uczestnictwa świętych w życiu Kościoła w charakterze orędowników i patronów. Do dyptychów zmarłych wpisywano tych, którzy za życia byli wpisani do dyptychów żywych, w pierwszej kolejności zmarłych biskupów.

Wpisanie do dyptychu było wielkim zaszczytem, wyrazem uznania dla sprawiedliwego życia wiernego, jego duchowego dostojeństwa i wierności nauce kościelnej. Z kolei wykreślenie z dyptychu było najcięższą karą, wskazującą, że wykreślona osoba została odłączona od Kościoła.

Z dyptychów żywych rozwinęły się martyrologia[5]. Dyptychy zmarłych w Kościołach wschodnich przekształciły się w pomianniki[4].

We współczesnych Kościołach prawosławnych nazwą „dyptych” określa się spis imion zwierzchników cerkwi autokefalicznych, w którym imiona te wymienione są według tradycyjnego porządku starszeństwa. Współcześnie w dyptychu greckim wymieniane jest 15 cerkwi autokefalicznych: konstantynopolitańska, aleksandryjska, antiocheńska, jerozolimska, rosyjska, gruzińska, serbska, rumuńska, bułgarska, cypryjska, grecka, polska, albańska, czeska i słowacka, ukraińska.

Dyptychy są to przechowywane przez każdego zwierzchnika Kościoła (Cerkwi) spisy, zawierające imiona innych, uznawanych za prawowiernych (żywych i umarłych), patriarchów. Są one widzialnym znakiem jedności Kościoła i rozmyślne pominięcie w nich czyjegoś imienia równoznaczne jest stwierdzeniu, że osoba ta nie pozostaje w eucharystycznej łączności[6][7].

Takie pominięcie ma miejsce w Rosyjskim Kościele Prawosławnym na tle konfliktu z Patriarchatem Konstantynopolitańskim o autokefalię Kościoła Prawosławnego na Ukrainie (2018–2019)[8][3][9].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ dyptych. [w:] Słownik języka polskiego PWN [on-line]. sjp.pwn.pl. [dostęp 2019-07-18].
  2. 1 2 dyptych. [w:] ?zapytaj [on-line]. zapytaj.onet.pl. [dostęp 2019-07-18].
  3. 1 2 Hilarion (Alfiejew): To wiarołomna polityka. [w:] „Przegląd Prawosławny” 10 (400) [on-line]. Październik 2018. [dostęp 2019-07-18].
  4. 1 2 3 Владислав Цыпин (Władysław Cypin): Диптих. pravoslavie.ru, 2011-05-24. [dostęp 2019-07-18]. (ros.).
  5. ↑ Владислав Цыпин: Диптих. pravenc.ru. [dostęp 2019-07-18]. (ros.).
  6. ↑ Piotr Jaskóła. Modele eklezjalnej jedności chrześcijan. „Studia Oecumenica”. 18, s. 16, 2018. Opole: Instytut Ekumenizmu i Badań nad Integracją Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego. ISSN 1643-2762. [dostęp 2019-07-19].
  7. ↑ Krzysztof Aleksiuk: Przyczyny i przebieg podziału Kościoła od IV do XIII w.. [w:] „Wiadomości Prawosławnej Diecezji Białostocko-Gdańskiej” 2 (59) [on-line]. orthodox.bialystok.pl, 2009. [dostęp 2019-07-18].
  8. ↑ Заявление Священного Синода Русской Православной Церкви в связи с незаконным вторжением Константинопольского Патриархата на каноническую территорию Русской Православной Церкви. patriarchia.ru, 2018-09-14. [dostęp 2019-07-18]. (ros.).
  9. ↑ Łukasz Kobeszko: Polska Cerkiew nie stoi po stronie Moskwy. tygodnik.tvp.pl, 2018-11-23. [dostęp 2019-07-18].

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.