Budynek we Frankfurcie nad Menem, w którym odbywał się proces

Drugi proces oświęcimski – postępowanie karne członków załogi niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, które toczyło się od 20 grudnia 1963 do 10 sierpnia 1965 przed zachodnioniemieckim sądem we Frankfurcie nad Menem. Kluczową rolę w przygotowaniu procesu odegrał prokurator generalny Hesji Fritz Bauer^[1]. Sędzią prowadzącym proces był Hans Hofmeyer.

Wcześniejsze procesy członków personelu Auschwitz-Birkenau miały miejsce między innymi w Polsce przed Najwyższym Trybunałem Narodowym i objęły w pierwszym procesie oświęcimskim byłych komendantów Rudolfa Hößa i Arthura Liebehenschela oraz niższej rangi esesmanów. Tym razem na ławie oskarżonych miał zasiąść ostatni komendant obozu Richard Baer (zmarł on jednak przed rozpoczęciem procesu) w towarzystwie innych członków załogi. Wśród oskarżonych znalazł się także jeden więzień funkcyjny.

Wśród oskarżonych szczególnym sadyzmem wyróżnili się w czasie pełnienia służby w obozie oświęcimskim: Wilhelm Boger (jeden z zastępców Maxa Grabnera, szefa obozowego Gestapo, specjalizujący się w wyrafinowanych torturach i wykonawca licznych egzekucji), Josef Klehr (sanitariusz SS i morderca tysięcy ludzi przez zastrzyk fenolu, zajmował się także selekcją więźniów do komór gazowych), Oswald Kaduk (Rapportführer o pseudonimie „diabeł”, który dopuścił się tak ogromnej liczby zbrodni, iż sąd zastanawiał się, czy nie jest on chory psychicznie), Stefan Baretzki (Blockführer, w akcie oskarżenia stwierdzono między innymi że zdarzyło się mu zamordować kijem matkę nowo narodzonego dziecka, a samo niemowlę kopnąć niczym piłkę futbolową) czy Franz Johann Hofmann (jeden z członków kierownictwa obozu, który swoim okrutnym zachowaniem dawał przykład podwładnym). Oprócz tego na ławie oskarżonych znaleźli się adiutanci komendanta obozu, lekarze i sanitariusze SS, a także członkowie Politische Abteilung (oddziału politycznego, czyli obozowego Gestapo). Kilku zbrodniarzy zostało, z różnych (nie zawsze zrozumiałych względów) wyłączonych z procesu. Należeli do nich: lekarz SS Kurt Uhlenbroock (dokonywał licznych selekcji i zwalczał epidemie kierując chorych do gazu), sanitariusz SS Hans Nierzwicki (morderca dzieci, również stosujący zastrzyk fenolu, zmarł po długiej chorobie w 1967) oraz Max Lustig (szef Gestapo miasta Oświęcim, przewodniczył posiedzeniom sądu na terenie obozu, które zawsze kończyły się wyrokiem śmierci i nie miały nic wspólnego z nawet elementarnym poczuciem sprawiedliwości). Oskarżony Heinrich Bischoff zmarł w trakcie procesu 26 października 1964.

Mimo licznych dowodów zbrodni i przeprowadzenia oględzin samego obozu Auschwitz-Birkenau wyroki jakie zapadły były dość łagodne. Sąd w kontrowersyjny sposób interpretował wszelkie zasady postępowania karnego na korzyść oskarżonych. Trzeba jednak przyznać, że i tak kary, w stosunku do innych skandalicznych procesów zbrodniarzy nazistowskich odbywających się w RFN, były dość surowe. Najbardziej wyrok skrytykowali byli więźniowie obozu, stwierdzając, że nie był on adekwatny do popełnionych w Auschwitz-Birkenau zbrodni. Jeszcze większe wzburzenie wywołało postępowanie zachodnioniemieckiego wymiaru sprawiedliwości, który zwolnił z więzienia niektórych z oskarżonych mimo odsiedzenia przezeń znikomego wręcz wymiaru kary.

Wyrok zachodnioniemieckiego sądu we Frankfurcie nad Menem w drugim procesie oświęcimskim

Obraz w kulturze

• Przebieg procesu w konwencji beletrystycznej został ukazany w powieści Annette Hess pt. W niemieckim domu (tytuł oryginału: Deutsches Haus), wydanej w Polsce w 2019 nakładem Wydawnictwa Literackiego^[2].

Bibliografia

• Kazimierz Kąkol: Sąd nierychliwy. Książka i Wiedza, 1966.
• Hermann Langbein, Auschwitz przed sądem. Proces we Frankfurcie nad Menem 1963–1965. Dokumentacja, Instytut Pamięci Narodowej 2011,

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oryginalne nagrania, protokoły z przesłuchania świadków, ostatniego słowa oskarżonych oraz odczytania wyroku wraz z uzasadnieniem drugiego procesu oświęcimskiego. Fritz Bauer Institut. [dostęp 2020-01-25]. (niem.).
• Auschwitz przed sądem. „To było zadanie mojego życia” – wywiad z prokuratorem drugiego procesu oświęcimskiego Gerhardem Wiese. Deutsche Welle. [dostęp 2020-01-25]. (pol.).