Deuxième Bureau (pełna nazwa: Deuxième Bureau de l'État-major général, Drugie Biuro Sztabu Generalnego) – biuro francuskiego wywiadu wojskowego wchodzące w skład sztabu generalnego, utworzone po wojnie francusko-pruskiej w 1871 roku.

Utworzenie DB

Deuxième Bureau (DB) utworzone zostało w 1871 roku, po reorganizacji francuskiego sztabu generalnego, na wzór armii pruskiej.

Zadania DB

Deuxieme Bureau wypełniało typowe zadania wywiadu i kontrwywiadu wojskowego. DB (kryptonim: dwójka) podczas I wojny światowej zajmowała się także wywiadem frontowym. W marcu 1918 roku ówczesny szef DB stwierdził:

Jestem najlepiej poinformowanym człowiekiem we Francji, a w tej chwili wciąż nie mam pojęcia, gdzie znajdują się Niemcy.

Lata międzywojenne

Po I wojnie światowej rządy Francji, Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii za największe zagrożenie uważały bolszewizm. W latach 20. i 30., DB zajmowało się przede wszystkim polowaniem na szpiegów komunistycznych w siłach zbrojnych i przemyśle obronnym. Największą uwagę zwracano na przemysł lotniczy. Jedną z czołowych osób DB w okresie międzywojennym był Gustave Bertrand, szef francuskich służb kryptologicznych i czołowy kryptolog francuski z okresu II wojny światowej. W 1930 roku Bertrand objął kierownictwo nad Służbą Informacyjną (SR) i podjął się tytanicznego zadania, którym było złamanie szyfru Enigmy. Bertrand miał bardzo ważne źródło informacji, od 1931 roku nawiązał współpracę z Hansem-Thilo Schmidtem, agentem francuskim pracującym w niemieckim wojskowym biurze szyfrów. Han-Thilo Schmidt, pseudonim Asche, dostarczał mu bezcenne dokumenty na temat Enigmy. Do obowiązków Schmidta w niemieckim wojskowym biurze szyfrów należała m.in. dystrybucja materiałów dekryptażu wśród odbiorców i nadzór nad niszczeniem zdezaktualizowanych materiałów kryptologicznych.

Po otrzymaniu tajnych materiałów Gustave Bertrand natychmiast przekazał je polskiemu Biuru Szyfrów przy Oddziale II Sztabu Generalnego i kryptologom brytyjskim. (Według źródeł polskich biuro otrzymało je 7 grudnia 1931 roku, lecz większość innych źródeł przesuwa datę na 1932 rok.)

II wojna światowa

W czasie krótkiej kampanii francuskiej w 1940 roku DB dostarczało dowództwu francuskiemu wysokiej jakości informacji wywiadowczych. Nie mogło to jednak w żaden sposób pomóc armii francuskiej i brytyjskiemu Korpusowi Ekspedycyjnemu. Choć agenci Deuxieme Bureau informowali dowództwo francuskie o grożącej inwazji niemieckiej, francuska generalizacja ignorowała informacje wywiadu, czując się bezpiecznie i pewnie za potężnymi umocnieniami Linii Maginota.

1 lipca 1940, z inicjatywy przewodniczącego Komitetu Wolnej Francji, odtworzył Drugie Biuro Sztabu Generalnego pod kierownictwem płk. André Dewavrina (krypt. "Passy"). Wywiad Wolnej Francji kilkukrotnie zmieniał nazwę:

• Drugie Biuro (Deuxieme Bureau) – 1 lipca 1940
• Służby Specjalne (Service de Renseignements; SR) – 15 kwietnia 1941
• Centralne Biuro Wywiadu i Działalności Wojskowej (Bureau Central de Renseignements et d’Action Militaire; BCRAM) – 17 stycznia 1942
• Centralne Biuro Wywiadu i Działania (Bureau Central de Renseignements et d’Action; BCRA) – 1 września 1942

Wywiad współpracował z brytyjską MI6 oraz utworzoną w 1941 sekcją RF SOE. Głównym jego zadaniem było tworzenie siatek wywiadowczych mających za zadanie zbieranie informacji nt. organizacji Niemców w strefie okupowanej, organizacja dywersji oraz podporządkowywanie Ruchu Oporu władzom na obczyźnie. Pierwszym agentem wysłanym przez wywiad gaullistowski do okupowanej Francji był por. Jacques Mansion (17 lipca 1940)^[1]. Do najbardziej znanych wysłanników zaliczani są płk Gilbert Renault ps. "Rémy" i mjr Pierre Brossolette.

24 czerwca 1940 na tajnym spotkaniu w Agen grupa oficerów kontrwywiadu byłej III Republiki pod przewodnictwem płk Louis Riveta i kpt. Paula Paillole’a przysięgła kontynuować swoją działalność mimo decyzji rządu Marsz. Philippe'a Petaina tworząc organizację funkcjonującą w wolnej strefie pod przykrywką fasadowego Przedsiębiorstwa Prac Agrarnych (Entreprise des Travaux Ruraux). Po rozpoczęciu okupacji południa Francji w 1942 Paillole przedostał się przez Hiszpanię do Londynu a następnie do Algieru, gdzie został w stopniu major szefem wywiadu w sztabie gen. Henri Giraud, głównego rywala gen. de Gaulle'a.

Wraz z powstaniem 3 czerwca 1943 Francuskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (Francja Walcząca) i połączenia Sił Wolnych Francuzów z Armią Afryki we Francuską Armię Wyzwolenia podjęto próby scalenia funkcjonujących osobo londyńskiego BCRA i algierskiego wywiadu giraudyjskiego. Dekretem z 19 listopada 1943 powołana została do życia Generalny Dyrekcja Służb Specjalnych (Direction Générale des Services Spéciaux; DGSS), na której czele stanął Jacques Soustelle. 26 października 1944 zastąpiła ją Direction Générale des Études et Recherches (DGER)^[2].

Lata powojenne

Po zakończeniu II wojny światowej i odrodzeniu się armii francuskiej Deuxieme Bureau zostało zorganizowane ponownie. DB przejęło obowiązki zarówno klasycznego wywiadu wojskowego, jak i paramilitarnej tajnej służby, działającej przeważnie w koloniach buntujących się przeciwko rządom francuskim. DB najbardziej aktywne było w Indochinach. Tam często dochodziło do nieporozumień i rywalizacji z niedawno utworzoną agencją wywiadu: Służbą Dokumentacji Wywiadu i Kontrwywiadu – SDECE. Po wycofaniu się wojsk francuskich z Wietnamu części kadry oficerskiej DB i SDECE kontynuowała rozpoczętą wcześniej współpracę ze znaną sajgońską organizacją przestępczą Bình Xuyên. Oficerowie DB i SDECE byli zamieszani w przemyt opium i złota z Wietnamu do Europy. Po znacznym zwiększeniu obecności Stanów Zjednoczonych i ich służb wywiadowczych, a zwłaszcza CIA, w Wietnamie dochodziło do ostrych sporów między Centralną Agencją Wywiadowczą a DB oraz SDECE. Wieloletni oficer wywiadu amerykańskiego CIA Edward Lansdale, który służył jeszcze w Biurze Służb Strategicznych OSS w Europie i na Pacyfiku podczas II wojny światowej dokonywał w Wietnamie tzw. rajdów, przeciwko oficerom wywiadu francuskiego i organizacji Bình Xuyên, wiedząc że oprócz interesów handlowych zbiera ona informacje wywiadowcze dla Deuxieme Bureau.

Wojna w Algierii

Podczas powstania w Algierii działające tam Deuxieme Bureau wraz ze SDECE wykazały się strasznym okrucieństwem wobec powstańców. Stosowano tzw. czyste tortury, a więc nie pozostawiające śladów – obowiązujące formalnie od 1789 roku prawo zabraniało stosowania jakichkolwiek tortur wobec przesłuchiwanych pod groźbą kary śmierci. Walki między powstańcami z frontu Wyzwolenia (FLN) a wojskiem francuskim częstokroć przeradzały się w masakrę. Front Wyzwolenia grożąc śmiercią wszystkim, którzy opowiadali się za współpracą z Francuzami, rozpętywał na masową skalę terror. Obie strony dokonywały bestialskich zabójstw, na drogach znajdowano zwłoki bez głów, które z przylepioną kartką "zdrajca" wieszano na gałęziach lub ustawiano na jezdni. Znajdowano rozpłatane zwłoki dzieci i zmasakrowane ciała kobiet. W odwecie francuscy spadochroniarze wraz z oficerami Deuxieme Bureau i SDECE zabili wszystkich przetrzymywanych Arabów i uśmiercili 1273 powstańców. Podczas przesłuchań funkcjonariusze zarówno DB jak i SDECE stosowali tortury, aby uzyskać informacje o powstańcach. Po pewnym czasie nie zwracano już uwagi na charakter tortur, celem stało się uzyskanie zeznań. Palono całe wioski jeśli tylko padło na nie podejrzenie, że popierają powstańców. W większości tych akcji obok funkcjonariuszy SDECE uczestniczyli również oficerowie DB.

Lata obecne

Obecnie zadaniem dawnego Deuxieme Bureau jest analiza danych, koordynacja, komórek organizacyjnych rozpoznania, wywiadu wojskowego Armii lądu, Marynarki narodowej i Armée de l’air, w tym informacji pochodzących od attaché wojskowych. Deuxieme Bureau kieruje także ośrodkiem wykorzystania Danych wywiadu Naukowego i Technicznego, oraz Ośrodkiem Badań Wywiadowczych. Od 1992 roku podlega Direction du Renseignement Militaire (Dyrekcji Wywiadu Wojskowego).

Przypisy

Bibliografia

• Normam Polmar, Thomas B. Allen – Księga Szpiegów, Wydawnictwo Magnum Warszawa 2000
• Christopher Andrew, Wasylij Mitrochin – Archiwum Mitrochina, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA Warszawa 2001