Desman ukraiński
Desmana moschata[1]
(Linnaeus, 1758)
Okres istnienia: trzeciorzęd–holocen
66/0
66/0
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

owadożery

Rodzina

kretowate

Podrodzina

krety

Plemię

desmany

Rodzaj

desman

Gatunek

desman ukraiński

Synonimy
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[6]

Zasięg występowania
Mapa występowania

Desman ukraiński[7], wychuchol ukraiński[8], desman[8], chochoł piżmowy[8][9] (Desmana moschata) – gatunek małego ziemnowodnego ssaka z rodziny kretów (Talpinae) w obrębie rodziny kretowatych (Talpidae), jedyny żyjący współcześnie przedstawiciel rodzaju desman[7] (Desmana)[10], występujący w Rosji, Kazachstanie i na Ukrainie[6]. Zamieszkuje dorzecza Wołgi, Donu, Oki i rzeki Ural[8], a niewielka populacja także brzegi rzeki Desna, ukraińskiego dopływu Dniepru. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje go za gatunek krytycznie zagrożony wyginięciem[6].

Taksonomia

Historia badań gatunku

Po raz pierwszy wychuchol ukraiński został opisany przez francuskiego botanika Charles’a de L’Écluse w 1605 roku w pracy „Exoticorum libri decem”[11]. Autor uznał wówczas zwierzę za gryzonia i nadał mu nazwę Mus aquaticus exotica[12]. Nazwa „desman” wspomniana została po raz pierwszy przez Louisa Daubentona w „L’Histoire Naturelle, générale et particulière, avec la description du Cabinet du Roi” (pod redakcją Georges’a-Louisa Leclerca de Buffona)[13], który wskazywał, że futra zwierząt (określanych także jako Mus aquaticus) były chętnie kupowane przez ówczesnych kuśnierzy. W 1673 Charleston lokował wychuchola w rzędzie ssaków owadożernych i używał nazwy Sorex moscovites. Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae w 1758 roku zaliczył jednak gatunek do bobrów i nadał nazwę Castor moschatus[2]. Jako miejsce typowe autor wskazał wodnisty teren w Rosji[2][uwaga 1]. Dopiero w 1777 Johann Anton Güldenstädt sporządził obszerny opis gatunku, zaproponował nazwę Desmana dla nowego rodzaju zwierząt, w którym ulokował wychuchola[3][12].

Systematyka

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy[14].

Etymologia

  • Desmana: fr. desman, niem. desman „desman”, od szw. desman råtta „szczur piżmowy”, od desman „piżmo”[15].
  • moschata: nowołac. Moschatus „moskiewski”, od Moscovia „moskiewski”, od łac. Moschi „lud mieszkający między Morzem Czarnym a Kaspijskim”[16].

Nazewnictwo zwyczajowe

W polskiej literaturze zoologicznej gatunek Desmana moschata był oznaczany nazwą „wychuchol ukraiński”[8]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano nazwę „desman ukraiński”, rezerwując nazwę „wychuchol” dla rodzaju Galemys[7].

Morfologia

Masywny tułów wychuchola wraz z głową osiąga długość u samic 193–240 mm, natomiast u samców 200–225 mm[17]. Długość ogona wynosi u samic 180–210 mm zaś u samców 185–203 mm; długość tylnej stopy mieści się w przedziale 51–58 mm[17]. Masa ciała samic 370–447 g, samców 390–450 g[17]. Płci są mniej więcej tego samego rozmiaru[17]. Ciało pokrywa gęsta sierść, która nie namaka w wodzie. Z wierzchu jest wybarwiona na kolor brunatnobury, a od spodu jasnosrebrzysty. Ogon desmana pokryty jest łuskami. Krótkie kończyny zakończone są palcami połączonymi błoną pływną. Małżowiny uszne zwierzęcia są zredukowane, a nos składa się z połączonych ze sobą rurek z chrząstki i przypomina krótką trąbę. Górne siekacze są silnie rozwinięte i służą zwierzęciu do kruszenia skorup mięczaków, które obok pijawek, owadów i roślin stanowią jego główny składnik pożywienia[8].

Wypchany okaz w Muzeum Historii Naturalnej w Londynie

Rozmieszczenie geograficzne i biotop

Wychuchol ukraiński występuje w Rosji, Kazachstanie i na Ukrainie, a izolowane populacje na Białorusi wymarły. Obecnie zakres występowania jest bardzo rozdrobniony[6]. Zamieszkuje między innymi dorzecza Wołgi, Donu, Oki i rzeki Ural[8]. Wychuchole zniknęły z terenu Ukrainy pod koniec XIX wieku, w 1950 odnaleziono tam jednak populację, która przetrwała. W 1990 stwierdzono obecność tych zwierząt w rzece Desnie, ukraińskim dopływie Dniepru[6].

Wychuchol kopie nory głównie wzdłuż starorzecza, ale także na brzegach rzek o wolnym nurcie i jezior o głębokości 1–2 m. Na siedlisko wybiera zbiorniki o porośniętej roślinnością wodno-bagienną, w których licznie występują bezkręgowce[6]. Wychuchol lokuje wejście do swoich nor pod wodą. Czasami zajmuje także nory opuszczone przez karczownika ziemnowodnego[8].

Ekologia

Jest gatunkiem wszystkożernym[6]. Żeruje w wodzie[8]. Naukowcy odnotowali ponad 72 gatunki bezkręgowców oraz 30 gatunków roślin, które wchodzą w skład diety wychuchola. D. moschata zjada także ryby i płazy[6].

Kopalne ślady występowania

W trzeciorzędzie i plejstocenie przodkowie wychuchola ukraińskiego zasiedlali tereny Europy, a w przejściowym okresie także i Ameryki Północnej[8]. Skamieniałe ślady gatunku datowane na czwartorzęd odkryto w Niemczech, Rumunii i w Wielkiej Brytanii[18]. Kopalne ślady występowania gatunku odnajdywane są także na terenie Polski[8].

Uwagi

  1. ↑ W oryg. (łac.) „Habitat in Russiae aquosis”.

Przypisy

  1. ↑ Desmana moschata, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. 1 2 3 C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 59. (łac.).
  3. 1 2 J.A. Güldenstädt. Beschreibung des Desmans. „Beschäftigungen der Berlinischen Gesellschaft naturforschender Freunde”. 3, s. 108, 1777. (niem.).
  4. ↑ P.S. Pallas. Sorices aliqvot illvstrati. „Acta Academiae scientiarum imperialis petropolitanae”. 11 (2), s. 315, 1781. (łac.).
  5. ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire. Mémoire sur les espèces des Genres Musaraigné et Mygale. „Annales du Muséum d’histoire naturelle”. 17, s. 192, 1811. (fr.).
  6. 1 2 3 4 5 6 7 8 M. Rutovskaya, A. Gazzard, S.T. Turvey, Desmana moschata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2023, wersja 2023-1 [dostęp 2023-12-27] (ang.).
  7. 1 2 3 Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 76. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  8. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 421, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  9. ↑ Z. Kraczkiewicz: SSAKI. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne - Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.
  10. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Desmana moschata. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-05-13].
  11. ↑ Charles de L’Écluse: Exoticorum libri decem. 1605, s. 325.
  12. 1 2 Christian G. Rümke. A review of fossil and recent Desmaninae (Talpidae, Insectivora). „Utrecht Micropaleontological Bulletins”, s. 241, 1985. Loonzetterij Abe. ISSN 0083-4963. (ang.).
  13. ↑ Louis Jean Daubenton: L’Histoire Naturelle, générale et particulière, avec la description du Cabinet du Roi. Paryż.
  14. ↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 82. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  15. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 223, 1904. (ang.).
  16. ↑ moschata, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-05-13] (ang.).
  17. 1 2 3 4 B. Kryštufek & M. Motokawa: Family Talpidae (Moles, Desmans, Star-nosed Moles and Shrew Moles). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 604–605. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
  18. ↑ Desmana moschata Linnaeus 1758 (Russian desman). fossilworks.org. [dostęp 2023-12-27]. (ang.).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.