Dżalal Al-e Ahmad (ur. 2 grudnia 1923 w Teheranie[1], zm. 9 września 1969) – irański myśliciel oraz działacz społeczny i polityczny, pisarz, poeta, publicysta.

Życiorys

Pochodził z głęboko religijnej szyickiej rodziny[2]. Zarówno jego ojciec, jak i brat oraz mężowie sióstr byli duchownymi; ojciec równocześnie prowadził sklep na jednym z teherańskich bazarów. Ukończył podstawową szkołę religijną, następnie kształcił się w średniej szkole muzułmańskiej Marwi, jednej z najlepszych tego typu placówek w Teheranie. Bez wiedzy rodziny podjął równolegle naukę w szkole świeckiej, jednak nie ukończył jej, gdyż w 1943 został wcielony do armii. Już po zakończeniu II wojny światowej podjął studia filologiczne na Uniwersytecie Teherańskim, a po ich ukończeniu został nauczycielem języka arabskiego i retoryki[1]. Pod wpływem samodzielnych lektur porzucił religijny światopogląd wpojony mu w domu[1], wstąpił natomiast do komunistycznej partii Tude[3]. Według niektórych autorów największy wpływ na ewolucję jego poglądów wywarły prace Ahmada Kasrawiego[1].

W końcu lat 40. XX wieku Dżalal Al-e Ahmad wycofał się z działalności politycznej, skupiając się na pracy twórczej i publicystycznej. Napisał wówczas zbiory opowiadań Spotkania oraz Dlaczego cierpimy, ponadto tłumaczył dzieła Fiodora Dostojewskiego, Alberta Camusa i Jeana-Paula Sartre’a[4]. Powrócił do polityki na początku kolejnej dekady jako działacz Frontu Narodowego Mohammada Mosaddegha i ponownie wycofał się z czynnej działalności po zamachu stanu w Iranie w 1953[2]. Powrócił do pracy pisarskiej, tworząc powieści społeczno-obyczajowe, poświęcone współczesnym problemom społecznym Iranu, zwłaszcza sytuacji na wsi; niektóre miały wyraźny podtekst polityczny (Historia uli z 1954, Przekleństwo ziemi, Owrazan z 1956, Dyrektor szkoły z 1958, Chleb i pióro z 1961)[4]. Pisał prostym, żywym językiem[2]. Był też aktywnym publicystą[4]. Zniechęcony klęską lewicy w 1953, zwrócił się ku politycznemu islamowi[5].

W 1961 ogłosił pierwszą wersję eseju Okcydentoza (Gharbzadegi). Wzbudził on ogromne zainteresowanie szyickiego duchowieństwa i tych intelektualistów, którzy negatywnie oceniali wpływ kultury zachodniej na Iran[4]. Wpływ Zachodu porównał do choroby zboża, która nie daje objawów z zewnątrz, niszcząc kłos od środka i przez to jest trudna do dostrzeżenia i zdiagnozowania[2]. Chorobą, okcydentozą, było dla niego bezrefleksyjne przyjmowanie zachodnich idei w Iranie; w eseju przedstawiał wczesne objawy tak zdefiniowanej „choroby”, źródła „zakażenia”, głębsze przyczyny zachorowania, walkę organizmu (Iranu) z chorobą, sposoby leczenia[4]. Według Dżalala Al-e Ahmada świat dzielił się na przemysłowy, rozwinięty, dążący do postępu Zachód oraz zacofany, biedny, zniszczony wskutek kolonialnej polityki zachodnich mocarstw Wschód. Myśliciel twierdził, że kolonializm uniemożliwił naturalną ewolucję wschodnich społeczeństw i pogrążył je w fatalizmie oraz poczuciu niższości. Wschód, którego bogactwa naturalne zostały poddane eksploatacji przez Zachód, nie przechodził procesu industrializacji, zrezygnował z tworzenia maszyn, a w konsekwencji nabrał nieuzasadnionej pokory wobec nowocześniejszego Zachodu. Z kolei miejscowa inteligencja, zamiast zastanowić się, jakie elementy zachodniej filozofii i kultury mogą być inspirujące dla kultury własnej, uległa ślepej fascynacji Zachodem[4]. Pisarz wzywał, by nie postępować w ten sposób, lecz gruntownie poznawać własną historię, kulturę i język[4], tworzyć w duchu twórczo rozwijanej kultury perskiej[2].

W okresie pisania Okcydentozy Al-e Ahmad porzucił antyklerykalne poglądy, które dawniej głosił pod wpływem Kasrawiego i uznał, że przywódcami Irańczyków powinni być duchowni szyiccy[2]. Zwracał uwagę na rolę, jaką odegrał islam w jednoczeniu Persów w przeszłości[4]. Krytykował natomiast podporządkowanie duchowieństwa państwu i głoszoną przez nie wersję szyizmu, skupioną na zbieraniu jałmużny i opłakiwaniu męczenników[4]. Wzywał do współpracy między duchownymi a świeckimi intelektualistami[6]. Negatywnie odnosił się do polityki szacha Mohammada Rezy Pahlawiego, wskazując na nieracjonalne wydatkowanie dochodów z ropy naftowej i upowszechnianie fałszywego obrazu historii kraju[2].

Dżalal Al-e Ahmad popierał krytykę, jaką pod adresem szacha formułował na początku lat 60. XX wieku Ruhollah Chomejni[7]. Z kolei jego koncepcje miały znaczący wpływ na późniejszą politykę Iranu[2]. Był jednym z nielicznych intelektualistów, których koncepcje były publicznie chwalone przez Chomejniego[8].

Był żonaty z pisarką Simin Daneszwar[2].

Przypisy

  1. 1 2 3 4 M. Abassy, Kultura..., s. 466-467.
  2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 M. Axworthy, Revolutionary..., s. 60-61.
  3. ↑ M. Axworthy, Revolutionary..., s. 46.
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 M. Abassy, Kultura..., s. 468-469.
  5. ↑ M. Axworthy, Revolutionary..., s. 70.
  6. ↑ M. Axworthy, Revolutionary..., s. 66.
  7. ↑ M. Axworthy, Revolutionary..., s. 136.
  8. ↑ E. Abrahamian, Historia..., s. 18.

Bibliografia

  • Abassy M.: Kultura wobec postępu i modernizacji: Rosja i Iran w perspektywie porównawczej. Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013.
  • Ervand Abrahamian, Historia współczesnego Iranu, Natalia Nowak (tłum.), Warszawa: Książka i Wiedza, 2011, ISBN 978-83-05-13597-9, OCLC 802530654.
  • Axworthy M.: Revolutionary Iran. A History of the Islamic Republic. London: Penguin Books, 2014. ISBN 978-0-14-104623-5.
  • Coville T.: Najnowsza historia Iranu. Republika islamska. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2009. ISBN 978-83-61203-40-7.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.