Czubacz rogaty
Pauxi unicornis[1]
Bond & Meyer de Schauensee, 1939
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

grzebiące

Rodzina

czubacze

Rodzaj

Pauxi

Gatunek

czubacz rogaty

Synonimy
  • Crax unicornis (Bond & Meyer de Schauensee, 1939)[1]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Zasięg występowania
Mapa występowania

Czubacz rogaty[3] (Pauxi unicornis) – gatunek dużego ptaka z rodziny czubaczy (Cracidae). Występuje endemicznie w centralnej Boliwii. Krytycznie zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisali James Bond i Rodolphe Meyer de Schauensee. Opis ukazał się w 1939 na łamach Notulae Naturae of The Academy of Natural Sciences of Philadelphia. Holotyp pochodził z okolic Palmar, „ze wzgórz ponad Bolívarem”[4] (ekoregion Yungas de Cochabamba, Boliwia[5]). Autorzy nadali nowemu gatunkowi nazwę Pauxi unicornis, akceptowaną obecnie (2020) przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny[6]. Czubacz rogaty jest gatunkiem monotypowym[6][5].

W przeszłości czubacz rogaty był również włączony do czubacza hełmiastego (P. pauxi) jako podgatunek[7], jednak obecnie jest, zgodnie z zamysłem autorów pierwszego opisu, uznawany za odrębny gatunek[8][5][6][9]. Badania, których wyniki opublikowano w 2011, wykazały różnice między ptakami uznawanymi za jeden gatunek, P. unicornis. Wyodrębniono z niego czubacza peruwiańskiego (P. koepckeae). SACC zaakceptował propozycję. Przedstawiciele obydwu gatunków różnią się morfologią – formą „kasku” na głowie, preferowanym środowiskiem i głosem[8].

Morfologia

Długość ciała wynosi 85–95 cm, masa ciała samca 3850 g, samicy około 3600 g[5]. Wymiary szczegółowe holotypu i jednego paratypu (odpowiednio samca i samicy): długość skrzydła 408 i 393 mm, długość ogona 344 i 311 mm, długość dzioba 36 i 38,5 mm (od nasady kasku), długość skoku – 107 i 100,5 mm[4]. Większość upierzenia dla obserwatora zdaje się być jednolicie czarna; okolice kloaki białe. Dziób jaskrawoczerwony, „kask” u nasady dzioba jasnoniebieski[5]; mierzy 55–58,6 mm długości, a w najszerszym miejscu liczy 23–26,3 mm[8]. Nogi mają barwę jasnoczerwoną, jedynie u samca w okresie godowym zmieniają barwę na żółtą. Czubacze rogate są całkowicie allopatryczne w stosunku do czubaczy hełmiastych, które w Boliwii nie występują; przedstawicieli P. unicornis można odróżnić po kształcie kasku, głębszym dziobie i obecności krótkiego, skręconego i połyskliwego czuba[5].

Zasięg występowania

Endemit środkowej Boliwii[9]. Zamieszkuje tam wschodnie stoki Andów w departamentach Cochabamba i Santa Cruz. W 1992 ptaka nieokreślonego gatunku (P. unicornis lub P. koepckeae) obserwowano w południowym Peru[5]. Czubacze rogate stwierdzono w parkach narodowych Amboró i sąsiadującym Carrasco[9].

Ekologia i zachowanie

Środowiskiem życia czubacza rogatego są wilgotne lasy oraz obrzeża górskich lasów na wysokości 400–1100 m n.p.m. (wg innego źródła do 1300 m n.p.m.[5]; w odróżnieniu od reprezentantów P. koepckeae, który zamieszkuje lasy mgliste na innych wysokościach[8]). Większość obserwacji ma jednak miejsce od 500 do 900 m n.p.m.[5]; ptaki schodzą na niższe wysokości w porze suchej[9]. Czubacze rogate zjadają owoce, nasiona, miękką materię roślinną. Prawdopodobnie zjadają także opadnięte owoce; wedle lokalnej ludności te ptaki żywią się owocami 3 gatunków Nectandra i wawrzynowatych (Lauraceae). Żerują głównie od wschodu słońca do 8:30 i od 16 do zachodu, jednak są aktywne także w ciągu dnia[5]. Alarmujący ptak wykonuje pionowe ruchy ogonem (w górę i w dół), w odróżnieniu od czubaczy peruwiańskich, które wachlują nim w poziomie. Pieśń składa się z 4 fraz trwających 8–10 s, z przerwami liczącymi 5–7 s (cała pieśń trwa blisko trzy razy dłużej od pieśni czubaczy peruwiańskich)[8].

Lęgi

Pora lęgowa rozpoczyna się wraz z nadejściem deszczy, w PN Amboró jest to wrzesień. Przypuszczalnie występuje poligynia i system zachowania typu lek, jednak inni obserwatorzy twierdzą, że występuje terytorializm i monogamia. Odkryto tylko jedno gniazdo (stan z początku 2016). Była to licząca około 30 cm średnicy konstrukcja o kształcie miski zbudowana z martwych liści i gałęzi, a umieszczona blisko 5 m nad ziemią na odizolowanym drzewie rosnącym nad wodą. W zniesieniu znajdowało się jedno jajo. Prawdopodobnie samica wysiaduje sama. Pisklę ma intensywny, brązowy kolor, z wierzchu czarne znakowanie, a od spodu – płowe i białe. „Kask” na głowie staje się widoczny w wieku 1 miesiąca[5].

Status zagrożenia

IUCN uznaje czubacza rogatego za gatunek krytycznie zagrożony (CR, Critically Endangered). Liczebność populacji szacowana jest na 1000–4999 dorosłych osobników. Zasięg gatunku jest niewielki i ma ograniczony przedział wysokości. Do tego czubaczom zagraża wylesianie pod uprawy (w tym krasnodrzewi, z których można pozyskiwać kokainę). Budowa dróg i rozwój wsi również negatywnie odbijają się na czubaczach. We wszystkich częściach zasięgu czubacze są zabijane dla mięsa. Według szacunków z 2014, za 20–30 lat czubacze rogate mogą wyginąć, jeśli nie zostaną podjęte działania ochronne[2][9].

Przypisy

  1. 1 2 Pauxi unicornis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. 1 2 Pauxi unicornis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  3. ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Cracidae Rafinesque, 1815 - czubacze - Guans (Wersja: 2020-07-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-08-16].
  4. 1 2 James Bond & Rodolphe Meyer de Schauensee. Descriptions of New Birds from Bolivia: Part II -- A New Species of the Genus Pauxi. „Notulae Naturae of The Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 29, s. 1–3, 1939.
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 del Hoyo, J., Kirwan, G.M. & Christie, D.A.: Horned Curassow (Pauxi unicornis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [dostęp 2016-03-15].
  6. 1 2 3 F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Megapodes, guans, guineafowl, New World quail. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-08-16]. (ang.).
  7. ↑ Alexander Wetmore & W. H. Phelps. Description of a third form of Curassov of the genus Pauxi. „Journal of The Washington Academy of Sciences”. 33, s. 142–146, 1943.
  8. 1 2 3 4 5 Elevate Pauxi unicornis koepckeae to species status. [w:] Proposal (537) to South American Classification Committee [on-line]. SACC, 7 sierpnia 2015. [dostęp 2016-03-15].
  9. 1 2 3 4 5 Horned Curassow Pauxi unicornis. BirdLife International. [dostęp 2021-08-31].

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.