Rodzina

Przed wojną Czesława Kwoka mieszkała we wsi Wólka Złojecka, w domu numer 12^[3] (obecnie miejscowość znajduje się na terenie województwa lubelskiego). Chodziła do szkoły powszechnej w Złojcu^[4], oddalonej około 4 km od jej rodzinnej miejscowości (obecnie jest to Szkoła Podstawowa im. Dzieci Zamojszczyzny w Złojcu).

Jej matka Katarzyna Kwoka (ur. 1 stycznia 1896) była rolniczką^[5][6]. Ojciec miał na imię Paweł, w dokumentach obozowych Czesławy podano, iż jego ostatnim miejscem zamieszkania była Wólka Złojecka^[3]. Dzieje ojca Czesławy nie są znane. Wedle relacji Eugeniusza Piróga Katarzyna była wdową i wychowywała córkę samotnie^[7].

Obóz przesiedleńczy w Zamościu

W ramach realizacji Generalnego Planu Wschodniego w 1942 roku rozpoczęto wysiedlenia mieszkańców pobliskich terenów. Podzielono je na rewiry. Wólka Złojecka i siedem pobliskich miejscowości zostały przypisane do największej wsi Złojec^[8] w gminie Nielisz.

W grudniu 1942 roku wysiedlono miejscowości należące do gminy Nielisz^[9], w tym Wólkę Złojecką 2 grudnia 1942. Wówczas Czesława i jej matka trafiły do obozu przesiedleńczego w Zamościu, podobnie jak część mieszkańców ich wsi. Dwanaście osób zamieszkałych w Wólce Złojeckiej (w tym trójka dzieci) zostało zamordowanych w obozie zagłady Auschwitz-Birkenau^[7].

Auschwitz-Birkenau

13 grudnia 1942 roku Czesława Kwoka trafiła do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau^[1] razem z matką, Katarzyną Kwoką (numer obozowy: 26946^[5]), pierwszym transportem z obozu przesiedleńczego w Zamościu, w którym znajdowało się 318 kobiet i dziewcząt^[10]. Łącznie z obozu przesiedleńczego w Zamościu na przełomie 1942 i 1943 roku do Auschwitz skierowano trzy transporty więźniów, w których znajdowało się około półtora tysiąca osób, w tym około sto pięćdziesięcioro dzieci^[11][12]. Z uwagi na braki w dokumentacji ich liczba jest trudna do ustalenia. Wedle innych szacunków liczba dzieci, przewiezionych z Zamościa do Auschwitz, mogła wynosić około dwustu^[6].

Czesława Kwoka została zabita zastrzykiem fenolu 12 marca 1943 roku^[12]. Jej świadectwo śmierci zostało wystawione 23 marca 1943 roku^[3].

Katarzyna Kwoka również zginęła w Auschwitz, 18 lutego 1943 roku^[5].

Zdjęcia obozowe Czesławy Kwoki wykonane przez Wilhelma Brassego.

Zdjęcia Czesławy zostały wykonane w obozie koncentracyjnym Auschwitz przez obozowego fotografa Wilhelma Brassego, także więźnia (numer obozowy: 3444)^[13]. Według relacji Brassego bezpośrednio przed ich wykonaniem dziewczyna dla wymuszenia posłuszeństwa była bita pejczem przez jedną z nadzorczyń^[14][15]. W 2005 roku powstał film dokumentalny Portrecista, w reżyserii Ireneusza Dobrowolskiego, który opowiada o Brassem i jego pracy w obozach zagłady (m.in. o wykonanym zdjęciu Czesławy Kwoki)^[16][17].

Z dokumentacji obozowej Czesławy Kwoki wynika, że na jej pasiaku znajdował się czerwony trójkąt, który wedle zasad oznakowania więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych nosili więźniowie polityczni („Schutzhäftlinge”), umieszczeni w Auschwitz na podstawie tak zwanego rozkazu o uwięzieniu ochronnym^[18][19].

Ekspozycja w Muzeum Auschwitz-Birkenau

Ekspozycja w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu.

Fotografie Czesławy znajdują się w ekspozycji stałej „Życie więźniów” w bloku nr 6 w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu^[27].

Projekt „Twarze Auschwitz”

Brazylijska artystka Marina Amaral, specjalizująca się w nakładaniu barw na stare fotografie, pokolorowała komputerowo obozowe fotografie Czesławy Kwoki^[28][19][29] w ramach projektu „Twarze Auschwitz” (ang. „Faces of Auschwitz”)^[30][31].

Jej praca została upowszechniona przez Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, wraz z opisem losów Czesławy, a następnie przedrukowana w licznych artykułach prasowych i internetowych. Zdjęcie w ciągu jednego dnia odnotowało pięć milionów wyświetleń^[28], wkrótce 11 milionów odsłon^[32][33].

Marina Amaral komentowała projekt w słowach^[34][35]:

Marina Amaral pokolorowała również fotografię Katarzyny Kwoki^[36].

Media zagraniczne

Obozowe zdjęcia Czesławy Kwoki publikowała zagraniczna prasa i serwisy internetowe z wielu krajów świata, między innymi: BBC^[37], „Daily Mirror”^[38], serwis theguardian.com^[39], „The Sun”^[40], „The Lily” („Washington Post”)^[41], francuski tygodnik „Le Point”^[42], nowozelandzki serwis NZ Herald^[43], tygodnik „Jewish News”^[44], serwis niemieckiej stacji nadawczej Deutsche Welle^[45], serwis niemieckiej sieci radiowej Mitteldeutscher Rundfunk^[46], rosyjski serwis informacyjny „Live”^[47], rosyjski magazyn „Kulturologia”^[48], rosyjski serwis informacyjny „Moskwa-Baku”^[49], serwis belgijskiego nadawcy RTBF i program telewizyjnym RTBF^[50] i szwajcarski nadawca Radio Télévision Suisse^[51].

Książki

Zdjęcia Czesławy Kwoki znajdują się na okładce książki The Auschwitz Photographer: Based on the true story of Wilhelm Brasse prisoner 3444, napisanej przez dwójkę autorów Luca Crippa i Maurizio Onnis^[52][53].

Gerd Bayer i Oleksandr Kobrynskyy umieścili je w swojej książce Holocaust Cinema in the Twenty-First Century: Images, Memory, and the Ethics of Representation^[54].

Pokolorowana komputerowo fotografia Czesławy znajduje się w książce Trzecia Rzesza w 100 przedmiotach autorstwa Rogera Moorhouse’a^[55].

Malarstwo

Portret Czesławy Kwoki pod tytułem 26947 (numer obozowy) wykonał rosyjski artysta Andriej Szaburow, publikujący prace pod pseudonimem Antarctic Spring^[56][57].

W 2012 roku malarz David Russon namalował obraz Czeslawa Kwoka na podstawie zdjęcia obozowego wykonanego przez Brassego^[58].

Portret Czesławy znajduje się w wydanej w 2012 roku publikacji Painting Czeslawa Kwoka, Honoring Children of the Holocaust, autorstwa Theresy Senato Edwards i Lori Schreiner^[59].

W 2019 roku brytyjski artysta James Earley^[60] namalował obraz olejny Czeslawa Kwoka na podstawie zdjęcia Brassego z napisem „My name is Czeslawa Kwoka”, którego pierwsze trzy słowa układają się w kształt napisu Arbeit macht frei, znajdującego się nad bramą obozową w Auschwitz-Birkenau^[61].

Ponadto portret Czesławy farbą olejną został namalowany w ramach brytyjskiego projektu artystycznego Unbelievable^[62].

Muzyka

W 2020 roku szwedzki zespół DPoint nagrał singiel pod tytułem Because of You, zadedykowany Czesławie oraz innym dziewczętom i kobietom, ofiarom przemocy^[63]. Został zilustrowany portretem Czesławy, stworzonym na podstawie zdjęcia wykonanego przez Brassego^[64].