Czarnuszka
Ilustracja
Czarnuszka polna
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

jaskropodobne

Rząd

jaskrowce

Rodzina

jaskrowate

Rodzaj

czarnuszka

Nazwa systematyczna
Nigella L.
Sp. Pl. 534. 1753
Typ nomenklatoryczny

Nigella arvensis L.[3]

Kwiat czarnuszki damasceńskiej
Czarnuszka wschodnia

Czarnuszka (Nigella L.) – rodzaj roślin jednorocznych z rodziny jaskrowatych, dziko rosnących głównie na obszarach śródziemnomorskich oraz w zachodniej Azji. Należy do niego około 25[4]–26[5] gatunków. W Polsce dziko rośnie jeden gatunek – czarnuszka polna N. arvensis[6]. Rośliny te wyróżniają się silnie podzielonymi liśćmi i mniej lub bardziej zrośniętymi, dętymi mieszkami. Wiele gatunków uprawianych jest jako rośliny ozdobne[7] i przyprawy (aromatyczne nasiona)[4].

Morfologia

Pokrój
Rośliny jednoroczne osiągające do 40 cm wysokości, z wyraźnym korzeniem palowym[7].
Liście
Podwójnie lub potrójne pierzastosieczne o łatkach równowąskich, zwykle nitkowatych[4]. Górne liście wyrastają często tuż pod kwiatem otulając go od dołu[7].
Kwiaty
Pojedyncze lub po kilka w szczytowej części pędu, wzniesione. Działki, których jest zwykle 5, rzadziej od 4 do 8 mają kolor niebieski, rzadziej żółtawy, biały lub zielonkawy. U podstawy zwężone są zwykle w paznokieć. Płatki w liczbie 5–8 są przekształcone w kubkowate i dwuwargowe miodniki. Pręciki są liczne. Zalążnie są górne i mają długie szyjki[7][4].
Owoce
Kilka (5–10) mieszków w różnym stopniu zrośniętych ze sobą[4]. Zawierają czarne nasiona (stąd też nazwa rośliny).

Systematyka

Pozycja według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj z podrodziny Ranunculoideae Arnott, rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae) z rzędu jaskrowców (Ranunculales), należących do kladu dwuliściennych właściwych (eudicots)[2]. Reprezentuje plemię Nigelleae[8]. Dwa pozostałe rodzaje z plemienia (czarnusznik Garidella i Komaroffia) bywają włączane do rodzaju Nigella[8][9].

Wykaz gatunków[5][10][11]
  • Nigella arvensis L. – czarnuszka polna
  • Nigella bucharica Schipcz. – czarnuszka bucharska
  • Nigella carpatha Strid
  • Nigella ciliaris DC.
  • Nigella damascena L. – czarnuszka damasceńska
  • Nigella degenii Vierh.
  • Nigella deserti Boiss.
  • Nigella doerfleri Vierh.
  • Nigella elata Boiss.
  • Nigella fumariifolia Kotschy
  • Nigella gallica Jord.
  • Nigella hispanica L. – czarnuszka hiszpańska
  • Nigella icarica Strid
  • Nigella integrifolia Regel – czarnuszka całolistna
  • Nigella koyuncui Dönmez & Ugurlu
  • Nigella lancifolia Hub.-Mor.
  • Nigella nigellastrum (L.) Willk.
  • Nigella orientalis L. – czarnuszka wschodnia
  • Nigella oxypetala Boiss.
  • Nigella papillosa G.López
  • Nigella sativa L. – czarnuszka siewna
  • Nigella segetalis M.Bieb.
  • Nigella stellaris Boiss.
  • Nigella stricta Strid
  • Nigella turcica Dönmez & Mutlu
  • Nigella unguicularis (Poir.) Spenn.

Zastosowanie

Teodor Tabernaemontanus w wydanej przez siebie w 1588 roku „Nowej kompletnej księdze ziół” podał ponad 150 zastosowań leczniczych czarnuszki. Wymienił stosowanie tego uniwersalnego ziela na dolegliwości żołądka, bóle głowy czy okłady z wywaru na oczy. Czarnuszkę w postaci wywaru podawało się również młodym matkom jako środek mlekopędny oraz regulujący zaburzenia miesiączki. Czarnuszka jest stosowana w przemyśle piekarniczym jako dodatek aromatyczny do pieczywa[12]. W medycynie olej z nasion czarnuszki stosowany jest w preparatach, które wykazują działanie uspokajające, przeciwzapalne, przeciwgrzybiczne oraz wzmacniające układ odpornościowy[13].

Jako ozdobne uprawia się: czarnuszkę wschodnią, całolistną, hiszpańską, damasceńską i bucharską[10][11].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
  2. 1 2 Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-10].
  4. 1 2 3 4 5 Adam Jasiewicz (red.): Flora polski. Tom IV. Warszawa, Kraków: Państwowe Wydawnictwa Naukowe, 1985, s. 19-20. ISBN 83-01-05853-6.
  5. 1 2 Nigella L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-01-25].
  6. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 120, ISBN 978-83-62975-45-7.
  7. 1 2 3 4 Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 50. ISBN 0-333-74890-5.
  8. 1 2 Genus: Nigella. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2013-03-28]. (ang.).
  9. ↑ Nigella. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-03-28]. (ang.).
  10. 1 2 Ludmiła Karpowiczowa (red.), Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 55.
  11. 1 2 Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 129. ISBN 978-83-925110-5-2.
  12. ↑ Irena Gumowska: Ziółka i my. Warszawa: PTTK Kraj, 1983, s. 44-45. ISBN 83-7005-089-1.
  13. ↑ Czarnuszka. znamlek.pl. [dostęp 2015-11-16].
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.