Czarnożyły
wieś
Ilustracja
Kościół św. Bartłomieja
Państwo

 Polska

Województwo

 łódzkie

Powiat

wieluński

Gmina

Czarnożyły

Liczba ludności (2006)

ok. 1300

Strefa numeracyjna

43

Kod pocztowy

98-310[1]

Tablice rejestracyjne

EWI

SIMC

0701412

Położenie na mapie gminy Czarnożyły
Mapa konturowa gminy Czarnożyły, w centrum znajduje się punkt z opisem „Czarnożyły”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Czarnożyły”
Położenie na mapie województwa łódzkiego
Mapa konturowa województwa łódzkiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Czarnożyły”
Położenie na mapie powiatu wieluńskiego
Mapa konturowa powiatu wieluńskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Czarnożyły”
Ziemia51°17′01″N 18°33′43″E/51,283611 18,561944[2]

Czarnożyły – wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie wieluńskim, w gminie Czarnożyły.

Wieś położona przy drodze krajowej nr 45 z Sieradza do Wielunia.

Do 1953 roku miejscowość była siedzibą gminy Wydrzyn. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Czarnożyły, następnie gminy gminy Czarnożyły. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa sieradzkiego.

Części wsi

Integralne części wsi Czarnożyły[3][4]
SIMCNazwaRodzaj
0701429Adamkiczęść wsi
0701435Belcówczęść wsi
0701441Brzezinaczęść wsi
0701458Kresyczęść wsi
0701464Łazowa Drogaczęść wsi
0701470Michałkówczęść wsi
0701487Patrolczęść wsi
0701493Rajczęść wsi
0701501Rząśniaczęść wsi
0701518Zapłocieczęść wsi

Nazwa

Początkowo wieś nazywała się Czarneżołny[5]. Nazwa Czarnożyły dawniej Czarneżołny została zaczerpnięta ze środowiska naturalnego. W języku staropolskim wyraz „żołna” oznacza dzięcioła. Osadę zatem założono w miejscu, gdzie dużo było tych ptaków.

Historia

Drzeworyt z Tygodnika Ilustrowanego przedstawiający XVII wieczny drewniany dwór w Czarnożyłach zbudowany przez rodzinę Strzemieńczyk-Brzostowskich.

Miejscowość historycznie należy do ziemi wieluńskiej. Ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od XV wieku. Wymieniona w dokumentach zapisanym w latach 1411, 1454 w języku łacińskim jako Czarneszolny, Czarnezolny[5].

Wieś wspominały historyczne dokumenty prawne, własnościowe i podatkowe. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1411 kiedy odnotowany został miejscowy kościół. W 1511 arcybiskupstwo pobierało w miejscowości dziesięcinę z 25,5-27,5 łanów kmiecych w wysokości jednego wiardunku oraz po mierze żyta i owsa. W 1518 odnotowano we wsi istnienie 20,5 łana. W 1552 w Czarnożyłach mieszkało 33 kmieci z karczmarzami oraz sołtys posiadający 2 łany. W 1520 miejscowy folwark dostarczał plebanowi dziesięcinę snopową oraz 21 groszy od 2 wolnych kmieci i sołtysa, 4 od karczmarza, a także 2 grosze mesznego. Mieszkańcy płacili również arcybiskupowi po 1 groszu dziesięciny snopowej z ról osiadłych[5].

W XV-XVI wieś należała do Zarembów z Kalinowy, następnie do Mniszków, Leszczyńskich. W 1726 wojewodzina Barbara Leszczyńska z Brzostowskich ufundowała murowany kościół. Od 1774 miejscowość była własnością szlacheckiej rodziny Strzemieńczyków-Brzostowskich, którzy postawili tu w XVII w. staropolski dwór modrzewiowy (zniszczony jeszcze przed I wojną światową). Adam Brzostowski w XVIII w. osadził w Czarnożyłach Litwinów ze Żmudzi. Brzostowscy zasłynęli w okolicy z utworzenia już w XVIII w. szkoły, do której obowiązkowo uczęszczały dzieci chłopskie. Po Brzostowskich Czarnożyły przeszły (po kądzieli) do Załuskich (Helena Brzostowska została żoną Michała Załuskiego, zmarła w 1892[6][7][8][9].

Miejscowość jako Czarnożyły, wieś o milę od Wielunia, nad szosą do Sieradza, leżącą w powiecie wieluńskim, w gminie Wydrzyn wymienia XIX-wieczny Słownik geograficzny Królestwa Polskiego. W 1827 we wsi znajdowało się 120 domów zamieszkanych przez 674 mieszkańców. W 1880 w miejscowości znajdowało się 80 domów, w większości murowanych, zamieszkanych przez 760 mieszkańców. We wsi funkcjonowała szkoła, a także urząd wójta gminy Wydrzyn. Miejscowość liczyła 119 mórg powierzchni, do której przynależało 657 mórg gruntu rolnego i użytkowego[9].

We wrześniu 1939 roku rozpoczęła się 5-letnia okupacja niemiecka. Część wsi została spalona. W czasie kampanii wrześniowej w wyniku ataku lotnictwa w pobliskim lesie zginęło 6 żołnierzy 15 pp „Wilków” wchodzących w skład 28 dywizji piechoty armii Łódź. Nastąpiły aresztowania i wywóz na roboty do Niemiec oraz do obozu zagłady. Na miejscowym cmentarzu znajduje się zbiorowa mogiła żołnierzy. Nad nią wznosi się pomnik ufundowany z inicjatywy ZBoWiD-u przez społeczeństwo gminy w 1959 roku dla uczczenia pamięci mieszkańców gminy ofiar II wojny światowej.

Po wyzwoleniu w 1945 roku nastąpiła powolna odbudowa zniszczeń. Na bazie majątku ziemskiego utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, wznowiły działalność: Gminna Spółdzielnia, Bank Spółdzielczy i Kółko Rolnicze. Nastąpił wzrost budownictwa indywidualnego oraz obiektów użyteczności publicznej.

Zabytki

Dwór w Czarnożyłach.

We wsi stoi barokowy kościół pw. św. Bartłomieja z 1726 r. wystawiony przez Joannę z Brzostowskich, wojewodzinę kaliską. W latach 1912-1916 dobudowano do kościoła kaplicę o charakterze mauzoleum. Wyposażenie kościoła barokowe. Obszar gminy niepozbawiony jest również zabytków zarówno przyrody jak i historii. Na terenie gminy odnaleźć można m.in.

  • Pomniki przyrody – okazy drzew w parku wiejskim w Czarnożyłach
  • Park wiejski z XIX w. o pow. 1,6 ha w Czarnożyłach
  • Kościół parafialny z 1726 r. w Czarnożyłach
  • Kościół parafialny z 1623 r. w Łagiewnikach
  • Kościół parafialny z 1843 r. w Raczynie
  • Dzwonnica z XVIII/XIX w. w Raczynie
  • Młyn i gorzelnia z przełomu XIX i XX w. (zabytki techniki)

Wokół każdego z obiektów zabytkowych istnieje ścisła strefa ochrony konserwatorskiej oraz strefa ochrony archeologicznej. Gmina leży w zasięgu występowania drewnianych kościółków typu wieluńskiego.

Na cmentarzu znajduje się mogiła 6 żołnierzy z 15 pp. „Wilków” z Dęblina poległych 1 września 1939 r.

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa[10] na listę zabytków wpisane są obiekty:

  • kościół parafialny pw. św. Bartłomieja, 1726, 1912-16, nr rej.: 935 z 30.12.1967

Parafia Kościoła rzymskokatolickiego

Rzymskokatolicka parafia w Czarnożyłach istniała już w 1411 roku. W XV wieku kościół w Czarnożyłach ufundowali właściciele wsi. Następny kościół modrzewiowy konsekrował 29 kwietnia 1626 roku biskup Adam Górski. Około 1720 roku był on restaurowany staraniem ks. Aleksego Borkowicza. Budowę obecnego, trzeciego kościoła ukończono w 1726 roku.

Urodzeni w Czarnożyłach

Przypisy

  1. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 172 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  2. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 19356
  3. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
  4. ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  5. 1 2 3 Rosin 1963 ↓.
  6. ↑ Testamenty. teki.bkpan.poznan.pl. [dostęp 2017-08-01].
  7. ↑ Czyrnożyły. czarnozyly.pl. [dostęp 2017-08-01].
  8. ↑ Kronika. Zmarli. „Gazeta Lwowska”. 26, s. 4, 4 lutego 1892.
  9. 1 2 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. I, hasło „Czarnożyły”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1880. s. 763. [dostęp 2020-01-29].
  10. ↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-27)].

Bibliografia

  • Ryszard Rosin: Słownik historyczno-geograficzny ziemi wieluńskiej w średniowieczu, hasło: „Czarnożyły”. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 70-71.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.