Zabory

Zamek Królewski w Sanoku – w okresie zaboru austriackiego siedziba cyrkułu i starostwa powiatu

Cyrkuł sanocki, także obwód sanocki (niem. K. k. Sanoker Kreis) – austriacka jednostka administracyjna, z siedzibą władz cyrkułu w Sanoku.

Historia

Ziemia sanocka znalazła się pod zaborem austriackim po I rozbiorze Polski w roku 1772. Już 14 maja 1772 oddziały przedniej straży preszowskiej pod dowództwem gen. Esterházyego zajęły cały obszar ziemi sanockiej.

Następnie władze austriackie dążąc do ujednolicenia pod względem administracyjnym nowo przyłączonych ziem, przeprowadziły nowy podział. Na mocy ustawy rządowej z dnia 22 marca 1782 przeprowadzono na nowo podział administracyjny całej Galicji. Galicja Wschodnia (na prawo od Sanu i Wisłoka) została podzielona na 18 cyrkułów. Jednostki te były nieco większe niż typowe cyrkuły w całej monarchii habsburskiej.

Cyrkuły galicyjskie były w tym okresie jedynym szczeblem administracji terenowej. Najwyższą władzę w cyrkule sprawował starosta, który podlegał bezpośrednio mianowanemu przez cesarza gebernatorowi Prowincji.

Z końcem XVIII w. notował Ewaryst Andrzej, hr. Kuropatnicki w swym "Opisaniu królestw Galicyi i Lodomeryi": Liski cyrkuł (do Sanoka przeniesiony) (...) Obfituje ten cyrkuł: W pstrągi, woły karmne, lasy, łąki, kamień wapienny i do muru, w sól warzoną; w zboża, osobliwie owies i pszenicę. Droga tu idzie brzegiem samego cyrkułu z Węgier do Lwowa i od Dukli na Rogi do Liska^[1]. Cyrkuł sanocki (wcześniej leski w latach 1772-1782), obejmował wówczas obszar ok. 2500 km², oraz liczył ok. 200 tys. mieszkańców (w 1810 – 208 727^[2]), mieszkających w 10 miasteczkach oraz 434 wsiach. Podział ten przetrwał do końca roku 1852, czyli kolejnej reformy.

W 1853 Sanok odwiedził cesarz Austrii Franciszek Józef I. Najpopularniejsze imiona męskie z metryk rzymskokatolickich z tego okresu to Franciszek i Józef.

Na mocy reformy administracyjnej w 1867 został utworzony powiat sanocki. W latach 60. XIX wieku zlikwidowano cyrkuły (do 1876 istniało 27 cyrkułów i 176 powiatów) i do 28 lutego 1867 zreorganizowano sieć powiatów, których utworzono 74^[3].

Cyrkuł sanocki od południa graniczył z Węgrami, od zachodu z powiatem krośnieńskim, od północy z powiatem brzozowskim i birczańskim, od wschodu z powiatem leskim (liskim)^[4].

Siedzibą urzędu obwodowego w Sanoku był miejscowy zamek^[5].

Obszary cyrkułu

Cyrkuł (obwód) sanocki był podzielony na obszary (wzgl. okręgi, powiaty; niem. Bezirk): Bezirk Lutowiska, Bezirk Bukowsko, Bezirk Ustrzyki, Bezirk Baligród, Bezirk Lisko, Bezirk Dobromil, Bezirk Sanok, Bezirk Rymanów, Bezirk Bircza, Bezirk Dubiecko, Bezirk Brzozów.

Władze

Zwierzchnicy cyrkułu (obwodu)

• vacat (1794)^[6]
• Józef Lueger do 1799^[7]

Urząd określany jako Sanoker Kreisamt, stanowisko jako Kreishauptmann

• Johan Xaver Kajetan Freiherr v. Linker (pierwsza dekada XIX wieku)^{[8][9][10][11][12][7]}
• Ignacy Lachnik (-1812)^[13][14][7]
• Anton Karl Geppert (od ok. 1812 do ok. 1820)^{[15][16][17][18][19][20][21][7]}
• ok. 1820-1822 stanowisko nieobsadzone^[22]
• Joseph Lindemann (od ok. 1822 do 1826)^[23][24][25]
• Jan Jerzy Ostermann (1826-1846)^{[26][27][28][29][30][31][32][33][34][35][36][37][38][39][40][41][42][43][44][45][46][47]}
• Ernest Uherek (od 7 XI 1846 do ok. 1854)^{[48][49][50][51][52][53][54][55][56][57]}

Urząd określany jako Sanoker Kreisbehörde, stanowisko jako Kreisvorsteher

• Karl Proksch (7 III 1854 – 16 IV 1856)^{[58][59][60][61]}
• Apolinar Mauthner (od 1857 do ok. 1860)^{[62][63][64][65][66][67]}
• Maksymilian Siemianowski (1860-1865)^{[68][69][70][71][72][73][57]}

Naczelnicy okręgu sanockiego w ramach cyrkułu sanockiego

Urząd określany jako Bezirk, stanowisko jako Bezirksvorsteher

• Karl Kranzberg (od ok. 1855 do ok. 1865)^{[74][64][65][75][67][76][77][78][79][80][57]}
• Maksymilian Siemianowski (od ok. 1865 do 1867)^[73]

Lekarze obwodowi

• dr Benedikt Riedel (do ok. 1808)^[81][82][83]
• dr Władysław Reisinger (od ok. 1808 do ok. 1823)^{[84][85][86][87][88][89][90][91][92][93][94]}
• dr Joseph Machold (od ok. 1823 do ok. 1831)^{[95][96][97][98][99][100]}
• dr Erasmus Piwocki (od ok. 1831 do ok. 1842)
• dr Kacper Kostecki (1841-1864)
• dr Józef Demetrykiewicz (1864-1867)

Przypisy

Bibliografia

• Tomasz Opas: W czasach zaborów i niewoli. Zagadnienia ustrojowe. W: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 340–342. ISBN 83-86077-57-3.