Cota (roślina)

*Cota*
	; Rumian żółty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	Cota
	Nazwa systematyczna
	Cota J.Gay; Fl. Sicul. Syn. 2(2): 866 (1845)
	Typ nomenklatoryczny
	C. tinctoria (Linnaeus) J. Gay

Rumian austriacki

Rumian wysoki

Cota J.Gay – rodzaj roślin z rodziny astrowatych, często włączany w randze podrodzaju do rodzaju rumian Anthemis. Obejmuje 36 gatunków^[3]. Rośliny te występują niemal w całej Europie i w zachodniej Azji sięgając na wschodzie po Pakistan, Kazachstan i wschodnią Syberię. Najbardziej zróżnicowane gatunkowo są w rejonie Azji Mniejszej^[3]. W Polsce jako gatunek rodzimy rośnie rumian żółty C. tinctoria, a jako przejściowo zawlekane – rumian wysoki C. altissima i rumian austriacki C. austriaca^[5].

Rumian żółty wykorzystywany był jako źródło żółtego barwnika^[6].

Morfologia

Pokrój: Rośliny jednoroczne i byliny osiągające do 90 cm wysokości, często kłączowe lub rozłogowe. Pędy wzniesione lub podnoszące się, zwykle niezbyt mocno rozgałęzione, z reguły mniej lub bardziej owłosione, niezbyt aromatyczne^[7].
Liście: Skrętoległe, ogonkowe lub siedzące. Blaszki zwykle podwójnie, rzadko raz lub trzykrotnie pierzasto podzielone, końcowe odcinki całobrzegie lub piłkowane. Liście zwykle owłosione, rzadziej nagie^[7].
Kwiaty: Zebrane w koszyczki kwiatowe umieszczone pojedynczo na szczytach gałązek, czasem tworzących luźne, baldachogroniaste kwiatostany złożone. Okrywa półkolista do miseczkowatej o średnicy zwykle 10–12 mm, rzadziej mniejsza lub większa (maksymalnie do 20 mm). Listki okrywy trwałe, liczne (ponad 40), ułożone w 3–5 rzędach, trójkątne do lancetowatych, na brzegach i wierzchołku łuskowate. Dno koszyczka zwykle półkulisto wypukłe, z plewinkami wspierającymi kwiaty. Brzeżne kwiaty języczkowate żeńskie lub płonne, zwykle w liczbie od 12 do 21, żółte, rzadko białe lub różowe. Wewnętrzne kwiaty rurkowate w liczbie ponad 80, obupłciowe, żółte, z koroną zwieńczoną 5 trójkątnymi łatkami^[7].
Owoce: Stożkowate do czterokątnych, mniej lub bardziej spłaszczone niełupki, bez lub rzadko z dwoma wydatnymi żebrami lub skrzydełkami^[7].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z podplemienia Anthemidinae, plemienia Anthemideae, podrodziny Asteroideae i rodziny astrowatych Asteraceae^[8]. Bywa włączany w randze podrodzaju do rodzaju rumian Anthemis^[7]. Stanowi grupę siostrzaną względem rodzaju Anthemis w wąskim ujęciu, przy czym cztery gatunki zaliczane wcześniej do rodzaju Anthemis (A. calcarea, A. fruticulosa, A. marschalliana, A. trotzkiana) tworzą z kolei grupę siostrzaną względem pary Anthemis i Cota, w związku z czym zaproponowano ich wyłączenie do rodzaju Archanthemis^[9]. Poza siostrzaną relacją filogenetyczną rodzaj Cota od Anthemis wyróżniany jest na podstawie odmiennej budowy owoców – u Anthemis zawsze walcowatych i wyraźnie żebrowanych^[7].

Wykaz gatunków^[3]

Cota altissima (L.) J.Gay – rumian wysoki
Cota amblyolepis (Eig) Holub
Cota anatolica (Behçet & Almanar) Alv.Fern., Vitales & Firat
Cota antitaurica (Grierson) Holub
Cota austriaca (Jacq.) Sch.Bip. – rumian austriacki
Cota brachmanni Boiss.
Cota brevicuspis (Bornm.) Holub
Cota coelopoda (Boiss.) Boiss.
Cota dalmatica (Scheele) Oberpr. & Greuter
Cota dipsacea (Bornm.) Oberpr. & Greuter
Cota dubia (Steven) Holub
Cota fulvida (Grierson) Holub
Cota halophila (Boiss. & Balansa) Oberpr. & Greuter
Cota hamzaoglui Özbek & Vural
Cota jailensis (Zefir.) Holub
Cota latealata (Hub.-Mor.) Alv.Fern. & Vitales
Cota linczevskyi (Fed.) Lo Presti & Oberpr.
Cota lyonnetioides Boiss. & Kotschy
Cota macrantha (Heuff.) Holub
Cota macroglossa (Sommier & Levier) Lo Presti & Oberpr.
Cota mazandaranica (Iranshahr) Lo Presti & Oberpr.
Cota melanoloma (Trautv.) Holub
Cota monantha (Willd.) Oberpr. & Greuter
Cota nigellifolia (Boiss.) Alv.Fern. & Vitales
Cota × ochroleuca (Celak.f.) Holub
Cota oretana (Carretero) Oberpr. & Greuter
Cota oxylepis Boiss.
Cota palaestina Kotschy – rumian palestyński
Cota pestalozzae Boiss.
Cota rayatensis (Eig) Holub
Cota saguramica (Sosn.) Lo Presti & Oberpr.
Cota samuelssonii (Rech.f.) Oberpr. & Greuter
Cota segetalis (Ten.) Holub
Cota talyschensis (Fed.) Lo Presti & Oberpr.
Cota tinctoria (L.) J.Gay – rumian żółty
Cota triumfetti (L.) J.Gay
Cota wiedemanniana (Fisch. & C.A.Mey.) Holub

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
1 2 3 4 Cota J. Gay. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-12].
↑ Cota J. Gay. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-05-12].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 33, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 241, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
1 2 3 4 5 6 Linda E. Watson: Cota J. Gay. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-12].
↑ Genus Cota J. Gay. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-12].
↑ Rosa Maria Lo Presti, Stephanie Oppolzer, Christoph Oberprieler. A molecular phylogeny and a revised classification of the Mediterranean genus Anthemis s.l. (Compositae, Anthemideae) based on three molecular markers and micromorphological characters. „Taxon”. 59, 5, s. 1441-1456, 2010. DOI: 10.1002/tax.595010.

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[powo-3] 1 2 3 4 Cota J. Gay. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-12].

[ing-4] Cota J. Gay. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-05-12].

[checklist-5] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 33, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[mabb-6] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 241, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[america-7] 1 2 3 4 5 6 Linda E. Watson: Cota J. Gay. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-12].

[grin-8] Genus Cota J. Gay. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-12].

[9] Rosa Maria Lo Presti, Stephanie Oppolzer, Christoph Oberprieler. A molecular phylogeny and a revised classification of the Mediterranean genus Anthemis s.l. (Compositae, Anthemideae) based on three molecular markers and micromorphological characters. „Taxon”. 59, 5, s. 1441-1456, 2010. DOI: 10.1002/tax.595010.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]