 nr rej. 211 z dnia 26.11.1985 | |
 Zabytkowa brama cmentarna (1879) | |
| Nazwa pełna |
Zespół cmentarny w Łomży |
|---|---|
| Państwo | |
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Mikołaja Kopernika |
| Wyznanie |
rzymskokatolickie, ewangelicko-augsburskie i prawosławne |
| Powierzchnia cmentarza |
6,6 ha |
| Data otwarcia |
1801 |
Położenie na mapie Łomży .png.webp) | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
 53°10′23″N 22°04′29″E/53,173056 22,074722 | |
Zespół cmentarny w Łomży. W 1801 poza ówczesnymi granicami Łomży został wytyczony teren przeznaczony dla nowego cmentarza rzymskokatolickiego. W latach trzydziestych XIX wieku dołączono obok wydzielony teren dla cmentarza ewangelickiego, a w początkach lat sześćdziesiątych także dla cmentarza prawosławnego. Granice rozdzielające te trzy nekropolie ulegały zmianom i w końcu uległy niemal całkowitemu zatarciu. Dziś te nekropolie tworzą tzw. zespół cmentarzy wyznaniowych i komunalnych. Zespół cmentarny jest jedną z najstarszych nekropolii w Polsce. Co roku poszczególne nagrobki są remontowane. Na XIX-wiecznym cmentarzu łomżyńskim znajduje się ponad 560 zabytkowych nagrobków zróżnicowanych pod względem stylowym, artystycznym i materiałowym. Zachowały się grobowce i nagrobki w stylu klasycystycznym, neoklasycystycznym, neogotyckim, eklektycznym, niektóre z elementami neorenesansowymi.
Łomżyńska nekropolia została wpisana do rejestru zabytków decyzją z dnia 26 listopada 1985 wydaną przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łomży, pod numerem rejestru 211.
Obiekty zabytkowe na terenie cmentarza Katedralnego
Dom Grabarza – dom przedpogrzebowy z 1853. Zbudowany według projektu budowniczego powiatowego, Teodora Bogumiła Seyfrieda[1]. Wpisany do rejestru zabytków pod numerem A-285 z 14 maja 1987[2].
Kaplica Śmiarowskich – kaplica grobowa rodziny Śmiarowskich. Wybudowana w 1838 przez Mateusza Śmiarowskiego, kaplica poświęcona jego zmarłej żonie Wincencie Ludwice i jej dzieciom. Rok później przekazana parafii i miastu jako kaplica cmentarna, w miejsce starej zniszczonej drewnianej kaplicy pw. Świętego Rocha[3]. Wpisana do rejestru zabytków pod numerem A-282 z 19 marca 1987[2].
Dzwonnica – murowana dzwonnica wzniesiona w 1886 w pobliżu Kaplicy Śmiarowskich. Figuruje w rejestrze zabytków[2].
Kaplica ewangelicka – dawna kaplica ewangelicka zbudowana w 1844. Budynek murowany. Figuruje w rejestrze zabytków[2].
Kaplica prawosławna – kaplica pw. Grobu Pańskiego. Wybudowana w 1906. Styl neoklasycystyczny. Wpisana do rejestru zabytków[2].
Ogrodzenie z bramami – w skład ogrodzenia wchodzą m.in. dwie trójdzielne bramy główne z 1879: neoromańska brama główna prowadząca do dawnego cmentarza ewangelickiego oraz neogotycka brama główna prowadząca na cmentarz rzymskokatolicki. Ogrodzenie cmentarza wraz z bramami figuruje w rejestrze zabytków[2].
Znani i zasłużeni
Na cmentarzu spoczywają ludzie zasłużeni, m.in.
- Feliks Bernatowicz (1786-1836) – pisarz, autor powieści „Pojata, córka Lezdejki”;
- Jakub Waga (1800-1872) – przyrodnik i botanik, autor „Flory Polskiej”;
- Mikołaj Grekowski (1806-1885) – pierwszy tancerz i pedagog baletu Warszawskich Teatrów Rządowych i Teatru Wielkiego w Warszawie;
- Alfons Budziński (zm. 23 października 1885 w wieku 63 lat[4]) – lekarz weterynarii, archeolog i badacz Mazowsza;
- Klemens Szczawiński (zm. 1877) – pierwszy prezydent Łomży po uzyskaniu przez nią statusu stolicy guberni;
- Marian Śmiarowski (1842-1907) – adwokat przysięgły, założyciel wielu instytucji społecznych i dobroczynnych w Łomży;
- Jerzy Wit Majewski (1826-1909) – artysta, malarz, rzeźbiarz, działacz kulturalny;
- Leon Kaliwoda (1897-1918) – działacz POW, harcerz;
- Jerzy Sawa-Sawicki (1886-1922) – działacz socjalistyczny i niepodległościowy, żołnierz I Brygady Legionów Polskich, podpułkownik piechoty Wojska Polskiego;
- Bernard Dembek (1878-1937) – duchowny rzymskokatolicki, biskup pomocniczy łomżyński w latach 1930–1937;
- Czesław Rydzewski (1893-1951) – duchowny rzymskokatolicki, biskup pomocniczy łomżyński w latach 1947–1951;
- Aleksander Mościcki (1898-1980) – duchowny rzymskokatolicki, biskup pomocniczy łomżyński w latach 1952–1980;
- Ryszard Bender (1932-2016) – historyk, profesor nauk humanistycznych, wykładowca Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, publicysta i polityk, poseł na Sejm PRL VII i IX kadencji, senator II, VI i VII kadencji[5];
- Antoni Tomkiewicz (1944-2022) – polski duchowny rzymskokatolicki, nauczyciel akademicki, wykładowca na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, współzałożyciel Międzynarodowego Towarzystwa Familiologicznego, współzałożyciel Międzynarodowego Towarzystwa Analizy Transakcyjnej.
Poza nielicznymi wyjątkami nie chowa się już na nim zmarłych. Obecnie w Łomży dokonuje się pochówku na nowym cmentarzu położonym w południowej części miasta przy ulicy Przykoszarowej.
Przypisy
- ↑ Cmentarz w Łomży. [dostęp 2014-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-14)].
- 1 2 3 4 5 6 Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych, stan na 2014-03-31.
- ↑ prof. Adam Dobroński. Cmentarny Mezalians. „Kontakty”, s. 6, 1993. Wydawnictwo „Kontakty” Sp. z o.o..
- ↑ Alfons Budziński – człowiek z pasją. historialomzy.pl.
- ↑ Ostatnia droga prof. Ryszarda Bendera [FOTO/AUDIO] – Lomzynskie24.pl [online], archive.fo, 5 marca 2016 [dostęp 2021-06-24].
Bibliografia
- Z kształtów cienia. Dwieście lat łomżyńskiego cmentarza, Łomża: Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, 2001, ISBN 83-912037-3-5, OCLC 749466655.
- Ewa Szerszeń: Zabytkowe cmentarze – woj. łomżyńskie. Warszawa: Fundacja Ochrony Zabytków, 1991. ISBN 83-85490-03-5.
.jpg.webp)
