Ciemiężyca
Ilustracja
Ciemiężyca biała
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

liliowce

Rodzina

melantkowate

Rodzaj

ciemiężyca

Nazwa systematyczna
Veratrum L.
Sp. Pl. 1044. 1753
Typ nomenklatoryczny

Veratrum album L.[3]

Kwiaty ciemiężycy białej
Kwiatostan ciemiężycy czarnej

Ciemiężyca, ciemierzyca[4] (Veratrum) – rodzaj bylin z rodziny melantkowatych. Obejmuje ok. 25[5] do 50[6] gatunków. Duży rozrzut tej liczby wynika z włączania tu lub wyłączania w osobny rodzaj gatunków z rodzaju melantek Melanthium oraz różnego ujmowania taksonomicznego trzech euroazjatyckich kompleksów gatunków (V. album, V. nigrum i V. maackii) oraz jednego północnoamerykańskiego (V. viride)[7]. Rośliny te występują w strefie umiarkowanej półkuli północnej[5][8], na południu sięgając północnego Meksyku oraz Tajlandii i Mjanmy[5]. W Polsce rosną trzy gatunki: ciemiężyca biała V. album, czarna V. nigrum i zielona V. lobelianum[4].

Z powodu zawartości alkaloidów liczne gatunki ciemiężyc są trujące dla ludzi i zwierząt, niektóre jednak wykorzystywane są leczniczo[7] – V. californicum ma działanie antykoncepcyjne, V. viride stosowany jest przy nadciśnieniu[6]. Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne[6].

Morfologia

Pokrój
Długowieczne rośliny z tęgim, pionowym kłączem i bulwami. Korzenie są tęgie i kurczliwe. Łodyga jest dęta, prosta, wzniesiona[7].
Liście
Skrętoległe, pojedyncze, wąskie lub szerokie, często z blaszką fałdowaną, u nasady zwężoną w rurkowate pochwy liściowe[7].
Kwiaty
Zebrane w złożone grona i wiechy szczytowe. Kwiatostany są owłosione, z przysadkami. Kwiaty obupłciowe w dolnej części kwiatostanów, jednopłciowe (męskie) w górnej. Okwiat kółkowy lub dzwonkowaty z 6 trwałymi, wzniesionymi lub rozpostartymi listkami, zwykle białymi, żółtymi lub fioletowymi, całobrzegimi lub wcinanymi na brzegu. Hypancjum przyrośnięte do częściowo dolnej lub górnej, trójkomorowej zalążni. Pręcików jest 6 o wolnych, cienkich nitkach. Pylniki jednokomorowe, sercowato-nerkowate[7].
Owoce
Trójdzielne torebki z trwałą szyjką słupka, otwierające się przegrodowo. Nasiona elipsoidalne i wrzosowate, spłaszczone i u większości gatunków szeroko oskrzydlone[7].

Systematyka

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jeden z kilku rodzajów wchodzący w skład podrodziny Melianthieae stanowiącej klad bazalny w obrębie rodziny melantkowatych (Melanthiaceae), która włączana jest do rzędu liliowców (Liliales) w obrębie jednoliściennych[2].

Wykaz gatunków[5]
  • Veratrum albiflorum Tolm.
  • Veratrum album L. – ciemiężyca biała, ciemierzyca biała
  • Veratrum anticleoides (Trautv. & C.A.Mey.) Takeda & Miyake
  • Veratrum californicum Durand
  • Veratrum dahuricum (Turcz.) O.Loes.
  • Veratrum dolichopetalum O.Loes.
  • Veratrum fimbriatum A.Gray
  • Veratrum formosanum O.Loes.
  • Veratrum grandiflorum (Maxim. ex Miq.) O.Loes.
  • Veratrum insolitum Jeps.
  • Veratrum lobelianum Bernh. – ciemiężyca zielona, ciemierzyca zielona
  • Veratrum longebracteatum Takeda
  • Veratrum maackii Regel
  • Veratrum maximum (Nakai) M.N.Tamura & N.S.Lee
  • Veratrum mengtzeanum O.Loes.
  • Veratrum micranthum F.T.Wang & Tang
  • Veratrum nigrum L. – ciemiężyca czarna, ciemierzyca czarna
  • Veratrum oblongum O.Loes.
  • Veratrum oxysepalum Turcz.
  • Veratrum schindleri O.Loes.
  • Veratrum shanense W.W.Sm.
  • Veratrum stamineum Maxim.
  • Veratrum taliense O.Loes.
  • Veratrum × tonussii Poldini
  • Veratrum versicolor Nakai
  • Veratrum viride Aiton

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. 1 2 Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-20] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-04-25].
  4. 1 2 Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 199, ISBN 978-83-62975-45-7.
  5. 1 2 3 4 Veratrum L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-06-08].
  6. 1 2 3 David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 961, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. 1 2 3 4 5 6 Dale W. McNeal jr., Aaron D. Shaw, Veratrum Linnaeus, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-06-08].
  8. ↑ Chen Xinqi, Hiroshi Takahashi, Veratrum Linnaeus, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2023-06-08].
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.