 1934 | |
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
2 sierpnia 1885 |
| Data i miejsce śmierci |
28 lutego 1967 |
| Zawód, zajęcie |
etnolog |
| Profesor zwyczajny docent doktor habilitowany nauk filozoficznych | |
| Specjalność: etnografia, etnologia, językoznawstwo, muzeologia | |
| Alma Mater | |
| Habilitacja |
1922 – etnologia |
| Profesura |
25 stycznia 1934 |
| Polska Akademia Umiejętności | |
| Status |
członek rzeczywisty |
| Nauczyciel akademicki | |
| Uniwersytet | |
| Zakład |
Etnografii i Etnologii |
| Stanowisko |
profesor zwyczajny |
| Okres zatrudn. |
1924–1934 |
| Uniwersytet | |
| Katedra | |
| Stanowisko |
profesor zwyczajny |
| Okres zatrudn. |
1934–1939 |
| Biuro |
Studiów Bliskiego i Środkowego Wschodu w Jerozolimie |
| Okres zatrudn. |
1941–1945 |
| Instytut | |
| Okres spraw. |
1945–1947 |
| Poprzednik |
S. Swianiewicz |
| rektor | |
| Uniwersytet | |
| Okres spraw. |
1958–28 lutego 1967 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
 _BAR.svg.png.webp){kind=small} | |
.svg.png.webp){kind=small}
| Data i miejsce urodzenia |
2 sierpnia 1885 |
|---|---|
| Data śmierci |
28 lutego 1967 |
| Małżonka premiera Rzeczypospolitej Polskiej | |
| Okres |
od 10 maja 1933 |
| Małżonek | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
Cezaria Anna Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa, ps. Cyprian Dobrzyński (ur. 2 sierpnia 1885 w Dorpacie[1], zm. 28 lutego 1967 w Londynie) – polska etnolog, pierwsza polska przedstawicielka fenomenologii w badaniach nad kulturą ludową, pierwsza rektor w historii polskiej akademii[2]. Żona premiera II RP Janusza Jędrzejewicza.
Życie prywatne
Dzieciństwo spędziła w Dorpacie (dzisiejsze Tartu), który był ówcześnie ważnym ośrodkiem naukowym. Jej ojcem był językoznawca Jan Niecisław Baudouin de Courtenay (prowadził na dorpackim uniwersytecie Katedrę Gramatyki Porównawczej), a matką Romualda z Bagnickich[3].
Edukację w szkole rozpoczęła dopiero w wieku 13 lat, gdy wraz z rodziną przeprowadziła się do Krakowa. W tym okresie rozpoczęła się jej przyjaźń z Anielą Gruszecką. Wskutek intryg na Uniwersytecie Jagiellońskim powstałych wokół osoby jej ojca przeprowadziła się z rodziną do Petersburga, gdzie kontynuowała naukę w gimnazjum. W Petersburgu rozpoczęła studia na Wyższych Kursach Żeńskich, a następnie na Wydziale Historyczno-Filologicznym Uniwersytetu Petersburskiego[1], gdzie na fali liberalizacji po rewolucji 1905 roku kobiety mogły studiować w charakterze „wolnego słuchacza”.
W 1910 r. w Krakowie poślubiła ucznia swego ojca Maxa Vasmera, slawistę, późniejszego następcę Aleksandra Brücknera na katedrze slawistyki i etnologii na Uniwersytecie Berlińskim. Małżeństwo to rozpadło się po trzech latach.
Od 1916 roku była żoną Stefana Ehrenkreutza, profesora prawa i senatora II RP, z którym miała trójkę dzieci – zmarłą tragicznie córkę Krystynę (1917–1927) oraz synów: Tadeusza (1919–1976), żołnierza Armii Krajowej na Wileńszczyźnie i Andrzeja (1921–2008), historyka-orientalistę – profesora na Uniwersytecie Michigan w Ann Arbor (USA), a potem współtwórcę Australijskiego Instytutu do Spraw Polskich[4]. W 1933 roku rozwiodła się i poślubiła prezesa Rady Ministrów RP Janusza Jędrzejewicza. Po wybuchu wojny ewakuowała się z rodziną do Lwowa, następnie do Kosowa, Rumunii, Bukaresztu, by ostatecznie znaleźć się w Palestynie. W 1947 roku wraz z rodziną ewakuowana została do Wielkiej Brytanii. Cztery lata później zmarł jej mąż, ona zaś zaangażowała się w rozwój nauki oraz w umacnianie środowiska akademickiego na obczyźnie.
Praca zawodowa
W latach 1927–1935 była profesorem etnografii i etnologii na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, a 1935–1939 na Uniwersytecie Warszawskim. Kierowniczka sekcji etnologicznej Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej. Była jedną z współzałożycielek Polskiego Instytutu Naukowego w Jerozolimie. W 1911 jako jedna z pierwszych kobiet uzyskała dyplom I stopnia Petersburskiego Cesarskiego Uniwersytetu na podstawie rozprawy pt. „Język modlitewnika maryjnego, wieku XVI wydanego przez prof. Ptaszyckiego”, napisanej pod kierunkiem prof. Tadeusza Zielińskiego. W czasie studiów powołała do życia (wraz z Zofią Sadowską, Stanisławą Adamowiczową i Kazimierą Iłłakowiczówną) Stowarzyszenie Polek „Spójnia”, skupiające kobiety studiujące na uczelniach petersburskich. W okresie petersburskim przygotowała dwie prace lingwistyczne: „Ałbanja i Ałbańcy” oraz „Kamień Latyr i Gorod Ałtyr”.
W kolejnych latach powróciła do Królestwa, gdzie pracowała w żeńskich prywatnych gimnazjach warszawskich: Sabiny Tegazzo-Chmielewskiej, Zofii Sierpińskiej i Marii Tołwińskiej. W 1922 roku uzyskała habilitację na Uniwersytecie Warszawskim na podstawie rozprawy „Św. Cecylia – przyczynek do genezy apokryfów” (publ. w 1922 roku w czasopiśmie „Lud”).
W latach 1924–1927 jako docent na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie prowadziła wykłady z etnografii i etnologii, a także ogromnie istotne dla niej badania terenowe, włączające studentów[5]. W tym samym czasie prowadziła również lekcje w Państwowym Gimnazjum Żeńskim jako etatowa nauczycielka. W 1929 mianowana została profesorem nadzwyczajnym etnologii i etnografii na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Stefana Batorego. Na bazie swoich badań nad kulturą ludową Wileńszczyzny założyła przy uniwersytecie Muzeum Etnograficzne, tworząc pierwszą kolekcję wokół tkanin ludowych zebranych na wystawę w 1925 r.[5] Opublikowała w tym czasie następujące prace: „Wskazówki dla zbierających przedmioty dla Muzeum Etnograficznego Uniwersytetu Stefana Batorego”, „Obrzędy weselne ludu polskiego jako forma dramatyczna”, „Zwyczaje weselne ludu polskiego”. W 1933 roku powzięto uchwałę o powołaniu Katedry Etnografii Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim, na jej kierownika wyznaczono Cezarię de Baudouin de Courtenay. Rok później (1934) mianowana została profesorem zwyczajnym[5]. W 1936 roku opublikowała: „Dwie kultury, dwie nauki” oraz „Folk Dances and Wedding Customs”. Udzielała się w Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet, a w 1937 roku podpisała protest w sprawie „getta ławkowego”.
W czasie pobytu w Palestynie zatrudniona była w Biurze Studiów Bliskiego i Środkowego Wschodu, mającego być podstawą do odbudowy orientalistyki w powojennej Polsce. W tym czasie napisała następujące rozprawy: „Święty Jerzy patronem harcerstwa”, „Kalendarz świętojerski lub zbadany w Bazylice św. Grobu w Jerozolimie”, „Święty Jerzy – studium kulturologiczne”, „Antonina Czarniecka, pątniczka z Zamojszczyzny”, „Huculski Bereza i rumuńska Brezeia na tle zwyczajów Bożego Narodzenia”.
W Londynie (po 1947 roku) była współzałożycielką Polskiej Rady Naukowej na Obczyźnie (powstałej w 1948 roku), która dwa lata później przekształciła się w Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie. Często udzielała się na posiedzeniach naukowych Rady, jej referaty opublikowane zostały na łamach „Rocznika Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie”. Należała także do Zrzeszenia Profesorów i Docentów Polskich Szkół Akademickich na Obczyźnie (od 1948) oraz do grona naukowców związanych z Polskim Uniwersytetem na Obczyźnie (PUNO). W roku 1958 wybrana została na rektora tej uczelni. Była członkinią Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu oraz Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland.
Została pochowana z mężem na cmentarzu Beckenham Cemetery (E1 22268)[6]. Jej symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 21-4-4,5)[7].
Publikacje
Książki
- Święta Cecylia. Przyczynek do genezy apokryfów (1922).
- Ze studiów nad obrzędami weselnymi ludu polskiego (część 1, 1929).
- Łańcuch tradycji. Teksty wybrane (2005). ISBN 83-235-0110-6.
Artykuły
- 1923 Materiał naukowy i przedmiot etnologii, „Lud”, t. 22, s. 26–32.
- 1933 Zakład Etnologii Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie i jego zadania, „Balticoslavica”, t. 1, s. 75–98.
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 października 1929)[8][9]
- Złoty Krzyż Zasługi (15 marca 1939)[10]
Upamiętnienie
Jest jedną z bohaterek wystawy „Etnografki, antropolożki, profesorki” w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie (2022–2023)[11]. Jej teksty opublikowano w książce Żywe ogniwa. Wybór tekstów polskich etnografek (1888–1939)[12]. Wydawcą jest Państwowy Instytut Wydawniczy i Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów.
Przypisy
- 1 2 Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 30.
- ↑ Zofia Sokolewicz, Cezaria Anna Baudouin de Courtenay–Vasmer–Ehrenkreutz–Jędrzejewiczowa 1885–1967, [w:] Piotr Salwa, Andrzej Kajetan Wróblewski (red.), Portrety Uczonych. Profesorowie Uniwersytetu Warszawskiego 1915−1945, A−Ł, Monumenta Universitatis Varsoviensis, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s.72–80, ISBN 978-83-235-2142-6.
- ↑ D. Zamojska, Cezaria Baudouin de Courtenay‑Ehrenkreutz‑Jędrzejewiczowa, [w:] Anna Żarnowska, Andrzej Szwarc (red.), Kobieta i społeczeństwo na ziemiach polskich w XIX w, t. t.4, 1995, s.157, ISBN 978-83-85490-43-2.
- ↑ Polski Petersburg [online], www.polskipetersburg.pl [dostęp 2021-09-12].
- 1 2 3 Dorota Zamojska, Cezaria Anna Baudouin de Courtenay-Vasmer-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa (1885–1967), „Nauka i Szkolnictwo Wyższe” (2/38), 2011, s.15–25, ISSN 1231-0298.
- ↑ Opracowanie stanu zachowania grobów rządowych w Wielkiej Brytanii [online], Fundacja "Pomoc Polakom na Wschodzie" im. Jana Olszewskiego [dostęp 2023-04-18] (pol.).
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: NAŁĘCZ MAŁACHOWSCY, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-03-10].
- ↑ M.P. z 1929 r. nr 247, poz. 578 „za zasługi na polu pracy niepodległościowej, naukowej i społecznej”.
- ↑ Dalszy ciąg uroczystości wileńskich. Przemówienia i gratulacje. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 235 z 12 października 1929.
- ↑ M.P. z 1939 r. nr 65, poz. 130 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
- ↑ „Etnografki, antropolożki, profesorki” w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie [online], SZUM, 24 października 2022 [dostęp 2023-06-18] (pol.).
- ↑ Żywe ogniwa - - Państwowy Instytut Wydawniczy [online], piw.pl [dostęp 2023-06-18].
Bibliografia
- Draus J., Życie i działalność Cezarii Baudouin de Courtenay-Jędrzejowiczowej (1885–1967), [w:] Losy Polek żyjących na obczyźnie i ich wkład w kulturę i naukę świata. Historia i współczesność, pod red. Agaty i Zbigniewa Judyckich, Wydawnictwo Czelej, Lublin 1999.
- Zadrożyńska A., Zamojska D., Cezaria Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa, [w:] Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, t. 1., red. E. Fryś-Pietraszakowa, A. Kowalska-Lewicka, A. Spiss, PTL, Wrocław – Kraków 2002, s. 3–7.