Castrum Romanum (łacina), częściej w gramatycznej liczbie mnogiej: castra Romana (obóz rzymski) lub castra Romanorum (obóz Rzymian) – warowny obóz rzymski wznoszony przez legionistów według ściśle określonego planu, przeważnie na wzniesieniu w pobliżu wody i lasu, na terenie umożliwiającym szybkie rozwinięcie szyków[1]; kwadratowy lub prostokątny, otoczony zawsze fosą i wałem (agger)[2], często też murem lub palisadą (vallum), z czterema bramami.
Nad budową oraz stanem urządzeń obozowych czuwał prefekt obozu (praefectus castrorum). Wewnątrz budowano plac (forum) oraz ulice, przy których stawiano namioty legionistów. Przy forum znajdował się ołtarz ofiarny, mównica oraz namioty dowódcy i oficerów. Opis budowy znamy dzięki zachowanemu dziełu Witruwiusza O architekturze ksiąg dziesięć (De architectura). Zob. także: Polibiusz, Dzieje, ks. VI, 27-34.
Typy obozów[1][3]
Castra aestiva – obóz marszowy, zakładany na czas każdego noclegu w czasie kampanii letniej, otoczony rowem, wałem ziemnym oraz palisadą budowaną z drewnianych, zaostrzonych z obu końców pali, przynoszonych przez legionistów z poprzedniego obozu jako część ekwipunku, zwanych pilum muralis[4][5]. Wszystkie konstrukcje były palone lub rozbierane w momencie opuszczania obozu przez legionistów[6]. Obozy marszowe było wznoszone w 3 do 6 godzin, czasem zamiast bram pozostawiano przerwy w palisadzie[7].
Castra navalia – obóz budowany nad brzegiem dla osłony okrętów wyciągniętych na ląd.
Castra hiberna – obóz zakładany na okres zimy, otoczony drewnianymi i ziemnymi konstrukcjami obronnymi. Posiadał bramy oraz wieże strażnicze. Namioty zabezpieczano przed zimnem i opadami skórą oraz słomą lub zastępowano drewnianymi barakami[8].
Castra stativa – stały obóz zakładany w miejscach strategicznych, silnie obwarowany, z murowanymi konstrukcjami obronnymi. W zależności od wielkości posiadał urządzenia typowe dla miast: valetudinaria lub lazarety, magazyny, stajnie, sklepy, a nawet termy.
Na granicach imperium rzymskiego sieć obozów, mniejszych twierdz (castelli) i wież obserwacyjnych połączonych drogami rzymskimi[9] tworzyła systemy obronne zwane limesami.
Przy tego typu obozach powstawały osiedla canabae, które często przeradzały się stopniowo w miasta[10]. Pozostałości po castra Romana dały początek Kolonii, Wiedniowi, Paryżowi, Reims. Również nazwy niektórych brytyjskich miast świadczą o tym, że powstały na miejscu rzymskich obozów warownych (Chester, Chichester, Gloucester, Manchester).
Zobacz też
Przypisy
- 1 2 Tomasus Crassus, Portal Aquilae: Warowny obóz rzymski. 2001. [dostęp 2009-05-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-14)].
- ↑ Część II, 1. Społeczeństwo rzymskie III w. p.n.e., Armia rzymska. W: Maria Jaczynowska: Historia starożytnego Rzymu. Wyd. 5. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 77. ISBN 83-01-00268-9. Cytat: Miejsce na obóz, choćby tylko stacjnowano w nim jedną noc, było otaczane fosą i wałem, wejście wiodło przez 4 bramy. Te obwarowania wykluczały jakikolwiek niespodziewany atak ze strony nieprzyjaciela. Centrum obozu stanowił namiot wodza praetorium, wszystkie oddziały były rozmieszczane według ściśle określonego planu..
- ↑ Portal wiedzy, onet.pl WIEM: Castra [dostęp 2009-05-15].
- ↑ Cosiek, Imperium Romanum: Pilum Muralis. 2006-10-14. [dostęp 2009-05-12].
- ↑ Portal: Historyczne bitwy: Uzbrojenie legionów, patrz: Wyposażenie dodatkowe. Cytat: Każdy żołnierz nosił ze sobą po dwa regulaminowe paliki do palisady.
- ↑ Wojciech Bogdański: Obóz legionów rzymskich. 2006-10-14. [dostęp 2009-05-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-13)]. Cytat: Ścięte drzewa wykorzystywano na bramy i wieże strażnicze, które po skonstruowaniu na miejscu ustawiano na każdym z czterech wałów (wszystkie miały następnego dnia spłonąć, gdy armia wyruszy w drogę).
- ↑ Cosiek, Imperium Romanum: Obóz rzymski. 2006-10-14. [dostęp 2009-05-12].
- ↑ Pro Antica: Legion w czasie pokoju i wojny [dostęp 2009-05-15].
- ↑ limes, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2009-05-15].
- ↑ Portal wiedzy, onet.pl WIEM: Canabae legionis [dostęp 2009-05-15].