„Wypchany Buszmen” – rysunek Francesca Dardera w broszurze towarzyszącej światowej wystawie w Barcelonie w roku 1888

Buszmen z Banyoles (katal. Negre de Banyoles) – spreparowane techniką taksydermii ciało afrykańskiego Buszmena, wystawione w 1916 jako eksponat muzealny w „Muzeum Dardera”[1] w katalońskim mieście Banyoles, w Hiszpanii znane jako el Negro de Banyoles[2], zaś w krajach afrykańskich jako El Negro[3]. W latach 90. XX wieku wystawianie spreparowanego ciała Buszmena stało się przedmiotem rozgłosu prasowego, pogłębionych badań antropologicznych oraz sporów politycznych, po których szczątki Buszmena ostatecznie (2000) zostały pochowane w Gaborone – stolicy Botswany[4].

Śmierć i mumifikacja

Mierzący 130 cm[3] Buszmen zmarł około 1830 na terenie ówczesnej Kolonii Przylądkowej w wieku około 27 lat, najprawdopodobniej w wyniku choroby płuc[4]. Jego ciało zostało wykradzione z grobu i spreparowane przez braci Jules’a i Edouarda Verreaux – Francuzów zajmujących się badaniami przyrodniczymi i wypychaniem zwierząt[3][4][5]. W prasie ich czyn nazwano bohaterskim[6]. Według późniejszych badań preparat stanowiła skóra z niewielką ilością zmumifikowanej tkanki mięśniowej, z oryginalną czaszką oraz kośćmi nóg i rąk. Pozostałe części spreparowanego Buszmena były wykonane m.in. z metalowych prętów, drutu i siana[3].

Lata we Francji

Zmumifikowane ciało zostało wysłane do Paryża, gdzie rodzina Verreaux prowadziła sklep Maison Verreaux[3] handlujący wypchanymi zwierzętami i zaopatrujący muzea. W Paryżu Buszmen, „wyglądający jak żywy”, został po raz pierwszy pokazany na wystawie w 1831[4] zorganizowane przez barona Benjamina Delesserta[7]. Ekwipunek Buszmena składał się m.in. z przepaski na biodra, dzidy i pióropusza. Skóra Buszmena została zabarwiona na czarno pastą do butów[4]. Prawdopodobnie miał trafić do Muzeum Historii Naturalnej, którym zarządzał Georges Cuvier, ale dyrektor nie wykazał zainteresowania[7]. Po śmierci Edouarda Verreaux w 1868 Jules wyprzedawał zgromadzone eksponaty, w wyniku czego Buszmen trafił w ręce katalońskiego przyrodnika Francesca Dardera i Llimony[4].

Lata w Hiszpanii

Darder wystawił Buszmena w 1888 na światowej wystawie w Barcelonie[4][8]. Założono mu spódniczkę, by był bardziej „skromny” zgodnie z opinią katolickich decydentów[6]. Umierając w 1918, Francesc Darder i Llimona zapisał znaczną część swojego majątku miastu Banyoles[4]. W ten sposób Buszmen trafił do muzeum miejskiego, które w 1916 zorganizowało stałą wystawę pod nazwą Museo Darder. W ten sposób Buszmen stał się główną atrakcją muzeum Dardera. Przez 75 lat był wystawiany bez większych kontrowersji[7][9], choć w 1962 dziennikarz magazynu “Horizontes” postawił pytanie, co by było, gdyby w muzeum wystawiono wypchanego białego człowieka. Sugerował, że zostałoby to uznane za niestosowne[7].

Protesty

Współczesny Buszmen z Botswany

29 października 1991 wystawę obejrzał Alphonse Arcelin, hiszpański lekarz pochodzenia haitańskiego, będący wówczas radnym z ramienia Socjalistycznej Partii Katalonii w tarragońskim mieście Cambrils. Napisał on list do burmistrza Banyoles z żądaniem usunięcia eksponatu. Zdarzenie to przyciągnęło uwagę prasy: na łamach gazety El País pojawił się list protestacyjny Arcelina, w którym ostrzegał on przed możliwością wywołania skandalu w związku z planowanym przyjazdem czarnoskórych sportowców na letnie igrzyska olimpijskie w 1992 w Barcelonie. Napisał on, że osobiście zachęci czarnoskórych zawodników do odmówienia udziału w olimpiadzie, jeśli eksponat w postaci ciała wykradzionego z grobu nie zostanie usunięty[4].

Pomimo działań Alphonse’a Arcelina, a także narastającej fali protestów innych osób i instytucji, rada miasta Banyoles stanęła po stronie muzeum. Radny Carles Abella, będący jednocześnie kustoszem muzeum Dardera, oświadczył, że wypchany Buszmen jest własnością muzeum. Zarzuty o propagowanie rasizmu nazwał absurdalnymi, stwierdził również, że prawa człowieka mogą dotyczyć jedynie ludzi żywych[4]. Co więcej, Buszmen stał elementem walki o odrębność Katalonii, „maskotką w walce o większą autonomię”. Powstawały przypinki z jego profilem i napisem „On zostaje”, czekoladki z jego podobizną, a w karnawale na ulicach Banyoles chodzili ludzie przebrani za Negre de Banyoles[6].

Wśród osób i instytucji krytykujących wystawianie zwłok Buszmena znalazły się rządy i ambasady państw afrykańskich (m.in. Nigerii i Botswany), Międzynarodowy Komitet Olimpijski, funkcjonariusze ONZ oraz działacze Organizacji Jedności Afrykańskiej[4]. Negre de Banyoles został okrzyknięty symbolem represji kolonialnej[6].

Jednak aż do 1997 Buszmen był częścią ekspozycja w muzeum. W marcu 1992 zmieniono jedynie nazwę eksponatu: z określenia El Negro, mogącego odnosić się do dowolnego Murzyna, na El Bosquimano oznaczające Buszmena; Abella uzasadniał tę zmianę kształtem czaszki eksponatu[4]. Dzięki medialnemu nagłośnieniu konfliktu muzeum zyskało na popularności, odnotowując wzrost sprzedaży biletów: w 1992 sprzedano ich 70 000 (dla porównania w trzy lata po usunięciu ekspozycji sprzedano ich 8 000)[10]. Proponowano, by jako kompromisowe rozwiązanie umieścić Negre de Banyoles w muzeum przemianowanym na Muzeum Kolonializmu[6].

Powrót do Afryki

W marcu 1997 w wyniku narastającej międzynarodowej krytyki ekspozycja została zlikwidowana. W ciągu kolejnych trzech lat toczyły się naukowe i dyplomatyczne spory dotyczące dalszych losów Buszmena: miejsce jego pochówku miało bowiem zależeć od tego, czy w świetle badań miałby się on okazać mieszkańcem rejonu Kalahari w dzisiejszej Botswanie, czy też terenów należących obecnie do RPA[4]. W 2000 mumia została przekazana do muzeum antropologicznego w Madrycie, gdzie usunięto z niej wszystkie spreparowane lub sztuczne elementy, w tym włosy, oczy i skórę. Zewnętrzne elementy wyposażenia (przepaska biodrowa, pióropusz i włócznia) pozostały wcześniej w Banyoles. 4 października 2000 czaszka i pozostałe szczątki Buszmena powróciły w trumnie do Botswany. Pozostałości ciała zostały następnego dnia pochowane w reprezentacyjnym miejscu parku Tsholofelo w Gaborone – stolicy Botswany. Pogrzebowi towarzyszyły liczne manifestacje patriotyczne, a także przemówienie ministra spraw zagranicznych Botswany, Mompati Merafhe[5][11]. Miejsce pochówku stało się narodowym pomnikiem[12]. Szczątki trafiły do Botswany, by przyspieszyć sprawę, choć wiele wskazuje, że Buszmen pochodził z dzisiejszego RPA[7][6].

Reperkusje

Po pogrzebie afrykańskie gazety wyrażały zadowolenie z rozwiązania wieloletniego konfliktu[13]. W latach 90. XX wieku i później sprawa Buszmena z Banyoles służyła również jako przykład w debatach dotyczących eksponowania mumii i innych szczątków zmarłych w sztuce i muzealnictwie[14].

Współcześnie „Muzeum Dardera” unika jakichkolwiek odniesień do kontrowersji wokół Negre de Banyoles. Jedynym zapisem jego obecności w muzeum jest nieme wideo z czarno-białymi obrazami na małym ekranie plazmowym. Można na nim zobaczyć, jak Buszmen był prezentowany w muzeum[15].

Monografię Buszmena z Banyoles oraz wyniki badań dotyczących jego pochodzenia przedstawiła Caitlin Davies w książce The Return of El Negro[16]. Na temat kontrowersji wokół Buszmena powstało książek, w tym El Negro en ik (El Negro i ja) Franka Westermana z 2015, która wskazuje, że przyrodnik Georges Cuvier wiedział o Negre de Banyoles[17]. Praca była próbą przywrócenia buszmenowi z Banyoles ludzkiej godności, miała skłonić do refleksji nad naturą rasizmu[18].

Wypchani ludzie z afrykańskich kolonii trafiali do Europy, np. do Niemiec. Ślady takich praktyk urywają się około 1840[7].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Map of Darder Museum in Banyoles – Spain – A Spain Attraction. [dostęp 2009-12-12].
  2. ↑ Un libro revela que Cuvier conocía al Negro de Banyoles. [dostęp 2009-12-12].
  3. 1 2 3 4 5 Cressida Fforde, Jane Hubert, Paul Turnbull: The dead and their possessions: repatriation in principle, policy, and practice. s. 245-255. [dostęp 2009-12-12]. (ang.).
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Neil Parsons. One body playing many parts – le Betjouana, el Negro, and il Bosquimano. „Botswana Journal od African Studies”. 16 (2002) No.1. [dostęp 2009-12-12]. (ang.).
  5. 1 2 Fakty RMF.FM: Tryumfalny powrót Buszmena. [dostęp 2009-12-12]. (pol.).
  6. 1 2 3 4 5 6 Frank Westerman: El Negro, wypchany człowiek, stał się symbolem [online], wydarzenia.interia.pl [dostęp 2022-12-07] (pol.).
  7. 1 2 3 4 5 6 Adam Bednarek, Wypchany buszmen miał być dowodem na wyższość białej rasy [online], WP Tech, 25 lipca 2017 [dostęp 2022-12-07] (pol.).
  8. ↑ El Negro of Banyoles. University of Botswana History Department. [dostęp 2009-12-12]. (ang.).
  9. ↑ W lustrze inności [online], www.tygodnikpowszechny.pl [dostęp 2022-12-07] (pol.).
  10. ↑ University of Botswana History Department: Extract from letter from Miquel Molina of La Vanguardia. 8 października 2000. [dostęp 2009-12-12]. (ang.).
  11. ↑ Bruce Bennett (cytowany na stronie archiwalnej) oraz Botswana Daily News: El Negro: reports of arrival & burial. 5 października 2000. [dostęp 2009-12-12]. (ang.).
  12. ↑ Cressida Fforde, Jane Hubert, Paul Turnbull, The Dead and Their Possessions: Repatriation in Principle, Policy and Practice, Psychology Press, 2004, ISBN 978-0-415-34449-4 [dostęp 2022-12-07] (ang.).
  13. ↑ El Negro: further comments from the press. 5 października 2000. [dostęp 2009-12-12]. (ang.).
  14. ↑ Cressida Fforde, Jane Hubert, Paul Turnbull, The Dead and their Possessions: Repatriation in Principle, Policy and Practice, Taylor & Francis, 14 stycznia 2004, ISBN 978-0-203-16577-5 [dostęp 2022-12-07] (ang.).
  15. ↑ Natalia Iglesias, El nuevo Museo Darder evita cualquier referencia a la polémica del 'Negro de Banyoles', „El País”, Madrid, 12 kwietnia 2007, ISSN 1134-6582 [dostęp 2022-12-07] (hiszp.).
  16. ↑ Caitlin Davies: The Return of El Negro. Penguin Books (South Africa), 13 stycznia 2003. ISBN 0-670-04793-7. (ang.).
  17. ↑ Jacinto Antón, Un libro revela que Cuvier conocía al Negro de Banyoles, „El País”, Madrid, 1 grudnia 2006, ISSN 1134-6582 [dostęp 2022-12-07] (hiszp.).
  18. ↑ EL NEGRO I JA [online], Dowody na Istnienie [dostęp 2022-12-07] (pol.).

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.