 nr rej. 1311 1987 | |
 Budynek Dyrekcji Kolei Państwowych od strony placu Wileńskiego | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Targowa 74 |
| Typ budynku |
biurowy |
| Styl architektoniczny |
styl modernistyczny z pewnymi elementami klasycyzmu |
| Architekt | |
| Inwestor | |
| Kondygnacje |
6 |
| Powierzchnia użytkowa |
101 tys. m³ |
| Rozpoczęcie budowy | |
| Ukończenie budowy | |
| Pierwszy właściciel |
Dyrekcja (Okręgowa) Kolei Państwowych |
| Kolejni właściciele |
Polskie Koleje Państwowe |
| Obecny właściciel |
PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°15′19,12″N 21°02′05,85″E/52,255311 21,034958 | |
Budynek Dyrekcji Kolei Państwowych – kompleks siedmiu obiektów (pięciu połączonych ze sobą biurowców na planie litery H i dwóch budynków mieszkalnych), znajdujący się w Warszawie przy ul. Targowej 74, między ul. Wileńską i al. „Solidarności”. Siedziba spółki PKP Polskie Linie Kolejowe.
Opis
Ideą budowy nowej siedziby DOKP była podnoszona od 1919 potrzeba skomasowania wszystkich jednostek organizacyjnych dyrekcji, dotychczas zlokalizowanych w różnych częściach miasta, w jednym miejscu. Decyzję przyśpieszyła realizacja linii średnicowej, która wymusiła zburzenie kilku budynków kolejowych tamże[1].
Budynek powstał w latach 1928–1931 według projektu Mariana Lalewicza, w stylu modernistycznym z pewnymi elementami klasycyzmu, przypominającego szereg monumentalnych gmachów sprzed rewolucji październikowej w Petersburgu. Powołano odrębny urząd pod nazwą „Kierownictwo Budowy Gmachu Dyrekcji Kolei Państwowych w Warszawie”[1]. Wykonawcą było Towarzystwo Akcyjne Zakładów Przemysłowych Budowlanych Fr. Martens i A. Daab[2]. Budynek był zwrócony frontem do ul. Wileńskiej i od strony tej ulicy umieszczono główne wejście[3]. Zachował się wolno stojący przy wejściu do budynku dorycki portyk w formie antycznej świątyni oraz interesujący wystrój niektórych wnętrz w stylu art déco, np. dwóch holi i wydzielonej części dla kierownictwa.
Kompleks budynków Dyrekcji Kolei powstał w miejscu Dworca Petersburskiego, który został spalony w 1915 przez opuszczających Warszawę Rosjan[4]. Nawiązuje formą do pobliskiego zespołu kolejowych domów mieszkalnych przy ul. Targowej 70.
Po wyzwoleniu Pragi (15 września 1944) do końca września kompleks, który nie został zniszczony przez Niemców, stał się siedzibą nowo mianowanego prezydenta miasta Mariana Spychalskiego i władz miejskich[5]. Z powodu silnego ostrzału artyleryjskiego z lewego brzegu Wisły w końcu września 1944 podjęto decyzję o ich przeniesieniu do budynku szkoły powszechnej przy ul. Otwockiej 3[6].
Podmioty mające siedzibę w kompleksie budynków
- 1931−1939 – Dyrekcja (Okręgowa) Kolei Państwowych
- 1939 – Wojenna Dyrekcja Kolejowa[7]/Wojenna Dyrekcja Kolejowa „Warszawa”[8]
- 1939−1944 – m.in. jednostki Wehrmachtu[9], Komenda Dzielnicowa (Abschnittswache Praga (lub Ost)) Policji Porządkowej (Ordnungspolizei – Orpo)[10]
- 1944 – władze miejskie
- 1944−1945 – Miejski Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, ul. Wileńska 2/4, pierwsza siedziba[11][12]
- 1944 – „Życie Warszawy”, pierwsza siedziba redakcji[13]
- 1945 – pierwsza siedziba w zdobytej przez Armię Czerwoną Warszawie centralnych władz państwowych (Krajowej Rady Narodowej oraz Rządu Tymczasowego Rzeczypospolitej Polskiej), a następnie przekształconego w Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, oraz wielu resortów, m.in. kultury i sztuki, oświaty, pracy i opieki społecznej, skarbu, spraw zagranicznych, żeglugi i handlu zagranicznego[14]
- 1945−1975 – Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych
- od 1945 Sąd Wojskowy PKP[15]
- 1945 − Prokuratura Wojskowa PKP[16]
- 1945 – Biuro Kontroli[17], ul. Wileńska 2/4
- 1946−1950 - Ministerstwo Skarbu/Finansów[18][19]
- 1949? – Centralny Zarząd Przemysłu Motoryzacyjnego[20][21]
- 1949−1989 – Komitet PZPR Warszawskiego Węzła Kolejowego, ul. Wileńska 2/4; od 1973 jako Komitet Dzielnicowy PZPR Warszawskiego Węzła Kolejowego[22]
- 1964 – Centrala Eksportu i Importu Taboru Kolejowego i Urządzeń dla Kolejnictwa
- 1975−1998 – Centralna Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych
- 1998−2001 – Sektor Infrastruktury Kolejowej PKP
- 1998−2001 – Dyrekcja Okręgu Infrastruktury Kolejowej
- od 2001 – Centrala spółki PKP Polskie Linie Kolejowe S.A.
- od 2002 – Oddział Regionalny PKP Polskie Linie Kolejowe S.A.
Siedziba 9 central kolejowych związków zawodowych
Obiekt stanowi część kompleksu budynków DKP, z wjazdem od ul. Wileńskiej 2/4, wejściem również od al. „Solidarności”. Wybudowany jako budynek mieszkalny. W 1944 w budynku mieściła się pierwsza siedziba Miejskiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie, następnie przez wiele lat Oddziału Mostowego PKP. Obecnie mieszczą się w nim:
- Sekcja Krajowa Kolejarzy NSZZ „Solidarność”
- Związek Zawodowy Dyżurnych Ruchu PKP
- Federacja Związków Zawodowych Pracowników Automatyki i Telekomunikacji PKP
- Związek Zawodowy Pracowników Warsztatowych
- Krajowy Sekretariat Kolejarzy NSZZ „Solidarność 80”
- Ogólnopolski Związek Zawodowy Straży Ochrony Kolei
- Związek Zawodowy Drużyn Konduktorskich w RP
- Związek Zawodowy Dyspozytorów PKP
- Autonomiczny Ogólnopolski Związek Zawodowy Pracowników Zatrudnionych u Pracodawców Spółek Grupy PKP S.A.
Budynek mieszkalny (od strony al. Solidarności)
Wybudowany jako budynek mieszkalny, do wybuchu II wojny światowej użytkowany przez pracowników Ministerstwa Kolei Żelaznych, i obecnie spełniający funkcje mieszkalne. W międzyczasie mieściło się w nim:
- Biuro Kontroli (1945)[23]
Inne informacje
- W dniu wybuchu powstania warszawskiego 1 sierpnia 1944 przez kilka godzin budynek był we władaniu żołnierzy oddziału batalionu por. „Bolka” Obwodu Praskiego AK[24].
- W 1945 (od 9 lutego 1945) rozlokowane w kompleksie b. dyrekcji kolejowej centralne władze państwowe ochraniał 2 Batalion Strzelecki 2 Pułku Pogranicznego 64 Dywizji Wojsk Wewnętrznych NKWD[25].
- Ten sam batalion ochraniał też położoną vis-à-vis dyrekcji, przy ul. Wileńskiej 13, siedzibę Ambasady ZSRR (1945-1946).
- W mającym swą siedzibę w budynku Miejskiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego znajdował się też w piwnicy areszt (1944-1945), wcześniej używany przez policję niemiecką i NKWD; zachował się do dnia dzisiejszego.
- W 1945 gmach w którym odbywały się sesje K.R.N. zamierzał wysadzić WiN, lub wytruć w stołówce członków Rządu[26].
- W kompleksie dyrekcji swoją siedzibę miało też szefostwo przewozów Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej; personel kwaterował nieopodal w budynku przy ul. Targowej 75, róg ul. Wileńskiej. Przy ul. Targowej 76 urzędował przedstawiciel Kolei Radzieckich (1950)[27].
- W latach 50. XX w. na budynku stały nadajniki zagłuszające fale krótkie[28].
- Pod budynkiem gospodarczym znajduje się poniemiecki schron przeciwlotniczy o długości około 30 m, podobny (widoczny) znajduje 100 m dalej przy Al.Solidarności pomiędzy budynkami ul.Wileńska 6 /Wileńska 6a.
W filmie (m.in.)
- Andrzej Titkow – serial TVP Układ Krążenia (1977)
- Andrzej Trzos-Rastawiecki – film Gdziekolwiek jesteś panie prezydencie (1978)
- Ewa Petelska/Czesław Petelski – film Urodziny młodego warszawiaka (1980)
- Stanisław Bareja – film Miś (1980)
- Bohdan Poręba – film Polonia Restituta (1981)
- Jerzy Skolimowski – film Fucha (1981)
- Juliusz Machulski – film Kiler (1997)
- Juliusz Machulski – film Kilerów dwóch (1998)
- Andrzej Wajda – spektakl TV Bigda idzie (1999)
- Jerzy Stuhr – film Tydzień z życia mężczyzny (1999)
- Roman Polański – film Pianista (2001)
- Michał Kwieciński – serial TVP2 Czas honoru (2009-2011)
- Robert Gliński – film Kamienie na szaniec (2013)
- Bogusław Wołoszański – serial dok. Sensacje XX wieku
Zobacz też
Przypisy
- 1 2 90 lat minęło..., Infrator 9-10/2021.
- ↑ Gmach Dyrekcji Kolei Państwowych – Zabytki Pragi – Twoja Praga [online], www.twoja-praga.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).
- ↑ Rafał Bielski, Jakub Jastrzębski: Utracone miasto. Warszawa wczoraj i dziś. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2016, s. 154. ISBN 978-83-63842-27-7.
- ↑ Dorota Wilkiewicz: Ulice i uliczki naszej Pragi. Warszawa: Towarzystwo Przyjaciół Pragi, 1999, s. 111. ISBN 83-906889-2-1.
- ↑ Zygmunt Ogrodzki. Z życia miasta i działalności władz miejskich Warszawy w pierwszym okresie po wyzwoleniu (1944/45). „Rocznik Warszawski”. I, s. 220–221, 1960.
- ↑ Zygmunt Ogrodzki. Z życia miasta i działalności władz miejskich Warszawy w pierwszym okresie po wyzwoleniu (1944/45). „Rocznik Warszawski”. I, s. 222, 1960.
- ↑ Janusz Gmitruk (red.): Żołnierze żelaznych szlaków: wspomnienia polskich kolejarzy 1939-1945, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej Warszawa 1988, s. 5.
- ↑ Bogdan Kobuszewski: Walka z transportem kolejowym w dystrykcie warszawskim (1942-1944) Próba bilansu (część I), Rocznik Mazowiecki 18 2006, s. 124.
- ↑ Bogdan Kobuszewski: Walka z transportem kolejowym w dystrykcie warszawskim (1942-1944). Próba bilansu (część I), Rocznik Mazowiecki 18 2006.
- ↑ Straty Warszawy.
- ↑ http://www.warszawa-stolica.pl/inne/spacerkiem.pps
- ↑ Następnie przeniósł się na pobliską ul. Cyryla i Metodego 4, do budynku b. internatu dla studentów teologii prawosławnej.
- ↑ Jan Górski: Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, s. 36.
- ↑ Spis abonentów sieci telefonicznych m.st. Warszawy na 1945/46 rok.
- ↑ Marcin Zaborski: „Specjalne” sądy wojskowe w Polsce w latach 1944–1955 (Wojskowy Sąd PKP, Wojskowy Sąd KBW oraz Wojskowe Sądy Rejonowe), Palestra 49/3-4(555-556), s. 161-171 2004
- ↑ Elżbieta Romanowska: Wojskowe prokuratury Polskich Kolei Państwowych w latach 1944-1949 - formalno-prawne podstawy działalności, Przegląd Historyczno-Wojskowy 12 (63)/1 (234), s. 97-124, 2011
- ↑ Ówczesna nazwa NIKu.
- ↑ Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Warszawie na 1946 rok
- ↑ Spis Telefonów Warszawskiego Okręgu Poczty i Telekomunikacji na rok 1950
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2010-12-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-14)].
- ↑ Spis Telefonów Warszawskiego Okręgu Poczty i Telekomunikacji na rok 1950 wymienia siedzibę CZPM na ul. Senatorskiej 6, według http://www.trucks-machines.pl/samochody-ciezarowe/historia/987-rowiesnik-syreny w 1956 przy ul. Miodowej.
- ↑ Encyklopedia Warszawy, PWN Warszawa 1975, s. 504.
- ↑ Siedziby Najwyższej Izby Kontroli – Najwyższa Izba Kontroli.
- ↑ „Warszawska Praga w czasie II wojny światowej [online], fundacja-hereditas.pl [dostęp 2024-04-27] [zarchiwizowane z adresu 2014-05-12].
- ↑ CAW: Działalność Zbiorczej Dywizji Wojsk Wewn. NKWD na terenie Polski w latach 1944–1946, [w:] .
- ↑ Notatka MBP z 12 grudnia 1949, [w:] .
- ↑ Mirosław Golon: Radzieckie służby dyplomatyczne i konsularne w Polsce w latach 1944–1961, czasopismo Czasy Nowożytne, Tom XX, Rok 2007.
- ↑ Marek Henzler, Radio trzeszcząca Europa, „Polityka” nr 18/2002 (2345) z 6 maja 2002.