Biełaje
Белае
ilustracja
Państwo

 Białoruś

Obwód

 witebski

Rejon

uszacki

Populacja (2009)
• liczba ludności


39[1]

Położenie na mapie obwodu witebskiego
Mapa konturowa obwodu witebskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Biełaje”
Położenie na mapie Białorusi
Mapa konturowa Białorusi, u góry znajduje się punkt z opisem „Biełaje”
Ziemia55°06′32,8″N 28°51′39,0″E/55,109111 28,860833

Biełaje (biał. Белае; ros. Белое, hist. Białe) – wieś na Białorusi, w rejonie uszackim obwodu witebskiego, na Pojezierzu Białoruskim, około 18 km na południowy wschód od Uszacza.

Historia

Pierwsza pisemna wzmianka o wsi pochodzi z roku 1552[2]. Dobra te były dziedzictwem rodziny Korsaków-Hołubickich herbu własnego. W wyniku małżeństwa córki Hleba Iwanowicza Korsaka-Hołubickiego (późniejszego metropolity połockiego, znanego pod imieniem Herasim) Anny Hlebówny z Korsaków-Hołubickich, wdowy po Tymoteuszu Hurko (zm. między 1574 a 1576 rokiem), z Mikołajem Niemirowiczem-Szczyttem herbu Jastrzębiec (synem marszałka hospodarskiego Mikołaja Niemirowicza-Szczytta) Białe (Biało) przeszło do rodu Niemirowiczów-Szczyttów na kolejne blisko 300 lat.

14 stycznia 1593 r. Anna Niemirowiczowa-Szczyttowa (zm. między 1593 a 1596 rokiem) zapisała swojemu mężowi dożywocie na swoich dobrach dziedzicznych w województwie połockim tj. Hołubowiczach i Białem, natomiast swoim synom: Piotrowi, Fryderykowi (Fiodorowi), Ostafiejowi i Krzysztofowi, zapisała te dobra wieczyście. Oprócz synów Anna i Mikołaj Niemirowiczowie-Szczyttowie mieli jeszcze dwie córki: Rainę (Reginę) – żonę kniazia Mikołaja Świrskiego; i Helenę. Mikołaj Niemirowicz-Szczytt (zm. po 1596) – obrońca Połocka przed wojskami cara Iwana IV, który po zdobyciu twierdzy w 1563 roku wraz ze swoim krewnym wojewodą połockim Stanisławem Dowojno więziony był latami w Moskwie – został pochowany w Białem w grobowcu, który zachował się do I wojny światowej[3][4].

W 1620 roku syn Mikołaja, Krzysztof Niemirowicz-Szczytt, pan na Białem i Urodzie, wybudował w Białem cerkiew i opatrzył ją funduszem. Za czasów Mikołaja i jego syna Krzysztofa Białe pełniło funkcję głównej rezydencji Niemirowiczów-Szczyttów. Kolejnym właścicielem dóbr Białe został syn Krzysztofa i jego żony Zofii z Lissowskich – Justynian Niemirowicz-Szczytt (zm. 1677). Gdy podczas wojny polsko-moskiewskiej 1654-1667 wojewoda ruski Stefan Czarnecki kwaterował w majątku Tabołki Justyniana Niemirowicza-Szczytta, na pamiątkę podarował Niemirowiczowi-Szczyttowi swój stolik obozowy z własnoręcznym napisem. Stolik ten był przechowywany w Białem do I wojny światowej. W wyniku działów spadku Białe znalazło się w rękach potomków Konstantego Marcjana Niemirowicza-Szczytta, syna Justyniana[5][6][4].

W 1696 roku ufundowano tu majątek jezuicki, w 1727 roku wzniesiono kościół katolicki pw. św. Tadeusza.

Po II rozbiorze Polski w 1793 roku dobra te, wcześniej należące do województwa połockiego Rzeczypospolitej, znalazły się na terenie powiatu lepelskiego guberni witebskiej Imperium Rosyjskiego[7]. Majątek jezuicki został skonfiskowany przez władze carskie w 1820 roku w ramach kasaty klasztorów w zaborze rosyjskim[2].

Około 1800 roku ówczesny właściciel Białego pisarz skarbowy litewski Justynian Niemirowicz-Szczytt (1740–1824) przekazał majątek swojemu synowi – Józefowi Niemirowiczowi-Szczyttowi (1777-1848), szambelanowi królewskiemu i dworu rosyjskiego, późniejszemu marszałkowi lepelskiemu. Józef Niemirowicz-Szczytt doprowadził do ponownego rozkwitu majątku, zabezpieczając przy tym XVI-XVIII wieczne pamiątki rodzinne Niemirowiczów-Szczyttów. Oprócz Białego Józef odziedziczył również Mosarz, Osinówkę i Wydryn. W 1817 roku poślubił Franciszkę Doktorowicz-Hrebnicką (1800-1881), z którą miał dwie córki: Ewelinę (ok. 1822-1904) – żonę gen. Stanisława Chomińskiego, gubernatora kowieńskiego, a następnie wołogodzkiego; oraz Marię (zmarłą na wygnaniu w 1865) – żonę marszałka lepelskiego Erazma Korsaka[8][9]. Białe otrzymała córka Maria, która wcześnie osierociła dwie córki: Józefę i Zofię. Dzieci Marii były wychowywane przez ich babkę Franciszkę Niemirowicz-Szczytt z Hrebnickich. Dobra Białe otrzymała w posagu Józefa, która w 1868 roku poślubiła swojego dalekiego krewnego hr. Stanisława Zabiełło (wnuka kasztelana mińskiego Szymona Zabiełło, a prawnuka Antoniego Zabiełło i Zofii z Niemirowiczów-Szczyttów)[10][11]. Ostatnim właścicielem majątku był ich syn, Józef Zabiełło (1873–1929)[12].

W 1921 roku, po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej Białe znalazło się w ZSRR. Od 1991 roku – na Białorusi.

Dawne zabytki

Józef Niemirowicz-Szczytt wystawił w 1801 roku nowy dwór, wykorzystując pozostałości dawnego dworu zapewne z czasów Justyniana Niemirowicza-Szczytta (zm. 1677)[13]. Dwór w Białem był to długi budynek, parterowy, wybudowany na planie prostokąta, na wysokiej podmurówce. Elewacja frontowa charakteryzowała się dwoma symetrycznie usytuowanymi portykami, w każdym z nich trójkątny szczyt był podparty dwiema parami kolumn. Dwór był otoczony dosyć dużym parkiem krajobrazowym, przechodzącym w las. Atrakcyjność lokalizacji podkreślała bliskość dwóch jezior: Bielskiego i Troszczańskiego. Majątek przetrwał do 1917 roku[12].

Cerkiew z 1620 roku i kościół z 1727 roku również nie przetrwały rewolucji październikowej[2][12].

Majątek w Białem został opisany w 1. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[12].

Przypisy

  1. ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu witebskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. (ros.).
  2. 1 2 3 Strona poświęcona wsi Białe w serwisie Radzima.org. [dostęp 2015-04-22].
  3. ↑ T. Jaszczołt, Ród Niemiry z Wsielubia – Niemirowiczowie i Szczytowie herbu Jastrzębiec do połowy XVI wieku, [w:] Unia w Horodle na tle stosunków polsko-litewskich, S.Górzynski (red.), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015, s. 242–245.
  4. 1 2 D. Bączkowski, F. Żyskar, Nasze kościoły, T. 1, Z. 1, 1913, s. 9–10.
  5. ↑ T. Żychliński, Złota Księga Szlachty Polskiej, Rocznik IV, Poznań 1882, s. 361–365.
  6. ↑ Justynian Szczytt Niemirowicz, [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 47, 2011, s. 563–565.
  7. ↑ Białe, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 183.
  8. ↑ J. Szczytt, Ułamek z pamiętników, [w:] Kronika Rodzinna, 1884, s. 5, 74–75.
  9. ↑ Justynian Szczytt Niemirowicz, [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. 47, 2011, s. 565–567.
  10. ↑ Kurjer Litewski nr 197 z 1913, s. 2.
  11. ↑ T. Żychliński, Złota Księga Szlachty Polskiej, Rocznik IV, Poznań 1882, s. 365–370.
  12. 1 2 3 4 Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 1: Województwa mińskie, mścisławskie, połockie, witebskie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991, s. 203, ISBN 83-04-03713-0, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
  13. ↑ J. Szczytt, Ułamek z pamiętników, [w:] Kronika Rodzinna, 1884, s. 74–75.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.