Baba pruska z Mózgowa/Laseczna w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku
Baba pruska z Barcian na dziedzińcu Zamku Kapituły Warmińskiej w Olsztynie
Baba pruska na dziedzińcu Ratusza Staromiejskiego w Toruniu
Kolekcja kamiennych bab pruskich przed Muzeum Archeologicznym w Gdańsku
Baba pruska z Prątnicy

Baby pruskie – kamienne posągi, pochodzące zapewne ze średniowiecza[1], o nieznanej funkcji i pochodzeniu.

Znajdowano je na ziemiach dawniej zamieszkiwanych przez plemiona pruskie, podbite w XIII wieku przez Zakon krzyżacki. Najstarsza wzmianka o babie pruskiej pochodzi z 1706 z kroniki miasta Bartoszyce, gdzie pada jej nazwa „Bartel”[1].

Wygląd

Posągi mają wysokość do półtora metra i przedstawiają, wbrew nazwie, postacie mężczyzn. Mają zaznaczone z grubsza rysy twarzy, w prawej ręce trzymają róg (rytualne naczynie do picia), w lewej czasami miecz lub tasak. Niektóre nie posiadają atrybutów wojownika, ich ręce złożone są w krzyż na piersiach.

Pochodzenie

Istnieje kilka hipotez na temat genezy i funkcji „bab pruskich”. Zdaniem Jerzego Marka Łapo, archeologa i historyka z Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie, miały one powstać na zlecenie Krzyżaków[2].

Na obecnym etapie badań trudno określić ich funkcję, ale być może wiązała się ona z ideologicznym „kryzysem krucjatowym”, jaki dotknął Krzyżaków po zakończeniu podboju ziem pruskich w 1283 roku.

cytat Jerzego Marka Łapo:

„Baby” mogły także mieć związek z turniejami rycerskimi organizowanych przez Krzyżaków, a sam wygląd figur może być wizualizacją stereotypu Prusa widzianego oczyma Krzyżaków. Inna hipoteza mówi o czysto pogańskim pochodzeniu: w pruskim folklorze figury tego typu są często utożsamiane z osobami zaklętymi w kamień za jakieś przewinienie. Mogą to być też posągi bohaterów, którzy zginęli na obczyźnie lub po prostu wizerunki pruskich bogów.

Kolekcję bab pruskich z rejonu Iławy z Bronowa, Gałdowa, Mózgowa, Susza można obejrzeć przed Muzeum Archeologicznym w Gdańsku od strony Motławy, dwie znajdują się w Bartoszycach na skwerku, baba z Barcian przy Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, posąg z Bratiana na dziedzińcu Ratusza Staromiejskiego w Toruniu, jedna z bab znajduje się też przy kościele w Prątnicy[3]. Pruską babę znaleziono też podczas wykopalisk prowadzonych w Poganowie[4].

Legenda o Gustebaldzie

Pochodząca z okolic Bartoszyc legenda o Gustebaldzie mówi o królowej Prusów, która pewnego dnia uratowała życie Rybiego Króla, za co otrzymała magiczny kamień umożliwiający rozumienie mowy zwierząt, roślin i wiatru. Warunkiem było niepokazywanie owego kamienia nikomu. Pewnego dnia Wiatr przyniósł wieść o nadciąganiu Krzyżaków – jednak nikt Gustebaldzie w to nie uwierzył, na co królewna pokazała kamień niedowiarkom i w tej chwili sama została zamieniona w kamień[5].

Zobacz też

Przypisy

  1. 1 2 Magdalena Sprenger z Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, Oblicze wykute w kamieniu w Podróż z PKP Intercity, V-2019, str. 32-34, ISSN 2544-1019
  2. ↑ I Konferencja Naukowa „Z dziejów i kultury krain nadbałtyckich: Pruskie baby kamienne – fenomen kulturowy czy europejska codzienność”, Węgorzewo, 4-5 października 2007 r. (zapowiedź). [dostęp 2009-07-16].
  3. ↑ Ślady przeszłości - baby pruskie. [dostęp 2016-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-05)].
  4. ↑ Szukał orła białego znalazł Pruską Babę. gazetaolsztynska.wm.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-08-26)]., Gazeta Olsztyńska, 24 sierpnia 2007
  5. ↑ Gazeta Olsztyńska z 1.08.2008 r.

Bibliografia

  • W. La Baume, Bildsteine des frühen Mittelalters aus Ost- und Westpreußen, Blätter für deutsche Vorgeschichte, Heft 5, 1927.
  • Anna Błażejewska, Kamienna rzeźba figuralna z czasów przedkrzyżackich w Prusach. Stan, możliwości i perspektywy badań, w: Sztuka Prus XIII-XVIII wieku (red. M. Arszyński), Studia Borussico-Baltica Torunensia Historiae Artium, 1, ISBN 83-231-0565-0, Toruń 1994, s. 71-88.
  • Anna Błażejewska, Wczesnośredniowieczne kamienne rzeźby z obszaru dawnych Prus w starożytnictwie i muzealnictwie gdańskim, w: Kolekcjonerstwo i muzealnictwo Gdańska (red. T. Grzybkowska), Porta Aurea. Rocznik Zakładu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego, 3, Gdańsk 1994, s. 153-159.
  • Jerzy Marek Łapo, Grzegorz Białuński: Pruskie baby kamienne: fenomen kulturowy czy europejska codzienność? - praca zbiorowa. Olsztyn: Towarzystwo Naukowe: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 2007. ISBN 978-83-60839-10-2.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.