Baśnie braci Grimm
Kinder- und Hausmärchen
Ilustracja
Strona tytułowa z pierwszego niemieckiego wydania, 1812
Autor

Bracia Grimm

Typ utworu

zbiór baśni, podań, opowiadań, legend

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Niemcy

Język

niemiecki

Data wydania

1812 (tom 1), 1815 (tom 2)

Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego

1895

Baśnie braci Grimm (niem. Kinder- und Hausmärchen) – zbiór baśni spisanych przez niemieckich pisarzy i językoznawców, braci Wilhelma i Jacoba Grimmów i opublikowany w roku 1812 (tom I) i w roku 1815 (tom II). Zbiór ten, powstały na podstawie wieloletnich badań podań, mitów i opowieści ludowych, stał się klasyką literatury, przetłumaczoną na wiele języków.

Bracia Grimm w publikowanych baśniach zmierzali do odtworzenia najstarszego wzorca motywów baśniowych w nich występujących, stąd charakterystyczne dla tych opowieści okrucieństwo, które zresztą występuje także u francuskiego bajkopisarza Charlesa Perraulta. W świecie tych baśni panowało zwykle żelazne prawo moralne – dobro i przezorność zwycięża niegodziwość. Pamiętać jednak należy, że od tej reguły zdarzały się u braci Grimm wyjątki (np. w baśniach Spółka kota z myszą, czy Baba Jaga).

Jak pisze Katarzyna Grzywka, powołując się na innych – głównie niemieckich – badaczy, bracia Grimm „nie zbierali swoich bajek w terenie, wędrując przez pola i łąki bezkresnego krajobrazu od wsi do wsi, lecz słuchając przekazów przyjaciół-rówieśników, znajomych, gości – nierzadko siedząc przy własnym biurku”[1]. I tak informatorka Dorothea Katharina Viehmann od maja do października 1813 opowiedziała braciom w ich mieszkaniu w Kassel około 40 tekstów. Jej anonimowy portret z podpisem „Bajarka” autorstwa Ludwiga Emila Grimma znajduje się, począwszy od drugiego wydania, na początku drugiego tomu baśni. Innym razem weszli w kontakt z emerytowanym wachmistrzem, który zgodził się opowiadać bajki w zamian … za zniszczone spodnie Wilhelma[2]. Do grona informatorów braci należały też: córka pastora z Allendorf, córki aptekarza Wilda z Kassel, wśród nich późniejsza żona Wilhelma, członkowie westfalskich rodzin von Haxthausen oraz Droste von Hülshoff itd.[3], Powstał w ten sposób początkowo korpus 54 tekstów braci bądź ich współpracowników, które przesłali w 1810 roku na ręce Clemensa Brentano. Ponieważ ten nie zrobił z tych tekstów żadnego użytku, wykorzystali je – zainspirowani przez Achima von Arnim – jako trzon własnego zbioru, do którego wydania dochodzi po raz pierwszy w roku 1812[1].

Grimmowie notowali zasłyszane opowieści, ale również „wyszukiwali w utworach literackich bajki o podobnej do tych pierwszych strukturze, by następnie poddać swe ‘znaleziska’ koniecznej z punktu widzenia zbieraczy 'obróbce'”[4]. Jednym z najważniejszych kryteriów, jakimi się kierowali, gromadząc teksty, miał być autentyczny lub domniemany związek tekstów z tradycją przekazu ustnego. Byli przekonani, że znaleźli prawdziwy język ludowy, a tymczasem znaleźli swój własny język, tworząc dzieło sztuki[5].

Pierwsze wydanie, pt. Kinder- und Hausmärchen, ukazało się w latach 1812–1815. W 1819 roku ukazało się drugie wydanie obydwu tomów, nosząc miano „Wielkiego Wydania”. Zostało ono rozszerzone o kilka dodatkowych baśni. W 1825 roku Wilhelm Grimm stworzył tak zwane „Małe Wydanie”, zawierające jego zdaniem 50 najodpowiedniejszych dla dzieci baśni, wcześniej zamieszczonych w „Wielkim Wydaniu”[6]. Za życia Grimmów ukazało się 7 wydań, ostatnie w 1857 roku. Niemal każde było poszerzane o dodatkowe baśnie. Oryginał, znany pod nazwą Kassel Handexemplare (pol. Rękopis Kasselski), został wpisany na Światową Listę Dziedzictwa Kulturowego UNESCO i można go zobaczyć na wystawie w muzeum braci Grimm w Kassel[7].

W 2005 roku baśnie braci Grimm zostały wpisane przez UNESCO na listę Pamięć Świata[8].

Pierwsze wydanie polskie, pt. Baśnie dla dzieci i młodzieży, ukazało się w roku 1895. Niektóre wydania tego utworu objęte były w 1951 roku zapisem cenzury w Polsce, podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek[9]. Najnowszy pełny przekład wszystkich 200 baśni braci Grimm stworzyła Eliza Pieciul-Karmińska w 2010 roku[10].

Lista baśni braci Grimm

Kod „KHM” to skrót od Kinder- und Hausmärchen, oryginalnego tytułu pierwszego wydania.

Wydanie pierwsze, tom 1 (1812)

Strona tytułowa pierwszego tomu wydania z 1840 roku

Wydanie pierwsze, tom 2 (1815)

  • KHM 87: Ubogi i bogaty (Der Arme und der Reiche)
  • KHM 88: O wesołym skowronku (Das singende springende Löweneckerchen)
  • KHM 89: Gęsiareczka (Die Gänsemagd)
  • KHM 90: Młody olbrzym (Der junge Riese)
  • KHM 91: Podziomek (Dat Erdmänneken)
  • KHM 92: Król na Złotej Górze (Der König vom goldenen Berg)
  • KHM 93: Kruk (Die Raben)
  • KHM 94: Mądra wieśniaczka (Die kluge Bauerntochter)
  • KHM 95: Stary Hildebrand (Der alte Hildebrand)
  • KHM 96: Trzy ptaszki (De drei Vügelkens)
  • KHM 97: Woda życia (Das Wasser des Lebens)
  • KHM 98: Doktor Wszechwiedzący (Doktor Allwissend)
  • KHM 99: Duch w butelce (Der Geist im Glas)
  • KHM 100: Smoluch diabli kamrat (Des Teufels rußiger Bruder)
  • KHM 101: Niedźwiedzia skóra (Bärenhäuter)
  • KHM 102: Mysikrólik i niedźwiedź (Der Zaunkönig und der Bär)
  • KHM 103: Słodka zupa (Der süße Brei)
  • KHM 104: Mądrzy ludziska (Die klugen Leute)
  • KHM 105: Bajeczki o żabce (Märchen von der Unke)
  • KHM 106: O biednym młynarczyku i kotce (Der arme Müllersbursch und das Kätzchen)
  • KHM 107: Dwaj wędrowcy (Die beiden Wanderer) – pojawiło się w wydaniu z 1843 roku. We wcześniejszych wydaniach była baśń Die Krähen
  • KHM 108: Jasio-Jeżyk (Hans mein Igel)
  • KHM 109: Śmiertelna koszula (Das Totenhemdchen)
  • KHM 110: Żyd pośród cierni (Der Jude im Dorn)
  • KHM 111: Wytrawny myśliwy (Der gelernte Jäger)
  • KHM 112: Bajka o cepie z nieba przyniesionym (Der Dreschflegel vom Himmel)
  • KHM 113: Dwaj królewiątka (Die beiden Königskinder)
  • KHM 114: O mądrym krawczyku (vom klugen Schneiderlein)
  • KHM 115: Jasne słońce cię wyda (Die klare Sonne bringt’s an den Tag)
  • KHM 116: Błękitne światełko (Das blaue Licht)
  • KHM 117: Uparte dziecko (Das eigensinnige Kind)
  • KHM 118: Trzej cyrulicy (Die drei Feldscherer)
  • KHM 119: Siedmiu zuchów ze Szwabii (Die sieben Schwaben)
  • KHM 120: Trzej wędrowni czeladnicy (Die drei Handwerksburschen)
  • KHM 121: O królewiczu, który nie znalazł strachu (Der Königssohn, der sich vor nichts fürchtete)
  • KHM 122: Ośla sałata (Der Krautesel)
  • KHM 123: Staruszka w lesie (Die alte im Wald)
  • KHM 124: Trzej bracia (Die drei Brüder)
  • KHM 125: Diabeł i jego babka (Der Teufel und seine Großmutter)
  • KHM 126: Ferdynand Wierny i Ferdynand Niewierny (Ferenand getrü und Ferenand ungetrü)
  • KHM 127: Żelazny piec (Der Eisenofen)
  • KHM 128: Leniwa prządka (Die faule Spinnerin)
  • KHM 129: Bajka o czterech braciach (Die vier kunstreichen Brüder)
  • KHM 130: Jednooczka, Dwuoczka i Trójoczka (Einäuglein, Zweiäuglein und Dreiäuglein)
  • KHM 131: Śliczna Katrinela i Piotr Pif-Paf (Die schöne Katrinelje und Pif Paf Poltrie)
  • KHM 132: Lis i koń (Der Fuchs und das Pferd)
  • KHM 133: Stańcowane pantofelki (Die zertanzten Schuhe)
  • KHM 134: Bajka o sześciu sługach (Die sechs Diener)
  • KHM 135: Biała i czarna narzeczona (Die weiße und die schwarze Braut)
  • KHM 136: Żelazny Jan (Eisenhans)
  • KHM 137: Trzy czarne księżniczki (De drei schwatten Prinzessinnen)
  • KHM 138: Knoist i jego trzej synowie (Knoist un sine dre Sühne)
  • KHM 139: Dziewczyna z Brakel (Dat Mäken von Brakel)
  • KHM 140: Domowa czeladka (Das Hausgesinde)
  • KHM 141: Rybka i owieczka (Das Lämmchen und das Fischchen)
  • KHM 142: Sezamowa góra (Simeliberg)
  • KHM 143: O wędrowaniu (Up Reisen gohn) – pojawiło się w wydaniu z 1819 roku. W wydaniu z 1812/1815 było Die Kinder in Hungersnot
  • KHM 144: Osiołek (Das Eselein)
  • KHM 145: Niewdzięczny syn (Der undankbare Sohn)
  • KHM 146: Rzepa (Die Rübe)
  • KHM 147: Staruszek w ogniu odmłodzony (Das junggeglühte Männlein)
  • KHM 148: Zwierzęta Pana i diabła (Des Herrn und des Teufels Getier)
  • KHM 149: Kogucia belka (Der Hahnenbalken)
  • KHM 150: Stara żebraczka (Die alte Bettelfrau)
  • KHM 151: Dwunastu leniwych parobków (Die zwölf faulen Knechte)
  • KHM 151: Trzech leniuchów (Die drei Faulen)
  • KHM 152: Pastuszek (Das Hirtenbüblein)
  • KHM 153: Gwiazdy dukaty (Die Sterntaler)
  • KHM 154: Skradziony grosz (Der gestohlene Heller)
  • KHM 155: Wybór narzeczonej (Die Brautschau)

Wydanie drugie, tom 2 (1819)

Wydanie, poza baśniami, opublikowanymi w poprzednim wydaniu, zawierało dodatkowo następujące tytuły:

  • KHM 156: Pakuły (Die Schlickerlinge)
  • KHM 157: Wróbel i jego czworo dzieci (Der Sperling und seine vier Kinder)
  • KHM 158: Bajka o krainie pieczonych gołąbków (Das Märchen vom Schlaraffenland)
  • KHM 159: Bajka-bajdurka (Das dietmarsische Lügenmärchen)
  • KHM 160: Bajka-zagadka (Rätselmärchen)

Wydanie trzecie, tom 2 (1837)

Wydanie zawierało dodatkowo następujące tytuły:

  • KHM 161: Białośnieżka i Różyczka (Schneeweißchen und Rosenrot)
  • KHM 162: Mądry parobek (Der kluge Knecht)
  • KHM 163: Szklana trumna (Der gläserne Sarg)
  • KHM 164: O Jasiu leniuchu (Der faule Heinz)
  • KHM 165: Bajka o gryfie (Der Vogel Greif)
  • KHM 166: O Jasiu mocarzu (Der starke Hans)
  • KHM 167: Biedny chłopina w niebie (Das Bürli im Himmel)

Wydanie czwarte, tom 2 (1840)

Wydanie zawierało dodatkowo następujące tytuły:

  • KHM 168: Chuda Eliza (Die hagere Liese)
  • KHM 169: Domek leśny (Das Waldhaus)
  • KHM 170: Dzielić dobra i złą dolę (Lieb und Leid teilen)
  • KHM 171: Mysikrólik (Der Zaunkönig)
  • KHM 172: Gładzica (Die Scholle)
  • KHM 173: Bąk i dudek (Rohrdommel und Wiedehopf)
  • KHM 174: Sowa (Die Eule)
  • KHM 175: Księżyc (Der Mond)
  • KHM 176: Długość żywota (Die Lebenszeit)
  • KHM 177: Wysłannicy Śmierci (Die Boten des Todes)
  • KHM 178: Majster Ćwiek (Meister Pfriem)

Wydanie piąte, tom 2 (1843)

Wydanie zawierało dodatkowo następujące tytuły:

  • KHM 179: Gęsiareczka u studni (Die Gänsehirtin am Brunnen)
  • KHM 180: Niejednakie dzieci Ewy (Die ungleichen Kinder Evas)
  • KHM 181: Boginka w stawie (Die Nixe im Teich)
  • KHM 182: Dary małego ludku (Die Geschenke des kleinen Volkes)
  • KHM 183: Olbrzym i krawczyk (Der Riese und der Schneider)
  • KHM 184: Hufnal (Der Nagel)
  • KHM 185: Biedny chłopczyna w grobie (Der arme Junge im Grab)
  • KHM 186: Prawdziwa narzeczona (Die wahre Braut)
  • KHM 187: Jeż i zając (Der Hase und der Igel)
  • KHM 188: Wrzeciono, czółenko i igła (Spindel, Weberschiffchen und Nadel)
  • KHM 189: Chłopi i diabeł (Der Bauer und der Teufel)
  • KHM 190: Okruchy ze stołu (Die Brosamen auf dem Tisch)
  • KHM 191: Świnka morska (Das Meerhäschen)
  • KHM 192: Złodziej nad złodzieje (Der Meisterdieb)
  • KHM 193: Dobosz (Der Trommler)

Wydanie szóste, tom 2 (1850)

Wydanie zawierało dodatkowo następujące tytuły:

  • KHM 194: Kłos żyta (Die Kornähre)
  • KHM 195: Mogiłka (Der Grabhügel)
  • KHM 196: Stary Rinkrank (Oll Rinkrank)
  • KHM 197: Kryształowa kula (Die Kristallkugel)
  • KHM 198: Dziewica Malena (Jungfrau Maleen)
  • KHM 199: But z bawolej skóry (Der Stiefel von Büffelleder)
  • KHM 200: Złoty kluczyk (Der goldene Schlüssel)

Dziecięce legendy[11]

Legendy pojawiły się po raz pierwszy w drugim tomie baśni w wydaniu z 1819 roku.

  • KHM 201: Święty Józef w lesie (Der heilige Joseph im Walde)
  • KHM 202: Dwunastu apostołów (Die zwölf Apostel)
  • KHM 203: Róża (Die Rose)
  • KHM 204: Ubóstwo i pokora prowadzące do nieba (Armut und Demut führen zum Himmel)
  • KHM 205: Boski pokarm (Gottes Speise)
  • KHM 206: Czareczka Matki Boskej (Muttergottesgläschen)
  • KHM 208: Stara matula (Das alte Mütterchen)
  • KHM 209: Niebiańskie wesele (Die himmlische Hochzeit)
  • KHM 210: Gałązka leszczyny (Die Haselrute)

Przypisy

  1. 1 2 Katarzyna Grzywka, Od lasu po góry, od domu po grób ..., 2005, s. 12, ISBN 83-912269-9-9 [dostęp 2024-01-05] (pol.).
  2. ↑ Katarzyna Grzywka, Od lasu po góry, od domu po grób ..., 2005, s. 12–13, ISBN 83-912269-9-9 [dostęp 2024-01-05] (pol.).
  3. ↑ Katarzyna Grzywka, Od lasu po góry, od domu po grób ..., 2005, s. 13, ISBN 83-912269-9-9 [dostęp 2024-01-05] (pol.).
  4. ↑ Katarzyna Grzywka, Od lasu po góry ...., 2005, s. 11, ISBN 83-912269-9-9 [dostęp 2024-01-05] (pol.).
  5. ↑ K Grzywka, Od lasu, po góry ..., 2005, s. 10, ISBN 83-912269-9-9 [dostęp 2024-01-05].
  6. ↑ Eliza Pieciul-Karmińska, Polskie dzieje baśni braci Grimm, „Przekładaniec”, 2009-2010, nr 22-23, s. 80.
  7. ↑ Strona muzeum braci Grimm z I wydaniem „Kinder und Hausmärchen”. [dostęp 2012-01-04].
  8. ↑ Kinder- und Hausmärchen (Children’s and Household Tales). unesco.org. [dostęp 2014-08-05]. (ang.).
  9. ↑ Cenzura PRL, posłowie Zbigniew Żmigrodzki, Wrocław 2002, s. 63.
  10. ↑ Antoni Smuszkiewicz, Literatura dla dzieci. Podręcznik dla studentów kierunków pedagogicznych, wyd. I, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2015, s. 250, ISBN 978-83-232-2848-6.
  11. ↑ Bracia Grimm Wszystkie baśnie i legendy, wyd. Rea, 2014.

Bibliografia

  • Katarzyna Grzywka: Od lasu po góry, od domu po grób … Polska i niemiecka bajka ludowa ze zbiorów Oskara Kolberga i braci Grimm. Warszawa: Instytut Germanistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2005. ISBN 83-912269-9-9.

Opracowania

  • Katarzyna Grzywka: „Pewnego dnia przybyli trzej bracia do wielkiego lasu”, [w:] Studia Niemcoznawcze (Warszawa) XXIV, 2002, s. 181–198. ISSN 0208-4597.
  • Eliza Pieciul-Karmińska: Baśnie braci Grimm a język przekładu,, [w:] Polonistyka: czasopismo dla nauczycieli, 2013, nr 5, s. 43–50.
  • Eliza Pieciul-Karmińska: Geneza baśni braci Grimm a ich przekład na język polski, [w:] Scripta manent – res novae / S. Puppel, T. Tomaszkiewicz (red.). Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2013, s. 105–115, ISBN 978-83-232-2633-8.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.