Motyw B-A-C-H w swojej podstawowej postaci
Motyw B-A-C-H
Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.

B-A-C-H – motyw muzyczny wykorzystujący następstwo dźwięków b, a, c i h, które układają się w nazwisko rodziny Bachów. Zmitologizowany dzięki historii Kunst der Fuge – najsłynniejszego z dzieł Johanna Sebastiana Bacha, w których jest wykorzystany – zabieg ten cieszył się wielką popularnością wśród kompozytorów XIX i XX wieku.

Historia

Krzyż bachowski: motyw zapisany przy wykorzystaniu czterech różnych kluczy muzycznych

Tworzenie kryptogramów muzycznych było popularne już w XVI wieku i zaowocowało techniką muzyczną określaną jako soggetto cavato (soggetto cavato dalle vocali di queste parole). Poszczególnym sylabom frazy tekstu kompozytor przypisywał zbliżone fonetycznie nazwy solmizacyjne, np. „Hercules Dux Ferrariae” – „re-ut-re-ut-re-fa-mi-re”.

Jan Sebastian Bach zdawał sobie sprawę z tego, że jego nazwisko może być oddane na pięciolinii, i wielokrotnie wykorzystywał ten fakt w swoich utworach. Najsłynniejszym z tych dzieł jest niedokończony zbiór Kunst der Fuge, w którym ostatni Contrapunctus – szczególnie skomplikowana potrójna fuga – urywa się wkrótce po wprowadzeniu przez kompozytora motywu B-A-C-H jako trzeciego tematu w fudze. W manuskrypcie widnieje dopisek syna kompozytora, Carla Philippa Emanuela Bacha, stwierdzającego: „W momencie, gdzie B-A-C-H pojawia się w kontratemacie, kompozytor zmarł”. W 1881 niemiecki muzykolog Gustav Nottebohm wykazał, że niedokończony Contrapunctus miał zawierać jeszcze czwarty temat – temat łączący cały zbiór. Innymi dziełami, w których Bach posłużył się motywem swojego nazwiska, są m.in. wariacje kanoniczne „Vom Himmel hoch da komm' ich her” oraz szereg mniejszych utworów, takich jak sinfonia f-moll (BWV 795) czy ostatnia fuga z pierwszego tomu Das Wohltemperierte Klavier.

Figura krzyża ukryta w motywie B-A-C-H

Nie bez znaczenia jest fakt, że motyw B-A-C-H jest przykładem motywu krzyża (imaginatio crucis, chiasmus), który w barokowej retoryce muzycznej wykorzystywany był w pasjach i innych utworach o tematyce odwołującej się do krzyża.

O istnieniu motywu wiedzieli także współcześni Bacha: jest o nim mowa w Musicalisches Lexikon Johanna Gottfrieda Walthera, pojawia się on też w fudze syna Bacha, Johanna Christiana, oraz ucznia Bacha – Johanna Ludwiga Krebsa. Największą jednak popularność zyskał w XIX wieku, gdy muzyka Bacha została na nowo odkryta i stała się obiektem zainteresowania teoretyków i wykonawców. W XX wieku kompozytorzy zdali sobie sprawę z tego, że motyw ten – dzięki dużemu natężeniu chromatyki – nadaje się do wykorzystania w zupełnie nowej stylistyce, prezentowanej przez Drugą Szkołę Wiedeńską i twórców takich jak Arnold Schönberg czy Anton Webern.

Występowanie motywu

Ostatnia strona Kunst der Fuge z adnotacją C.P.E. Bacha o śmierci ojca

W pracy przygotowanej na trzechsetną rocznicę urodzin Bacha w 1985 Ulrich Prinz wymienia 409 utworów autorstwa 330 kompozytorów, gdzie jego zdaniem pojawił się motyw B-A-C-H. Podobna lista znajduje się w książce Malcolma Boyda, gdzie także wymienia się około 400 pozycji. Do najbardziej znanych należą:

Inne kryptogramy muzyczne

Inni kompozytorzy również poszukiwali sposobów zapisu swojego lub cudzego nazwiska w notacji muzycznej:

  1. F, Es, C, H (Franz Schubert)
  2. Es, C, H, B, E, G (S, C, H, B, E, G) (Arnold Schönberg)
  3. D, Es, C, H (D, S, C, H) (Dmitrij Szostakowicz)
  4. B, E, B, A / B, A, B, E (Béla Bartók)
  5. C, A, G, E (John Cage)
  6. A, B, H, F (Alban Berg)

Przypisy

  1. ↑ Heather Anne Platt, Johannes Brahms, New York: Routledge, 2003, s. 243, ISBN 0-8153-3850-3, OCLC 51870537.
  2. ↑ The Liszt Companion, Ben Arnold, Westport, CT: Greenwood Press, 2002, s. 173, ISBN 0-313-30689-3, OCLC 650310381.
  3. ↑ Fearn, Raymond (2003). The Music of Luigi Dallapiccola. 2005: ISBN 1-58046-078-X.
  4. ↑ Peter John Schmelz, Such Freedom, If Only Musical, Oxford: Oxford University Press, 2009, s. 255–56, ISBN 0-19-534193-7, OCLC 313062086.

Bibliografia

  • Encyklopedia muzyki, Andrzej Chodkowski (red.), Krzysztof Baculewski, Warszawa: PWN, 2001, ISBN 83-01-13410-0, OCLC 749546185.
  • Boyd, Malcolm. 1999. Bach. Oxford University Press. 2006: ISBN 0-19-530771-2.
  • Seyoung Jeong, Four Modern Piano Compositions Incorporating the B-A-C-H Motive, Saarbrücken: VDM Verlag Dr. Müller, 2009, ISBN 3-8364-9768-9, OCLC 724031091.
  • Prinz, Ulrich; Dorfmüller, Joachim; and Küster, Konrad. 1985. Die Tonfolge B–A–C–H in Kompositionen des 17. bis 20. Jahrhunderts: ein Verzeichnis, w: 300 Jahre Sebastian Bach, s. 389–419
  • Robinson, Schuyler Watrous. 1972. The B–A–C–H Motive in German Keyboard Compositions from the Time of J.S. Bach to the Present (rozprawa, University of Illinois)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.