Arnika
Ilustracja
Morfologia (arnika górska)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

arnika

Nazwa systematyczna
Arnica L.
Sp. Pl. 884. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny

A. montana Linnaeus[3]

Synonimy
  • Aliseta Raf.
  • Arnicula Kuntze
  • Mallotopus Franch. & Sav.
  • Peritris Raf.
  • Whitneya A.Gray[4]
Arnica longifolia
Nasiona arniki

Arnika (Arnica L.) – rodzaj roślin należących do rodziny astrowatych. Należy do niego 31 gatunków roślin[4]. Przedstawiciele tego rodzaju występują głównie na terenie Ameryki Północnej, tylko dwa gatunki pochodzą z Eurazji (A. montana, A. angustifolia)[5]. Rośliny te rosną głównie w górach[6], sięgają także strefy arktycznej na północy[4][7]. We florze Polski występuje tylko jeden gatunek – arnika górska Arnica montana[8].

Morfologia

Pokrój
Byliny osiągające od kilku cm do ok. 1 m wysokości, z relatywnie cienkim i długim kłączem, z łodygami prosto wzniesionymi, pojedynczymi lub rozgałęziającymi się, u dołu często drewniejącymi[6]. Często tworzą kępy[7].
Liście
Ulistnienie naprzeciwległe, czasem z liśćmi skupionymi w rozetę przyziemną[7][6], czasem górne liście skrętoległe i zredukowane[6]. Blaszki całobrzegie lub ząbkowane, siedzące lub ogonkowe, sercowate, jajowate, eliptyczne do równowąskich, nagie lub owłosione, w tym także czasem szorstko albo gruczołowato[6].
Kwiaty
Zebrane w koszyczki powstające pojedynczo na szczytach łodyg, ew. tworzące luźne kwiatostany złożone w formie podbaldachów lub baldachogrona. Okrywy dzwonkowate, półkuliste lub stożkowate, zwykle o średnicy od 6 do 20 mm. Listki okrywy wyrastają zwykle w dwóch rzędach, rzadziej w jednym. Dno koszyczka jest wypukłe,gładkie lub dołeczkowane, bez plewinek. Brzeżnych kwiatów języczkowych czasem brak, zazwyczaj jest ich od 5 do 22. Kwiaty te są słupkowe i płodne, ich korony są żółte do pomarańczowych. Kwiatów rurkowatych wewnątrz koszyczka jest od 10 do 120 i zwykle są one obupłciowe i płodne (rzadko funkcjonalnie tylko męskie). Ich korony są żółte, czasem kremowe, zakończone są 5 trójkątnymi łatkami[6].
Owoce
Szare, brązowe do czarnych niełupki o kształcie stożkowatym, wrzecionowatym lub jajowato-walcowatym, gładkie lub owłosione, w tym też czasem gruczołowato, z trwałym puchem kielichowym tworzonym przez 10–50 białych lub słomiastych pierzastych lub ząbkowanych włosków[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Madieae z podrodziny Asteroideae w obrębie rodziny astrowatych Asteraceae[9].

Wykaz gatunków[4]
  • Arnica acaulis Britton, Sterns & Poggenb.
  • Arnica angustifolia Vahl
  • Arnica cernua Howell
  • Arnica chamissonis Less. – arnika Chamissa[10], arnika łąkowa[11]
  • Arnica cordifolia Hook.
  • Arnica dealbata (A.Gray) B.G.Baldwin
  • Arnica discoidea Benth.
  • Arnica fulgens Pursh
  • Arnica gracilis Rydb.
  • Arnica griscomii Fernald
  • Arnica intermedia Turcz.
  • Arnica lanceolata Nutt.
  • Arnica latifolia Bong.
  • Arnica lessingii Greene
  • Arnica lonchophylla Greene
  • Arnica longifolia D.C.Eaton
  • Arnica louiseana Farr
  • Arnica mallotopus Makino
  • Arnica mollis Hook.
  • Arnica montana L. – arnika górska, kupalnik górski
  • Arnica nevadensis A.Gray
  • Arnica ovata Greene
  • Arnica parryi A.Gray
  • Arnica porsildiorum B.Boivin
  • Arnica rydbergii Greene
  • Arnica sachalinensis A.Gray – arnika sachalińska[10]
  • Arnica sororia Greene
  • Arnica spathulata Greene
  • Arnica unalaschcensis Less.
  • Arnica venosa H.M.Hall
  • Arnica viscosa A.Gray

Zastosowanie

Roślina lecznicza
Niektóre gatunki mają własności lecznicze. Surowcem zielarskim są np. kwiatostany arniki górskiej. Stosowane zewnętrznie w stanach zapalnych lub wewnętrznie, ponieważ działają wzmacniająco na naczynia krwionośne[12]. Zawiera m.in. flawonoidy, olejek eteryczny i triterpeny. Równie wartościowego surowca dostarcza arnika Chamissa[11].
Roślina ozdobna
Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne, w tym arnika górska.

Uprawa

W Polsce gatunki ozdobne uprawia się rzadko, gdyż w naszym klimacie późnym latem rośliny często ulegają gniciu z powodu nadmiernej wilgotności[5].

Arniki wymagają stanowiska w pełnym słońcu oraz wilgotnej, żyznej i przepuszczalnej gleby. Rozmnaża się je przez podział lub z nasion.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ Arnica. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-04-22].
  4. 1 2 3 4 Arnica L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-22].
  5. 1 2 Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  6. 1 2 3 4 5 6 7 Steven J. Wolf, Arnica Linnaeus, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-07-28].
  7. 1 2 3 Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 360. ISBN 0-333-74890-5.
  8. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 36, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ Genus Arnica L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2023-07-28]. (ang.).
  10. 1 2 Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
  11. 1 2 Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 40-41. ISBN 83-214-1305-6.
  12. ↑ Arnika: właściwości lecznicze – Leki Natury [online], www.lekinatury.pl [dostęp 2017-09-27].
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.