Archikonfraternia Literacka – rzymskokatolickie arcybractwo religijne, działające nieprzerwanie od XVI wieku w Warszawie, od połowy XVII wieku przy kolegiacie (potem katedrze) św. Jana. Początkowo koncentrowało się na śpiewach kościelnych i przyjmowało na braci wyłącznie mężczyzn umiejących czytać, tzw. viri literati. Z czasem rozpoczęło także działalność charytatywną i społeczną.
Geneza, siedziby i status
Jak podaje Encyklopedia kościelna z 1873 roku, pierwotnie bractwa literackie były tworzone, by ich członkowie odprawiali modły i śpiewali psalmy po łacinie, do czego potrzebna była umiejętność czytania. Z czasem zaczęto także przyjmować członków niepiśmiennych. Zwykle bractwa znajdowały się pod opieką Najświętszej Marii Panny. Przyjmowano, że pojawiły się w Polsce około 1350 roku i istniały przy niemal każdym miejskim kościele[1]. Nazwę „bractwo literackie” wywodzono także od listu z błogosławieństwem Najświętszej Maryi Panny, który mieli otrzymać świeżo nawróceni przez apostoła Pawła mieszkańcy Messyny, co skłoniło ich do zawiązania pierwszego takiego bractwa pod nazwą Maria Litterarum[2].
Encyklopedia kościelna[1] i Encyklopedia powszechna Orgelbranda[3] wskazują na rok 1540 jako moment powstania Konfraterni Literackiej w Warszawie, protoplastki Archikonfraterni Literackiej. Strona poświęcona Archikonfraterni w portalu katedry św. Jana[4] i Encyklopedia Warszawy[5] podają datę wcześniejszą: rok 1507.
Konfraternia została założona przez kanoników regularnych przy kościele św. Jerzego w Warszawie. Od 1579 roku działała przy kościele Św. Ducha, a po jego zniszczeniu w czasie wojen ze Szwecją, od 1657 roku przy kolegiacie św. Jana (w 1798 podniesionej do rangi katedry)[5][3][1][4].
Zmiana siedziby na kościół św. Jana nie była prostym procesem, bo już po dwóch latach w nim spędzonych bracia ponownie się przenieśli, tym razem do kościoła Jezuitów. Potem jednak w łonie bractwa nastąpiły niesnaski i jego część w 1667 roku wróciła do kościoła św. Jana. W sprawę wdał się magistrat miejski, który zdołał zażegnać spory i doprowadzić do definitywnego powrotu całego bractwa do kościoła św. Jana w 1669 roku. Konfraternia otrzymała wtedy własną Kaplicę Literacką[3][1].
W 1673 roku dotychczasowa Konfraternia została podniesiona do statusu Archikonfraterni Literackiej p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny[5].
W latach osiemdziesiątych XX wieku powstały domy Archikonfraterni w Bydgoszczy i Mysłowicach, przeznaczone dla braci mieszkających poza Warszawą[4].
Członkowie i działalność
Historycznie bractwo zrzeszało osoby stanów mieszczańskiego i szlacheckiego, przy czym wymagana była umiejętność czytania i pisania po polsku oraz po łacinie. Takie osoby określano wówczas łacińskim terminem viri literati[5].
Po odnowieniu Bractwa w 1669 roku otrzymało ono od działającego z upoważnienia biskupa Stefana Wierzbowskiego magistratu miejskiego nowe ustawy brackie. Powołano wówczas króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego na protektora[1]. Od 1676 roku seniorami byli na przemian przedstawiciele mieszczaństwa i szlachty[5].
Członkami-protektorami byli królowie, także liczni dostojnicy świeccy i duchowni[5]. Księga pamiątkowa archikonfraterni, zaginiona w czasie powstania warszawskiego, zawierała m.in. podpisy Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Jana III Sobieskiego, królowych, dostojników państwowych, dwóch papieży i innych hierarchów Kościoła katolickiego, trzech świętych i jednego błogosławionego. Po wojnie założono nową księgę, w której znajdują się wpisy dostojników kościelnych. Papież Jan Paweł II został Najwyższym Protektorem Archikonfraterni i wpisał się do księgi, podobnie jak kolejni metropolici warszawscy, będący Protektorami Głównymi: kardynałowie Stefan Wyszyński, Józef Glemp i Kazimierz Nycz[4].
Działalność Archikonfraterni początkowo dotyczyła spraw religii i kultywowania muzyki kościelnej. W 1840 roku Archikonfraternia dostała nowe prawa, związane z zadaniami charytatywnymi, grzebania współbraci[1] oraz opieką nad pozostawionymi przez nich rodzinami[3]. Prowadziła także działalność edukacyjną i wychowawczą[5][4].
W okresie PRL Archikonfraternia utraciła osobowość prawną, którą odzyskała w 1994 roku. Mimo tego przetrwała jako instytucja, w czym udział miał ówczesny prymas kardynał Stefan Wyszyński. W okresie stanu wojennego bracia angażowali się w działalność społeczną w Prymasowskim Komitecie Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom, organizowali odczyty i publikowali zeszyty poświęcone społecznej nauce Kościoła. Rola ta wygasła po upadku komunizmu w Polsce[4].
Arcybractwo poświęca się działalności religijnej i na polu społecznej nauki Kościoła, w tym ochronie rodziny oraz kontynuuje tradycje charytatywne[5][4].
Członkowie Archikonfraterni Literackiej
Przypisy
- 1 2 3 4 5 6 Encyklopedja kościelna: podług teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego, z licznemi jej dopełnieniami. Michał Nowodworski (redaktor), Heinrich Joseph Wetzer, i Benedikt Welte, autorzy oryginału. T. 2. 1873, s. 568.
- ↑ Archikonfraternia literacka. W: Zygmunt Gloger: Encyklopedja staropolska ilustrowana. T. 1. 1900-1903, s. 61-62.
- 1 2 3 4 Encyklopedyja powszechna S. Orgelbranda. T. 1. Warszawa: S. Orgelbrand i synowie, 1872, s. 270.
- 1 2 3 4 5 6 7 Archikonfraternia literacka Niepokalanego Poczęcia NMP. Portal bazyliki archikatedralnej w Warszawie pod wezwaniem męczeństwa św. Jana Chrzciciela. [dostęp 2017-01-18].
- 1 2 3 4 5 6 7 8 Encyklopedia Warszawy. Barbara Petrozolin-Skowrońska (red. nacz.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 26. ISBN 83-01-08836-2.