| Kraj działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
8 października 1905 |
| Data i miejsce śmierci |
14 lutego 1947 |
| Proboszcz parafii św. Anny w Vanagi | |
| Okres sprawowania |
1939–1946 |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Prezbiterat |
1932 |
Antons Juhņevičs (spotykana jest także forma Antons Juhnēvics, pol. Antoni Juchniewicz[1][2]; ur. 25 września?/8 października 1905 w Bikavie, zm. 14 lutego 1947 w Rydze) – łotewski ksiądz katolicki pochodzenia polskiego, marianin, jeden z organizatorów łotewskiego ruchu oporu w trakcie oraz po II wojnie światowej, ofiara represji komunistycznych.
Życiorys
Urodził się w Łatgalii (obecnie wschodnia Łotwa, wówczas należącej do Imperium Rosyjskiego), zamieszkanej przez duże skupisko mniejszości polskiej. Studiował teologię i filozofię w Seminarium Duchownym w Rydze, a następnie prawo kanoniczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w Lublinie[2]. Wstąpił do zgromadzenia Księży Marianów. W 1932 roku przyjął święcenia kapłańskie[2].
Posługiwał w parafii św. Michała Archanioła w Viļāni w latach 1932–1935, w parafii Łaski Bożej w Kumbuļi (1935–1938) i Matki Bożej Bolesnej w Atašiene (1938–1939), po czym został proboszczem parafii św. Anny w Vanagi, którym był do swojego aresztowania w 1946 roku[2][3].
Działalność w ruchu oporu
Po zajęciu krajów bałtyckich przez Armię Czerwoną w 1940 roku zaczął angażować się w łotewski, niepodległościowy ruch oporu[2]. Kontynuował tę działalność również po wykroczeniu Niemców w czasie operacji Barbarossa w 1941 i ponownym zajęciu Łatgalii przez Sowietów w 1944 roku, ukrywając mężczyzn, którzy dostali powołanie do armii niemieckiej lub sowieckiej[4][2].
Przy jego udziale na Czarcim Bagnie w pobliżu Vanagi powstały cztery bunkry, w których kwaterował ponad 20-osobowy oddział partyzancki, a kolejnych siedmiu mężczyzn przebywało na plebanii. 28 stycznia 1945 roku plebania i kościół w Vanagi zostały zaatakowane przez grupę operacyjną NKWD, jednak partyzanci przy pomocy uzbrojonych parafian odparli ten atak[5][2]. Po tym wydarzeniu ks. Juchniewicz zszedł do podziemia[3]. Przyjął pseudonimy „Vientulis”[2] i „Monakus”[3]. Następnie organizował kolejne oddziały partyzantki niepodległościowej[3]. W połowie sierpnia 1945 roku wspólnie z Kārlisem Blūmsem i Jānisem Zelčānsem utworzył Łotewskie Zjednoczenie Strażników (Partyzantów) Ojczyzny, które miało być scentralizowaną organizacją koordynującą działalność różnych oddziałów partyzanckich[3]. Ks. Juchniewicz został pierwszym przewodniczącym jego prezydium[3] i pierwszym dowódcą pionu wojskowego organizacji[6].
Wspólnie z Jānisem Zelčānsem stworzył program Zjednoczenia, w którym postulował tworzenie nie tylko organizacji zbrojnej, ale też szerokiego podziemnego ruchu społecznego. Jego uczestnicy mieli kultywować tradycje narodowe i kulturę łotewską. Z ruchu mieli być wykluczeni zarówno ludzie, którzy współpracowali z władzami sowieckimi, jak i ci, którzy kolaborowali z Niemcami, a przyszłe państwo łotewskie miało być demokratyczne i narodowe zarazem[7].
Wobec faktu, iż łotewski ruch oporu ponosił kolejne klęski w walce z oddziałami NKWD i istriebitielnych batalionów, a partyzanci tracili wiarę w sens dalszej walki, ks. Juchniewicz postanowił skontaktować się z komisarzem bezpieczeństwa wewnętrznego Łotewskiej SRR i uzgodnić warunki amnestii dla członków podziemia[8]. Od jego działalności odciął się arcybiskup ryski Antonijs Springovičs, który przyjął lojalną postawę wobec władz radzieckich, a podziemie antykomunistyczne potępił. W październiku 1945 roku arcybiskup w rozmowie z urzędnikiem Rady ds. Kultów Religijnych ZSRR stwierdził, iż dowiedziawszy się o działalności Juchniewicza skreślił go z listy księży[9]. Wydał również dekret nakazujący duchownemu spędzić trzy lata w zamkniętym klasztorze[9].
27 stycznia 1946 roku ujawnił się w Rydze przed władzami sowieckimi i został natychmiast aresztowany[3]. Następnie został osądzony i skazany na karę śmierci, którą wykonano krótko potem[9] w Więzieniu Centralnym w Rydze[5][3]. Krótko po nim aresztowano i stracono również jego bliskich współpracowników Jānisa Zelčānsa i Valēriję Mundure[8], członkinię sztabu kierującego Pomocą Ludową – pionem wspierającym oddziały zbrojne[6].
Pamięć
Po odzyskaniu niepodległości przez Łotwę w 1991 roku na ścianie kościoła w Vanagi odsłonięto tablicę upamiętniającą ks. Juchniewicza i jego zaangażowanie dla łotewskiego ruchu oporu[10].
Przypisy
- ↑ Michaliszyn 2017 ↓, s. 40–41.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 Biała księga męczeństwa duchowieństwa Polski w XX w.. Rzymskokatolicka Parafia św. Zygmunta w Słomczynie.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 Wnuk 2018 ↓, s. 362–363.
- ↑ Michaliszyn 2017 ↓, s. 40.
- 1 2 Michaliszyn 2017 ↓, s. 41.
- 1 2 Wnuk 2018 ↓, s. 364.
- ↑ Wnuk 2018 ↓, s. 367–369.
- 1 2 Wnuk 2018 ↓, s. 377.
- 1 2 3 Wnuk 2018 ↓, s. 378–380.
- ↑ Dubna no Luknas ezera līdz Daugavai. dekaini.lv. [dostęp 2021-02-23]. (łot.).
Bibliografia
- Monika Michaliszyn, Wypróbowana przyjaźń. Polacy na Łotwie i ich udział w odzyskiwaniu przez Łotwę niepodległości, „Zespoły senackie”, 34, Warszawa: Kancelaria Senatu, 2017, ISBN 978-83-65711-18-2.
- Rafał Wnuk: Leśni Bracia. Podziemie antykomunistyczne na Litwie, Łotwie i w Estonii 1944–1956. Warszawa-Lublin: Bellona-Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2018. ISBN 978-83-11-15261-8.