portret Antonia Salieriego namalowany przez Josepha Willibrorda Mählera (1815 r.) | |
Data i miejsce urodzenia |
18 sierpnia 1750 |
---|---|
Pochodzenie | |
Data i miejsce śmierci |
7 maja 1825 |
Przyczyna śmierci | |
Instrumenty | |
Gatunki | |
Zawód |
kompozytor, kapelmistrz, dyrygent, pedagog muzyczny |
Odznaczenia | |
Antonio Salieri (ur. 18 sierpnia 1750 w Legnano, zm. 7 maja 1825 w Wiedniu) – włosko-austriacki kompozytor, kapelmistrz i pedagog urodzony w Republice Weneckiej, który swe dorosłe życie spędził w Wiedniu jako poddany dynastii Habsburgów.
Salieri przyczynił się do rozwoju XVIII-wiecznej opery, kształtując teatr muzyczny, a jego muzyka wywarła wpływ na twórczość ówczesnych kompozytorów. Jest autorem 39 oper oraz licznych symfonii, kantat, mszy (m.in. Requiem) i oratoriów.
Mianowany na stanowisko kapelmistrza opery włoskiej przy dworze cesarskim, które piastował w latach 1774–1792, przyczynił się do dominacji języka włoskiego w operze wiedeńskiej. Komponował również dla teatrów operowych w Wenecji, Rzymie i Paryżu. Jako nadworny kapelmistrz od 1788 do 1824 był odpowiedzialny za oprawę muzyczną dworskich uroczystości, jubileuszy oraz wydarzeń, jak choćby Kongres Wiedeński. Był jednym z najbardziej cenionych pedagogów muzycznych swoich czasów.
Od początku XIX wieku muzyka Salieriego traciła na popularności. Salieri po części odzyskał dawną sławę za sprawą filmu Amadeusz.
Życiorys
Antonio Salieri był ósmym z dwunastu dzieci handlarza Antonia Salieriego. Rozpoczął swoją edukację muzyczną w rodzinnym mieście Legnago – gry na fortepianie, skrzypcach oraz śpiewu uczył go najstarszy brat, Francesco Salieri[1]. W roku 1763 lub 1764 zmarli kolejno jego matka i ojciec, a rodzina popadła w biedę. Antonio Salieri trafił pod opiekę swojego, nieznanego z imienia, starszego brata, zakonnika w Padwie. Wkrótce rozpoczął naukę muzyki w szkole przyklasztornej i został pierwszym sopranem w chórze kościelnym. W 1766 trafił pod skrzydła weneckiego szlachcica Giovanniego Mocenigo, znajomego jego ojca, który dowiedział się o trudnościach rodziny Salieri. Antonio zamieszkał z nim w Wenecji i kontynuował naukę muzyki, aż został zauważony przez kompozytora Floriana Leopolda Gassmanna, który pod wrażeniem talentu Salieriego zabrał go ze sobą do Wiednia, gdzie osobiście kierował i opłacał jego dalszą edukację[2].
W 1766 roku Gassmann wprowadził Salieriego na odbywające się popołudniami koncerty tzw. Kammermusikrunde cesarza Józefa II. Salieri szybko zrobił wrażenie na monarsze, który nakazał Gassmannowi przyprowadzać podopiecznego na każde z owych muzycznych spotkań. W roku 1770 Salieri skomponował swoją pierwszą operę Le donne letterate, która odniosła umiarkowany sukces. Rok później odbyła się premiera kolejnej opery Salieriego – Armida do libretta Marca Coltelliniego, w warstwie muzycznej podejmującej oraz rozwijającej założenia operowej reformy Glucka, co dało młodemu Salieriemu reputację twórcy innowacyjnego.
10 października 1775 Salieri poślubił Theresię von Helferstorfer, córkę niedawno zmarłego finansisty i urzędnika dworskiego[3]. Przez następne trzy lata Salieri koncentrował się głównie na dyrygowaniu przedstawieniami opery włoskiej w Wiedniu i udzielaniu lekcji muzyki. W latach 1778–1781 odbył podróż do Włoch, w czasie której napisał operę mającą uświetnić otwarcie nowego gmachu teatru La Scala w Mediolanie wybudowanego po pożarze Teatro Ducale[4]. Podróż ta sprawiła, że zyskał on sławę również w Italii. Po powrocie do Wiednia wciąż komponował opery, libretta pisali dla niego m.in. Giovanni Battista Casti oraz Lorenzo Da Ponte.
W 1788 roku, po śmierci Giuseppe Bonna, Salieri został mianowany nadwornym kapelmistrzem, piastując to stanowisko aż do swojej śmierci w roku 1825. W apogeum zagranicznej sławy Salieriego, wraz ze śmiercią Józefa II w 1790 roku zaczęły maleć jego wpływy w Wiedniu. W roku 1792 został na własną prośbę zwolniony z obowiązków kapelmistrza opery włoskiej. W ostatnich latach życia poświęcił się niemal wyłącznie tworzeniu dzieł o charakterze religijnym. Kontynuował też nauczanie młodych muzyków, w tym kompozytorów – uczył między innymi Beethovena, Schuberta, Liszta i wielu innych wybitnych przedstawicieli wczesnego romantyzmu. Salieri, pamiętając o pomocy, jaką w młodości otrzymał od Gassmanna, większości lekcji udzielał bezpłatnie.
Przez ostatnie półtora roku życia Salieri cierpiał na demencję i został powierzony opiece Wiener Allgemeine Krankenhaus. Zmarł w Wiedniu 7 maja 1825 roku. Pochowany na Cmentarzu Centralnym w Wiedniu.
Był jednym z założycieli Musikakademie (1817) oraz Gesellschaft der Musikfreunde w Wiedniu. W uznaniu zasług odznaczony został 1815 orderem Legii Honorowej oraz 1816 Złotym Medalem, przyznanym w 50. rocznicę jego przyjazdu do Wiednia[5].
Twórczość
Przez ponad 30 lat zajmował się komponowaniem oper należących do niemal wszystkich uprawianych wówczas gatunków scenicznych. Są wśród nich zarówno różne odmiany oper komicznych (włoska opera buffa z elementami commedia dell’arte, określana też mianem commedia per musica, intermezzo, żartobliwe 1-aktowe divertimento teatralne, azione pastorale o tematyce arkadyjskiej oraz niemieckie singspiel), jak i opery poważne (włoska dramma per musica, francuska tragédie lyrique). Z upodobaniem też tworzył opery semiseria, określane mianem dramma giocoso (La cifra), dramma tragicomico (Axur) lub dramma eroicomico (Palmira), w których obok postaci typowych dla opery buffa występowały postacie seria o pogłębionej charakterystyce psychologicznej (np. Eurillo w La cifra)[6].
W miarę jednak spadku popularności oper, Salieri skierował swoją aktywność w kierunku muzyki religijnej. Większość jego dzieł tego gatunku powstawało jako utwory okolicznościowe dla dworu Habsburgów. Kompozytor wystrzegał się wirtuozerii, wpływów operowych i kunsztownej polifonii, przyznawał natomiast ważną rolę chórowi, dbał o nienaganną deklamację i dramaturgię wyrazu; rozwijał też środki symfoniczne[6].
W grupie utworów instrumentalnych, skomponowanych w większości we wczesnym okresie twórczości, wyróżniają się koncerty. Najbardziej znany jest Koncert potrójny D-dur oraz wariacje orkiestrowe na temat La follia di Spagna[6].
Za życia Salieri cieszył się niezmiennie uznaniem i szacunkiem zarówno swoich mocodawców, jak i słuchaczy i uczniów, a jego opery wystawiane były na wielu europejskich scenach. Po śmierci kompozytora zniknęły jednak niemal zupełnie z repertuaru, postrzegane jako przestarzałe stylistycznie[6].
Mozart i Salieri
Salieri jest współcześnie znany między innymi z filmu Amadeusz, bazującego na głośnej sztuce Petera Shaffera, w którym rywalizował z Wolfgangiem Amadeusem Mozartem. W rzeczywistości pole dla ewentualnego współzawodnictwa obu kompozytorów było niewielkie. Film Miloša Formana utrwala zaproponowaną przez Puszkina, w miniaturze dramatycznej „Mozart i Salieri”, fikcyjną wizję relacji obu kompozytorów. Także Nikołaj Rimski-Korsakow skomponował opartą na puszkinowskim motywie zazdrości operę „Mozart i Salieri”.
W 2009 roku Dove Attia stworzył musical Mozart l’Opéra Rock, gdzie Salieri (Florent Mothe) oraz Mozart (Mikelangelo Loconte) są największymi rywalami. Faktem zaś jest niewątpliwie to, że obaj muzycy żyli i tworzyli w tym samym mieście i w tym samym czasie, co mogło skłaniać współczesnych im wiedeńczyków do porównań[7].
Najważniejsze opery Antonio Salieriego
- Armida
- Axur, Re d’Ormus
- La scuola de’gelosi
- Semiramide
- Les Danaides
- La grotta di Trofonio
- Prima la musica e poi le parole
- Tarare
- Falstaff
Przypisy
- ↑ Alexander Wheelock Thayer , Salieri: Rival of Mozart, Philharmonia of Greater Kansas City, 1989, s. 25, ISBN 0-932845-37-1 (ang.).
- ↑ Alexander Wheelock Thayer , Salieri: Rival of Mozart, Philharmonia of Greater Kansas City, 1989, s. 28-29, ISBN 0-932845-37-1 (ang.).
- ↑ Michael Lorenz , Michael Lorenz: Antonio Salieri's Early Years in Vienna [online], Michael Lorenz, 17 marca 2013 [dostęp 2023-02-15] .
- ↑ „Kronika Opery. Wydawnictwo KRONIKA, 1993. ISBN 83-900331-7-8.
- ↑ Konieczna 2007 ↓, s. 21.
- 1 2 3 4 Konieczna 2007 ↓, s. 22.
- ↑ Nová edice společného díla Mozarta, Salieriho a Cornettiho = A New Edition of a Joint Work by Mozart, Salieri, and Cornetti. Musicalia 8/1-2, Praha 2016, s. 169–172. (on-line).
Bibliografia
- Aleksandra Konieczna: Salieri Antonio. W: Encyklopedia muzyczna PWM. Elżbieta Dziębowska (red.). Wyd. I. T. 9: S–Sł część biograficzna. Kraków: PWM, 2007. ISBN 978-83-224-0865-0. (pol.).
Linki zewnętrzne
- Antonio Salieri – twórczość tego autora dostępna w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
- Kompozycje Antonia Salieriego w bibliotece Polona
- ISNI: 0000000110416892
- VIAF: 17408816
- LCCN: n80057038
- GND: 118750909
- NDL: 00621424
- LIBRIS: zw9c8slh11tmp84
- BnF: 138993495
- SUDOC: 035604808
- SBN: CFIV005387
- NLA: 35440013
- NKC: jo2002158546
- BNE: XX1535972
- NTA: 068948719
- BIBSYS: 90149301
- CiNii: DA08494072
- Open Library: OL4693871A
- PLWABN: 9810617840305606
- NUKAT: n01020723
- J9U: 987007267399405171
- PTBNP: 63917
- CANTIC: a12255051
- LNB: 000036775
- NSK: 000127106
- CONOR: 24994147
- LIH: LNB:V*384520;=BI
- RISM: people/76967
- WorldCat: lccn-n80057038